Nasza szkapa - Charakterystyka

AutorMaria Stanisława Konopnicka urodziła się 23 maja 1842 roku, a zmarła 8 października 1910 roku. Była polską poetką i nowelistką, krytyczką literacką, publicystką i tłumaczką. Tworzyła pod pseudonimami Ko-mar, Jan Sawa, Marko, Jan Waręż, Mruczysław Pazurek. Wśród wielu jej utworów najbardziej znane są nowele („Dym”, „Mendel Gdański”, „Nasza szkapa”, „Miłosierdzie gminy”), utwory dla dzieci („O Janku Wędrowniczku”, „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”, „Na jagody”, „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko”), zbiory wierszy i poematy (w tym „Rota”).Gatunek„Nasza szkapa” jest nowelą. To krótki jednowątkowy utwór napisany prozą. Jest zwarty kompozycyjnie, ma wyraźnie zarysowaną akcję, punkt kulminacyjny i puentę. Dotyka tematów społecznych. Ma charakter utylitarny – zwraca uwagę na problemy ludzi biednych.Geneza utworuNowela Marii Konopnickiej opublikowana została w roku 1890. W tym pozytywistycznym utworze można dostrzec utylitaryzm charakterystyczny dla epoki. Autorka chciała uwrażliwić swoich odbiorców na losy ludzi biednych. Pokazywała czytelnikom, czym są ubóstwo, ciężka praca ponad siły i za niewielkie wynagrodzenie, choroby wynikające z niedożywienia oraz trudności ze zdobyciem wykształcenia. Zwracała uwagę odbiorców na ludzkie tragedie. Czas i miejsce wydarzeńCzas wydarzeń nie jest dokładnie określony (to okres od późnej jesieni i zimy do wiosny). Prawdopodobnie akcja ma miejsce w drugiej połowie XIX wieku. To w tym czasie żyła i tworzyła Maria Konopnicka, która przenosiła swoje obserwacje rzeczywistości na karty noweli.Miejscem akcji jest Warszawa, a konkretnie najbiedniejsza jej dzielnica, Powiśle. Większość wydarzeń rozgrywa się w izbie Mostowiaków, w suterenie – mieszkaniu bardzo ubogim, zimnym, zawilgoconym, pozbawionym wygód, a z każdą chwilą również kolejnych sprzętów, nawet tych najpotrzebniejszych i dla rodziny najcenniejszych.Bohaterowie1. Filip Mostowiak – ojciec rodziny; tylko on pracuje; wozem zaprzężonym w szkapę przewozi żwir i piasek; jest kochającym mężem i ojcem; to człowiek wrażliwy – przejmuje się chorobą żony, biedą, losem swoich dzieci; do chorej żony woła lekarza, kupuje dla niej leki, szykuje nieco lepsze jedzenie; musi wyprzedawać z domu różne rzeczy – łóżko, szafę, krzesła, ubrania, sprzęty; musi też sprzedać szkapę – żywicielkę rodziny, przyjaciółkę dzieci;
2. Anulka Mostowiak – matka i żona; choruje od dłuższego czasu; leży w łóżku; choruje, ponieważ mieszka w zimnej i wilgotnej suterenie i nie może dobrze się odżywiać, wizyty lekarza i leki niewiele dają; kobieta umiera;
3. Felek Mostowiak – jeden z synów; chłopiec wesoły, energiczny, wysportowany; jest wrażliwy – dostrzega smutek i cierpienie ojca, oddaje młodszemu bratu swój chleb, płacze po śmierci mamy; nie wszystko właściwie rozumie – sprzedaż sprzętów traktuje jak przygodę, wyzwanie, pogrzeb mamy jako atrakcję, zwłaszcza ze względu na spotkanie ze szkapą;
4. Wicek Mostowiak – narrator opowiadania; jeden z synów; jest energiczny, ciekawski; jest obserwatorem rzeczywistości, komentuje to, co widzi i przeżywa;
5. Piotruś Mostowiak – najmłodszy syn; wymaga opieki i troski; czasem śpi z matką; dostaje większe porcje jedzenia, przez jakiś czas chodzi do ochronki;
6. Handel – Żyd, który skupuje i sprzedaje różne przedmioty;
7. Łukasz Smolik – dorożkarz z Pragi; chrzestny Piotrusia; kupił od Mostowiaków szkapę; wiózł trumnę z ciałem matki na cmentarz;
8. Szkapa – tytułowa bohaterka; żywicielką rodziny; przyjaciółka chłopców; kochana i doceniana przez rodzinę; sprzedana Łukaszowi Smolikowi.TreśćOjciec rodziny, Filip Mostowiak, stracił pracę przy wożeniu żwiru. Wraz z chorą żoną podjął decyzję o sprzedaży łóżka chłopców. Targował się z handlarzem, bo bardzo potrzebował pieniędzy, by ratować Anulkę. Wiedział jednak, że łóżko było w złym stanie. Wieczorem przyszedł lekarz. Przepisał leki dla kobiety. Chłopcy spędzili pierwszą noc na podłodze. Najpierw bardzo chcieli przeżyć taką przygodę, ale ostatecznie przekonali się, że będzie im niewygodnie i zimno. Jednak nie skarżyli się na nic. Rodzina sprzedała szafę. Ojciec na gwoździach wbitych w ścianę powiesił dwie sukienki matki. Stan kobiety się pogorszył. Mąż próbował zrealizować zalecenia lekarza – ogrzać dom, kupić lepsze jedzenie. Ale musiał wyprzedawać kolejne sprzęty. Zastanawiał się, na czym jeszcze mógłby zarobić. Sprzeda swój kożuch. Udawał, że nie jest mu zimno, a zaraz będzie wiosna, dostanie pracę, a na dodatek się spoci. W domu było coraz biedniej. Dzieci były głodne. Matka zdecydowała o sprzedaży rondla, żelazka i moździerza. Były to bardzo cenne dla Mostowiaków przedmioty. Przyszła odwilż, pojawiło się trochę nadziei, choć nadal brakowało pieniędzy na jedzenie i leki. Ojciec i matka wspominali szczęśliwe chwile. Mężczyzna grał na harmonijce. Wszystko to go poruszyło, płakał. Któregoś dnia rodzice zaczęli rozmawiać o sprzedaży szkapy. Chłopcy bardzo ją kochali. Po dłuższym targowaniu się kupił ją pan Smolik, chrzestny Piotrusia. Chłopcy rozpaczali. Niedługo potem zmarła matka. Smuciło to chłopców, ale chyba nie tak bardzo, jak strata klaczy. Gdy przyjechał pan Smolik, ucieszyli się na widok szkapy. W drodze na cmentarz cieszyli się z jej obecności. Po pogrzebie też na niej się skupili. Na trumnę matki grabarze sypali ziemię.ProblematykaNarratorem opowieści jest dziecko, Wicek Mostowiak. Sytuacja rodziny, pokazana z jego perspektywy, jest naprawdę trudna, wręcz tragiczna. Mostowiakowie żyją w skrajnej biedzie, matka choruje, ojciec traci pracę (może wozić piach, ale nie żwir) i wyprzedaje różne sprzęty z domu, by zdobyć trochę pieniędzy na leki i jedzenie. W pewnym momencie sprzedał też szkapę. Niestety, to nic nie daje. Matka umiera. Dla rodziny nie ma perspektyw. Trudno powiedzieć, co teraz stanie się z dziećmi. Te zachowują się w niezrozumiały dla wielu sposób – przechwalają się spaniem na ziemi, sprzedażą rzeczy, bardziej rozpaczają po stracie konia niż po śmierci matki. To bieda powoduje, że mają zaburzony ogląd rzeczywistości. Tak naprawdę bieda wpływa na całą rodzinę – nie można się od niej uwolnić, nie można mieć nadziei, nie można patrzeć w przyszłość. Tytuł utworu wskazuje, jak ważna dla rodziny była szkapa – żywicielka, przyjaciółka, towarzyszka zabaw. Po jej sprzedaniu rodzinie nie zostaje już nic. Śmierć matki jest dopełnieniem tej sytuacji.