Pan Wołodyjowski - Streszczenie

Do Kmicica przyjeżdża Charłamp z informacją o śmierci Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej. Dziewczyna niespodziewanie zachorowała i dostała wysokiej gorączki, która doprowadziła ją do śmierci. Kmicic jeszcze tego samego dnia wyruszył pomóc przyjacielowi, który po śmierci ukochanej załamał się i postanowił zostać mnichem. W drodze do Częstochowy (tam przebywał Wołodyjowski) wstąpił do posiadłości Skrzetuskich. Spotkał tam Jana Skrzetuskiego oraz Zagłobę, który uparł się pojechać za niego na pomoc przyjacielowi, którego traktował jak syna. Jego podróż nie przebiegała jednak tak sprawnie, jak sobie to wyobrażał. Zbliżając się do Warszawy, mijał wielu szlachciców, którzy jechali na wybór nowego władcy, po tym jak Jan Kazimierz zrzekł się korony. Widział także dwór Bogusława Radziwiłła, który niegdyś sprzymierzył się ze Szwedami. Postanowił on, że zrobi wszystko, aby nie została potwierdzona jego kandydatura jako elekta. Zagłoba spotkał tam przyjaciela Wołodyjowskiego – Ketlinga, który zaproponował mu nocleg w dworku w Mokotowie. Przekonał go także w sprawie kandydatury Radziwiła. Na sejmie konwokacyjnym z 5 listopada, mimo sprzeciwu Ketlinga i Zagłoby, postanowiono, że Bogusław będzie posłem. W końcu Zagłoba dowiedział się, że mały rycerz wstąpił do zakonu kamedułów. Ubolewał nad tym także Jan Sobieski, który żałował, że stracił tak dobrego żołnierza.
Zagłoba wreszcie wyrusza w podróż i dochodzi do spotkania z Wołodyjowskim. Próbuje go przekonać do powrotu, ten jednak nie jest zainteresowany. Dopiero, kiedy mówi, że jego dawny przyjaciel Ketling jest umierający, Wołodyjowski jest gotowy do niego pojechać. Po przybyciu okazało się, że Ketling udawał, aby wyciągnąć z klasztoru przyjaciela. Następnie pojawia się Jan Sobieski, który namówił Michała to ponownego powrotu do wojska. Wkrótce okazuje się, że Ketling jest zmuszony wyjechać do Kurlandii, do chorego wuja. Swoją posiadłość oddaje w opiekę przyjaciołom. Odwiedza ich siostra Wołodyjowskiego wraz z dziewczętami, którymi się opiekowała: Krysią Drohojewską i Basią Jeziorkowską. Ta pierwsza przypadła do gustu Michałowi, a Basia Zagłobie. Wkrótce przybywa pan Nowowiejski z rozkazem przybycia do hetmana. Michał udaje się więc do niego i otrzymuje propozycję objęcia dowództwa nad chorągwią Ruszczyna. Zgadza się i szykuje do wyprawy na Dzikie Pola. Swój wolny czas spędza z Krysią, którą darzy uczuciem. Mimo to, Basia nie mogła pokonać skrytego uczucia, jakie do niego żywiła. Wkrótce Wołodyjowski oświadcza się Krysi, a ona się zgadza. Postanawiają na razie nikomu o tym nie mówić. A było to podczas kuligu, gdy w drugich saniach Basi oświadczył się pan Nowowiejski. Ona jednak odrzuciła oświadczyny.
Wołodyjowski wyjeżdża, a do domu wraca Ketling. Od pierwszego wejrzenia zakochuje się z Krysi ze wzajemnością. Niedługo potem jej się oświadcza, a ona go odrzuca, pamiętając o przysiędze danej Michałowi. Podejmuje decyzję o wstąpieniu do klasztoru.
Pan Wołodyjowski powraca do Warszawy na wybór nowego władcy. Krysia w emocjach mówi mu o swojej miłości do Ketlinga. Michał wyrusza z domu i decyduje się pogodzić zakochanych. Okazuje się, że tak naprawdę pan Michał kocha Basię. Biorą ślub i mieszkają razem pod Kamieńcem Podolskim. Są ze sobą bardzo szczęśliwi. Mały rycerz dostaje rozkaz na wyruszenie do Chrepitowa. Nie podoba się to jego ukochanej. Wyjeżdża i niedługo potem wzywa do siebie Basię i Zagłobę. Towarzyszyć im będzie Azja Mellechowicz, który zakochał się w dziewczynie. Tylko miłość do niej, powstrzymuje go od czynienia zła. Basia wraz z innymi mieszka w Chreptiowie, gdzie wszyscy ją kochają. Przybywa tam pan Nowowiejski z córką oraz Zosia Boska z mamą. Wychodzi na jaw, że Azja był żołnierzem w służbie Rzeczpospolitej i jest synem Turka Tuhaj-beja, który w powstaniu Chmielnickiego walczył po stronie Turków. Nowowiejski zdecydowanie nie zgadza się z poniżaniem go. Okazuje się, że córka Nowowiejskiego – Ewa od dawna kocha się w Azji, jednak ten jej unika, ponieważ kocha Basię Wołodyjowską. Chce on zostać tatarskim hetmanem na co nie zgadza się Sobieski za radą pana Bogusza, który mu o tym doniósł.
Przyjeżdża Adam Nowowiejski – brat Ewy, który zakochuje się w Zosi. Oświadcza się jej a ona się zgadza. Ewa Nowowiejska boi się powiedzieć o swoim uczuciu ojcu. Nalega, by Basia pojechała z nią do Raszkowa. Azja podejmuje decyzje o porwaniu Basi, wyznaje jej swoje uczucia, a ona mocno go rani jego pistoletem, gdy zaczyna robić się natrętny. Wyrusza do Raszkowa i pustoszy miejscowość. Z wściekłości zabija starego Nowowiejskiego, po drodze oddaje Ewę Tatarowi, a Zosię pozostawia dla siebie. Basia dociera do Chrepitowa, informuje o wszystkim, choruje. Tymczasem Nowowiejski popada w rozpacz po stracie rodziny i ukochanej Zosi, nad którą znęca się Azja. Ketling przybywa do Chrepitowa i za chwilę wyjeżdża z dziewczynami do Kamieńca Podolskiego. Mężczyźni odnajdują Azję i zabijają go poprzez nabicie przez pal. W obliczu zagrożenia tureckiego, przysięgają oni bronić twierdzy do końca. Trwa niezłomna obrona. 26 sierpnia Wołodyjowski i Ketling postanawiają wysadzić zamek, aby tylko nie oddać go Turkom. Obaj umierają. Odbywa się pogrzeb pana Michała, na którym zjawia się Sobieski. Składa mu hołd. W roku 1673 zwycięża on Turków pod Chocimiem i zostaje wybrany na króla Polski. Zostaje zapamiętany jako zwycięzca nad Turkami.