Pan Wołodyjowski

Recenzja książki

„Pan Wołodyjowski” to niesamowita powieść, której autorem jest Henryk Sienkiewicz.
Jest to ostatnia z trzech części trylogii, pozostałe dwie to: „Ogniem i Mieczem” oraz „Potop”.

Książka ta przedstawia sytuacje Rzeczpospolitej tuż przed wojną z Tatarami i Turkami.
Znajdują się w niej też elementy, które przedstawiają życie ówczesnej szlachty.

Akcja powieści toczy się w latach 1668-1673. Z początku wszystko rozgrywa się w dworku Ketlinga, który jest serdecznym przyjacielem Wołodyjowskiego, następnie przenosi się do twierdzy w Chrepitowie. Całość kończy się podczas obrony Kamieńca Podolskiego.

Tytułowym bohaterem powieści jest Jerzy Michał Wołodyjowski.
Na początku był on rycerzem, potem jednak porzucił służbę i wstąpił do klasztoru kamedułów.
Chciał zostać zakonnikiem z rozpaczy po śmierci swojej ukochanej narzeczonej Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej.
Na wieść o tym jego trzej przyjaciele: Skrzetuski, Kmicic oraz Zagłoba postanawiają go ratować.
Udaje im się wydostać Pana Wołodyjowskiego z klasztoru, a ten, skoro raz już go opuścił, nie wracał już do niego więcej.

Inną bohaterką trylogii jest bystra i gwałtowna Basia Jeziorkowska, którą nasz tytułowy bohater spotyka i zakochuje się w niej. Później para zostaje małżeństwem.

Nie można oczywiście zapomnieć o panie Janie Onufrym Zagłoba, ojcu związku. (Pan Zagłoba sam się tak nazywał). Był to wiekowy szlachcic, który jak na swój wiek był bardzo zwinny i dobrze się trzymający.

Pojawia się jeszcze wiele innych osób, na przykład Azja-„tuchajbejowy syn”.
Chłopak ten również jest zakochany w Basi, lecz nieszczęśliwie, dlatego też później postanawia ją porwać. Próba porwania nie do końca się udała, ponieważ Basia zdołała uciec, dotkliwie raniąc Tatara.
Potem Azja znęcał się nad drugoplanową bohaterką Zośką za to, że nie była Basią.

W utworze przedstawione jest wiele bitew.
Jedną z nich jest obrona wspomnianego wcześniej Kamieńca Podolskiego.

Pan Wołodyjowski wraz ze swoim przyjacielem Ketlingiem wyrusza bronić tej nadgranicznej twierdzy (Kamieńca Podolskiego).
Obaj panowie ślubują, że nie opuszczą twierdzy.
Gdy dochodzi do krytycznej sytuacji wysadzają zamek.

Autor opisał też w swoim epilogu zwycięską bitwę z Turkami pod Chocimiem w 1673 roku.

Moim zdaniem jest to trylogia, która zawiera wszystkie możliwe elementy, dzięki czemu zadowala swoją fabułą nawet najbardziej wymagających czytelników.
Uważam, że nie należy nic w niej zmieniać. Jest cudowna taka jaka jest.

Zachęcam do przeczytania powieści z całego serca.
Jestem pewna, że ten kto ją przeczyta na pewno nie pożałuje i kończąc, będzie łakomy dalszych przygód Pana Wołodyjowskiego.

Plan wydarzeń

Plan wydarzeń „Pan Wołodyjowski”:
1. Śmierć ukochanej pana Michała.
2. Żałoba w klasztorze kamedułów w Warszawie.
3. Walka z wrogiem na polu.
4. Zamieszkanie pod Mokotowem.
5. Przystąpienie do sejmu konwokacyjnego.
6. Michał w zakonie.
7. Stwierdzenie, że jest bardziej potrzebny Polsce przez Michała.
8. Ketling w Kurlandii.
9. Siostra Michała przybywa z podopiecznymi Basią i Krysią.
10. Wielka miłość pana Wołodyjowskiego z Krystyną.
11. Skryte uczucia Barbary wobec Michała.
12. Nowowiejski przybywa.
13. Wyjazd na Dzikie Pola.
14. Zaręczyny pana Michała i Krystyny.
15. Ketling powraca, podczas, gdy pan Wołodyjowski jest nieobecny.
16. Niezapomniana miłość Ketlinga i Krystyny.
17. Chęć wstąpienia do zakonu przez Krystynę.
18. Michał powraca do sejmu elekcyjnego.
19. Złość wobec Ketlinga.
20. Chęć zabicia go przez Michała.
21. Zgoda pomiędzy nimi.
22. Oświadczyny Basi.
23. Wspólne zamieszkanie z nią pod jednym dachem.
24. Żałoba pod Kamieńcem Podolskim.
25. Wyruszenie do Chreptiowa.
26. Upór Basi.
27. Dłuższy pobyt w Chreptiowie.
28. Wszyscy podziwiają Basię.
29. Próba poznania historii syna Tuhaj – Beja.
30. Tajny spisek przeciw Rzeczypospolitej Polskiej.
31. Pan Bogusz, Nowowiejski wraz z córką odwiedzają Chreptiowo.
32. Chęć przyłączenia tatarów do Polski przez Azję.
33. Nowowiejski i Zofia się zaręczają.
34. Ślub w Raszkowie.
35. Basia zostaje porwana.
36. Ucieczka Basi.
37. Zabójstwo Nowowiejskiego.
38. Porwanie dziewczynek.
39. Wyjaśnienia w sprawie Basi.
40. Pani Wołodyjowska chora.
41. Ketlingowie przybywają do Chreptiowa.
42. Niepodważalny rozkaz hermana.
43. Śmierć Nowowiejskiego.
44. Podział obowiązków.
45. Przysięga.
46. Oblężenie zamku.
47. Kapitulacja.
48. Śmierć pana Wołodyjowskiego i Ketlinga.
49. Pogrzeb pana Michała.
50. Hołd złożony przez Sobieskiego.
51. Wygrana pod Chocimiem.

Problematyka

„Pan Wołodyjowski” to trzecia część „Trylogii” napisanej przez Henryka Sienkiewicza w latach 1884-1888, której akcja rozgrywa się w XVII wieku. Autor ukazuje w książce osmańską potęgę i wiążące się z tym zagrożenie jakie ona stwarza dla Rzeczypospolitej, pogrążonej w kryzysie wewnętrznym, posiadającej niedołężnego króla wybranego z pobudek emocjonalnych. Polska miała być bastionem broniącym przed potęgą turecką pozostałą część Europy, określanym „przedmurzem chrześcijaństwa”.
Najbardziej spośród wszystkich tomów „Trylogii” „Pan Wołodyjowski” ukazuje warcholstwo szlachty gotowej do zawiązywania konfederacji, lecz nie do walk z Turkami, uważanie dobra prywatnego za ważniejsze od utrzymywania państwa w pokoju; nie płacenie podatków na armię, co prowadziło do tego, że była słaba i nieliczna. Autor ukazuje również mniejszości narodowe, które dążą do stworzenia własnych państw, ale również nie jest to umotywowanie jakimiś represjami, ze strony Polaków („Szlachcic w zagrodzie równy wojewodzie”), a dążeniem do potęgi własnej postaci (np. Azja syn Tuhaj-beja).
Powieść jest pisana „ku pokrzepieniu serc” jak mówi autor w epilogu. Wiąże się to z kultem heroicznego patriotyzmu, wyrażonego jednak przez zaangażowanie pojedynczych osób, gotowych poświęcić się dla dobra Ojczyzny. Hetman Sobieski i Wołodyjowski uważają, że zginąć jest najprostszym obowiązkiem żołnierza. Tym sposobem autor ukazuje nam, że ważne są oprócz wielkich i doniosłych wydarzeń, również te przeciętne. Bohaterowie narodowi często byli zwykłymi ludźmi, którzy podjęli w życiu nieraz jedną decyzje związaną z narodem np. Jan Kliński na co dzień zwykły szewc, jednak dzięki odwadze zdołał podburzyć Warszawę do ufortyfikowania się i stawiania oporu zaborcom, czy pierwsi żołnierze walczący o sprawę polską w okresie I wojny światowej, których była tylko garstka. W utworze ukazany jest również wątek prywatny „Małego Rycerza” i jego dwudziestoletnia tułaczka wojenna, następnie cztery lata szczęścia w związku małżeńskim z Basią Jeziorkowską, aby wreszcie zakończyć życie wysadzając się w Kamieńcu. Autor podkreśla jednak, że tego typu postępowanie powinno się naśladować, z tego powodu, że jeśli każdy będzie wypełniać w ten sposób swoją powinność wobec Ojczyzny to jednak ich ofiara i poświęcenie życia dla idei wyższej nie pójdzie na marne, nawet jeśli w pierwszej chwili wyda to się niedorzeczne, to właśnie wolność i dobrobyt państwa buduje się poświęceniem pojedynczych i często nielicznych jednostek. Miało to motywować społeczeństwo żyjące w czasach zaborów do podejmowania wysiłków, często uchodzących za nieludzkie i wręcz nie do zniesienia, i odniosła sukces. Żołnierze walczący w czasie Bitwy Warszawskiej mówili, że czuli się jak Zagłoby, Skrzetuscy czy Wołodyjowscy. Powieść ukazuje jak ważnymi wartościami w życiu są honor, odwaga (często wręcz brawura), Ojczyzna oraz wiara w Boga. Postaci niewyznający tych wartości np. Mikołaj Potocki mający bronić Rzeczypospolitej od najeźdźcy, jednak dbający głównie o własne interesy, pozostaje również w konflikcie z hetmanem Sobieskim, co również utrudnia współpracę wodzów.

Bohaterowie

Bohaterowie – Henryk Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski”.
Jerzy Michał Wołodyjowski – żołnierz od dwudziestu lat, pułkownik, główny bohater powieści. Wyznaje zasadę, że zginąć jest najprostszym obowiązkiem żołnierza i wierny tej zasadzie dopełnia swojej przysięgi (ślubuje przed ołtarzem, że nie podda twierdzy i będzie walczył aż do śmierci) i wysadza się w Kamieńcu. Jako jedyna postać w „Trylogii” Sienkiewicza bierze aktywny udział, we wszystkich powieściach. Jako jedyny również rozwija się i dojrzewa we wszystkich utworach. W „Ogniem i mieczem” jest kochliwym, niestałym młodzikiem, dobrym szermierzem, ale i lekkoduchem. W „Potopie” to już bardziej doświadczony żołnierz i dowódca, za co cenią go hetmani. W pełni dojrzałą postacią staje się jednak dopiero w ostatniej części „Trylogii”. Staje się skromnym bezinteresownym żołnierzem. Jak podkreśla narrator to prawdziwy” pobożny chrześcijański rycerz”. Brak w nim charakterystycznego dla XVII wieku okrucieństwa. Jest stanowczy, wymagający, budzi grozę u wroga i szacunek u przyjaciół.
Jan Onufry Zagłoba, herbu Wczele – szlachcic dobiegający dziewięćdziesiątki, z racji swojego wieku głównie drzemie. Czasem rzuci dowcipem (wciąż ciętym), lub radą, ale nie odgrywa już tak znacznej roli w akcji powieści jak np. w „Ogniem i mieczem”. Po staremu gardzi „chamami”, Tatarami, Kozakami, Turkami i mówi, że „kto Turka bije, nie może milszej rzeczy niebu uczynić”. Rodziny Skrzetuskich, Kmiciców i Wołodyjowskich zastępują mu własną.
Azja, syn Tuhaj-Beja – postać negatywna, z początku dowódca w armii Rzeczypospolitej, którą wkrótce zdradza porywając Basię, żonę Wołodyjowskiego, w której się podkochuje. Jest przeciwieństwem głównego bohatera, jest niewyobrażalnie okrutny i nie zna litości. Mordowanie starszego Nowowiejskiego sprawia mu przyjemność. Poza tym pali wsie, zabija, mści się na kochającej go Ewce i Zosi, bo kocha Adama Nowowiejskiego. Lecz jak głosi przysłowie „kto mieczem wojuje, od miecza ginie”. Umiera w osamotnieniu, oślepiony i nabity na pal.
Ketling – Hassling of Elgin – szkocki oficer, który opuścił swój kraj, ze względów wyznaniowych. Przyjaciel i mimowolny rywal pana Michała. Razem z nim wysadza się w Kamieńcu.
Krystyna Drohojowska (Krzysia) – przybywa do dworu Ketlinga razem z siostrą pana Wołodyjowskiego, panią Makowiecką i Barbarą Jeziorkowską. Wkrótce wychodzi za Ketlinga, któremu towarzyszy w Kamieńcu.
Barbara Jeziorkowska, później Wołodyjowska – przybywa do dworu Ketlinga razem z siostrą pana Wołodyjowskiego, panią Makowiecką i Krystyną Drohojowską. Zostaje porwana przez Azję, lecz udaje jej się uciec, ciężko go raniąc. Bierze ślub z Jerzym Michałem Wołodyjowskim i również towarzyszy mu w Kamieńcu.
Adam Nowowiejski – podkomendny pułkownika Wołodyjowskiego, narzeczony Zosi, później po porwaniu przez Azję Basi, jego siostry i narzeczonej, oraz zabicie jego ojca, doprowadza go do szaleństwa. Wkrótce później hetman Sobieski wysyła go na podjazd. W trakcie rozbijają Lipków i biorą Azję do niewoli – a wkrótce nabijają na pal.

Streszczenie

Do Kmicica przyjeżdża Charłamp z informacją o śmierci Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej. Dziewczyna niespodziewanie zachorowała i dostała wysokiej gorączki, która doprowadziła ją do śmierci. Kmicic jeszcze tego samego dnia wyruszył pomóc przyjacielowi, który po śmierci ukochanej załamał się i postanowił zostać mnichem. W drodze do Częstochowy (tam przebywał Wołodyjowski) wstąpił do posiadłości Skrzetuskich. Spotkał tam Jana Skrzetuskiego oraz Zagłobę, który uparł się pojechać za niego na pomoc przyjacielowi, którego traktował jak syna. Jego podróż nie przebiegała jednak tak sprawnie, jak sobie to wyobrażał. Zbliżając się do Warszawy, mijał wielu szlachciców, którzy jechali na wybór nowego władcy, po tym jak Jan Kazimierz zrzekł się korony. Widział także dwór Bogusława Radziwiłła, który niegdyś sprzymierzył się ze Szwedami. Postanowił on, że zrobi wszystko, aby nie została potwierdzona jego kandydatura jako elekta. Zagłoba spotkał tam przyjaciela Wołodyjowskiego – Ketlinga, który zaproponował mu nocleg w dworku w Mokotowie. Przekonał go także w sprawie kandydatury Radziwiła. Na sejmie konwokacyjnym z 5 listopada, mimo sprzeciwu Ketlinga i Zagłoby, postanowiono, że Bogusław będzie posłem. W końcu Zagłoba dowiedział się, że mały rycerz wstąpił do zakonu kamedułów. Ubolewał nad tym także Jan Sobieski, który żałował, że stracił tak dobrego żołnierza.
Zagłoba wreszcie wyrusza w podróż i dochodzi do spotkania z Wołodyjowskim. Próbuje go przekonać do powrotu, ten jednak nie jest zainteresowany. Dopiero, kiedy mówi, że jego dawny przyjaciel Ketling jest umierający, Wołodyjowski jest gotowy do niego pojechać. Po przybyciu okazało się, że Ketling udawał, aby wyciągnąć z klasztoru przyjaciela. Następnie pojawia się Jan Sobieski, który namówił Michała to ponownego powrotu do wojska. Wkrótce okazuje się, że Ketling jest zmuszony wyjechać do Kurlandii, do chorego wuja. Swoją posiadłość oddaje w opiekę przyjaciołom. Odwiedza ich siostra Wołodyjowskiego wraz z dziewczętami, którymi się opiekowała: Krysią Drohojewską i Basią Jeziorkowską. Ta pierwsza przypadła do gustu Michałowi, a Basia Zagłobie. Wkrótce przybywa pan Nowowiejski z rozkazem przybycia do hetmana. Michał udaje się więc do niego i otrzymuje propozycję objęcia dowództwa nad chorągwią Ruszczyna. Zgadza się i szykuje do wyprawy na Dzikie Pola. Swój wolny czas spędza z Krysią, którą darzy uczuciem. Mimo to, Basia nie mogła pokonać skrytego uczucia, jakie do niego żywiła. Wkrótce Wołodyjowski oświadcza się Krysi, a ona się zgadza. Postanawiają na razie nikomu o tym nie mówić. A było to podczas kuligu, gdy w drugich saniach Basi oświadczył się pan Nowowiejski. Ona jednak odrzuciła oświadczyny.
Wołodyjowski wyjeżdża, a do domu wraca Ketling. Od pierwszego wejrzenia zakochuje się z Krysi ze wzajemnością. Niedługo potem jej się oświadcza, a ona go odrzuca, pamiętając o przysiędze danej Michałowi. Podejmuje decyzję o wstąpieniu do klasztoru.
Pan Wołodyjowski powraca do Warszawy na wybór nowego władcy. Krysia w emocjach mówi mu o swojej miłości do Ketlinga. Michał wyrusza z domu i decyduje się pogodzić zakochanych. Okazuje się, że tak naprawdę pan Michał kocha Basię. Biorą ślub i mieszkają razem pod Kamieńcem Podolskim. Są ze sobą bardzo szczęśliwi. Mały rycerz dostaje rozkaz na wyruszenie do Chrepitowa. Nie podoba się to jego ukochanej. Wyjeżdża i niedługo potem wzywa do siebie Basię i Zagłobę. Towarzyszyć im będzie Azja Mellechowicz, który zakochał się w dziewczynie. Tylko miłość do niej, powstrzymuje go od czynienia zła. Basia wraz z innymi mieszka w Chreptiowie, gdzie wszyscy ją kochają. Przybywa tam pan Nowowiejski z córką oraz Zosia Boska z mamą. Wychodzi na jaw, że Azja był żołnierzem w służbie Rzeczpospolitej i jest synem Turka Tuhaj-beja, który w powstaniu Chmielnickiego walczył po stronie Turków. Nowowiejski zdecydowanie nie zgadza się z poniżaniem go. Okazuje się, że córka Nowowiejskiego – Ewa od dawna kocha się w Azji, jednak ten jej unika, ponieważ kocha Basię Wołodyjowską. Chce on zostać tatarskim hetmanem na co nie zgadza się Sobieski za radą pana Bogusza, który mu o tym doniósł.
Przyjeżdża Adam Nowowiejski – brat Ewy, który zakochuje się w Zosi. Oświadcza się jej a ona się zgadza. Ewa Nowowiejska boi się powiedzieć o swoim uczuciu ojcu. Nalega, by Basia pojechała z nią do Raszkowa. Azja podejmuje decyzje o porwaniu Basi, wyznaje jej swoje uczucia, a ona mocno go rani jego pistoletem, gdy zaczyna robić się natrętny. Wyrusza do Raszkowa i pustoszy miejscowość. Z wściekłości zabija starego Nowowiejskiego, po drodze oddaje Ewę Tatarowi, a Zosię pozostawia dla siebie. Basia dociera do Chrepitowa, informuje o wszystkim, choruje. Tymczasem Nowowiejski popada w rozpacz po stracie rodziny i ukochanej Zosi, nad którą znęca się Azja. Ketling przybywa do Chrepitowa i za chwilę wyjeżdża z dziewczynami do Kamieńca Podolskiego. Mężczyźni odnajdują Azję i zabijają go poprzez nabicie przez pal. W obliczu zagrożenia tureckiego, przysięgają oni bronić twierdzy do końca. Trwa niezłomna obrona. 26 sierpnia Wołodyjowski i Ketling postanawiają wysadzić zamek, aby tylko nie oddać go Turkom. Obaj umierają. Odbywa się pogrzeb pana Michała, na którym zjawia się Sobieski. Składa mu hołd. W roku 1673 zwycięża on Turków pod Chocimiem i zostaje wybrany na króla Polski. Zostaje zapamiętany jako zwycięzca nad Turkami.

Streszczenie krótkie

Kmicic otrzymuje wiadomość o śmierci Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej. Wyrusza pomóc przyjacielowi, który po śmierci ukochanej załamał się i postanowił zostać mnichem. Po drodze spotyka się z Janem Skrzetuskim oraz Zagłobą, który upiera się pojechać za niego na pomoc Wołodyjowskiemu. Jego podróż nie przebiegała jednak tak sprawnie, jak sobie to wyobrażał. Zbliżała się bowiem data sejmu elekcyjnego i szlachta zmierzała do Warszawy. Widział także dwór Bogusława Radziwiłła i postanowił, że zrobi wszystko, aby nie została potwierdzona jego kandydatura jako elekta. Zagłoba spotkał również przyjaciela Wołodyjowskiego – Ketlinga, który zaproponował mu nocleg w dworku w Mokotowie. Nad chęciom zastania mnichem przez Wołodyjowskiego, oprócz nich, ubolewał także Jan Sobieski, który żałował, że stracił tak dobrego żołnierza. Zagłobie udaje się przekonać Michała do wyjazdu, kiedy mówi, że jego dawny przyjaciel Ketling jest umierający. Po przybyciu okazało się, że Ketling udawał, aby wyciągnąć z klasztoru przyjaciela. Pojawia się Jan Sobieski, który namawia mężczyznę do ponownego powrotu do wojska. Wkrótce okazuje się, że Ketling jest zmuszony wyjechać do Kurlandii, do chorego wuja. Przyjeżdża do dworu Basia Jeziorkowska i Krysia Drohojewska. Ta pierwsza przypadła do gustu Zagłobie, a Krysia Michałowi. Wkrótce przybywa pan Nowowiejski z rozkazem przybycia do hetmana. Michał udaje się więc do niego i otrzymuje propozycję objęcia dowództwa nad chorągwią Ruszczyna. Zgadza się i szykuje się do wyprawy. Wkrótce Wołodyjowski oświadcza się Krysi, a ona się zgadza. Po jego odjeździe do domu wraca Ketling. Rodzi się uczucie między nim a Krysią. Pan Wołodyjowski powraca do Warszawy na wybór nowego władcy. Dowiaduje się o miłości swojego przyjaciela do Krysi, a później odkrywa swoje uczucie do Basi. Bierze z nią ślub i wyprowadzają się. Szykuje się na kolejne walki. Wzywa do siebie przyjaciół. Towarzyszyć im będzie Azja Mellechowicz, który zakochał się w żonie Wołodyjowskiego. Basia wraz z innymi mieszka w Chreptiowie, gdzie wszyscy ją uwielbiają. Przybywa wkrótce pan Nowowiejski z córką oraz Zosia Boska z mamą. Wychodzi na jaw, że Azja był żołnierzem w służbie Rzeczpospolitej i jest synem Turka Tuhaj-beja. Chce on zostać tatarskim hetmanem na co nie zgadza się Sobieski za radą pana Bogusza. Okazuje się także, że córka Nowowiejskiego – Ewa od dawna jest zakochana w Azji. Przyjeżdża Adam Nowowiejski – brat Ewy, który zakochuje się w Zosi. Oświadcza się jej a ona się zgadza. Nalega, by Basia pojechała z nią do Raszkowa. Azja podejmuje decyzje o porwaniu Basi, wyznaje jej swoje uczucia, a ona mocno go rani jego pistoletem, gdy zaczyna robić się natrętny. Basia dociera do Chrepitowa, informuje o wszystkim, choruje. Tymczasem Nowowiejski popada w rozpacz po stracie rodziny i ukochanej Zosi, nad którą znęca się Azja. Ketling przybywa do Chrepitowa i zabiera ze sobą dziewczyny do Kamieńca Podolskiego. 26 sierpnia Wołodyjowski i Ketling postanawiają wysadzić zamek, aby tylko nie oddać go Turkom. Obaj umierają. Odbywa się pogrzeb pana Michała, na którym zjawia się Sobieski, który w 1673 roku pokonuje Turków pod Chocimiem.

Czas i miejsce akcji

Czas i miejsce akcji, Henryk Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski”.
Czas:
Większość akcji odbywa się w ciągu dwóch lat. Czas zdarzeń jest określony przez narratora. W pierwszych dwudziestu rozdziałach jest to przełom roku 1668 i 1669. Akcja rozpoczyna się jesienią 1668 r. W początkach września Charłamp przybywa do Wodokotów, z wieścią o nieszczęściu jakie dotknęło pana Michała Wołodyjowskiego. Od razu później Kmicic wyrusza aby pocieszyć przyjaciela i dociera do majętności Skrzetuskich pod Łukowem. Stamtąd wyrusza pan Zagłoba i dociera do Warszawy w październiku i wyciąga pana Michała z klasztoru już gdy zaczyna się sejm konwokacyjny (piąty listopada 1668 roku). Starszy szlachcic zajmuje się sejmami i przekonywaniem wszystkich do głosowania na Michała Korybuta Wiśniowieckiego, zaś niedawny wdowiec zakochuje się w pannie Krzysi Drohojowskiej. Pan Wołodyjowski wyrusza w bój, a w tym czasie Krzysia poznaje Ketlinga. Rozkwit uczuć przypada na wiosnę roku 1669, a do wyznań dochodzi w czasie Wielkiego Tygodnia. W tym samym czasie szlachta zbiera się na elekcje i wraca Wołodyjowski.
Akcja następnych rozdziałów rozgrywa się cztery lata później, latem roku 1671 na Podolu. Wołodyjowski obejmuje komendę w Chrepitowie koło Uszycy. Jesienią przybywa do niego Basia i spędzają tam całą zimę. Po nowym roku przybywa na posterunek wiele gości, m.in. Boscy, Nowowiejscy. Prawdopodobnie na luty przypada zdrada Azji i spalenie Raszkowa. 2 sierpnia 1672 sułtan z wojskami przekracza Dniestr i oblega Kamieniec, który upada 26 sierpnia. W epilogu opisane jest bitwa pod Chocimiem, która odbyła się 11 listopada 1673 r.
Miejsce akcji:
Miejsc akcji jest również wiele. Powieść zaczyna się w Wodokotach na Żmudzi z Częstochowy. Następnie Kmicic wyrusza na Polesie pod Łuków. Następnie Zagłoba jedzie przez Mińsk do Warszawy. Tam rozwija się wątek miłosny, lecz mimo tego bohaterowie nadal wędrują. Wołodyjowski z rozkazu hetmana na Podole, a Ketling do Kurlandii. Później Wołodyjowscy przybywają do Chrepitowa, a wkrótce później do Kamieńca Podolskiego.

Geneza utworu i gatunek

Książką, którą opisuję nosi tytuł: „Pan Wołodyjowski” bardzo wybitnego i znanego autora Henryka Sienkiewicza. Jest on znany między innymi z utworu pod tytułem: „W pustyni i w puszczy „bądź „Ogniem i mieczem”, które bardzo zachwycają swoich czytelników. Na podstawie wymienionych dzieł powstały liczne filmy i ekranizacje a nawet stały się obowiązkowymi lekturami w szkole. Powstała w drugiej połowie dziewiętnastego wieku. Gatunkiem jest powieść historyczna oraz fikcja historyczna. Wszystkie występujące elementy są jak najbardziej dopasowane do gatunku. Geneza nie jest trudna, ponieważ bywa, iż jest prostsza niż się wydaję. A mianowicie: opowiada o życiu codziennym o Jerzym i Michale, którzy kiedyś byli w stanie poświęcić swoje życie dla ojczyzny toteż byli patriotami. Jerzy zginął za ojczyznę. W utworze występuje narrator, który, jak możemy się domyślić, jest wszechwiedzący, ponieważ zna i opisuje między innymi uczucia bohaterów i ich emocje. Występuje również wiele fascynujących wątków dzięki, którym możemy się dowiedzieć, jak żyli ludzie w minionych czasach.

Najważniejsze informacje

Przedstawiam najważniejsze informacje dotyczące utworu Henryka Sienkiewicza pod tytułem „Pan Wołodyjowski”:
Tytuł: Pan Wołodyjowski
Tytuł oryginału: Pan Wołodyjowski
Język oryginału: polski
Autor: Henryk Sienkiewicz
Rok opublikowania: 1887 (tysiąc osiemset osiemdziesiąty siódmy)
Rodzaj literacki: epika
Gatunek literacki: powieść historyczna
Narracja: narrator trzecioosobowy i wszechwiedzący
Czas akcji: około lat 1668-1673 (wojny z Turcją i panowanie Michała Wiśniowieckiego)
Miejsce akcji: głównie Kresy: Wodokty, Polesie, Warszawa, Chreptiow, Raszków, Kamieniec,
Najważniejsi bohaterowie:
1.) Michał Wołodyjowski
2.) Ketling (Hassling Ketling of Elgin)
3.) Krystyna Drohojewska
4.) Azja Tuhaj-bejowicz (Melechowicz)
5.) Jan Onfury Zagłoba
6.) Basia Wołodyjowska, z domu Jeziorkowska
7.) Stolnikowa Makowiecka
8.) Ewa i Adam Nowowiejscy
9.) Pan Nowowiejski – ojciec Ewy i Adama
10.) Zofia Boska
11.) Zydor Luśnia
12.) Jan Sobieski
Najważniejsze wydarzenia historyczne:
1.) 1669 – elekcja Michała Wiśniowieckiego
2.) 1672 – oblężenie Kamieńca Podolskiego
3.) 1673 – bitwa pod Chocimiem
Streszczenie:
Pan Michał Wołodyjowski, znany z wcześniejszych części Trylogii, po raz ostatni wykazuje się swoimi wybitnymi czynami. Na wieść o śmierci jego ukochanej, Wołodyjowski porzuca rycerstwo i zaszywa się w klasztorze. Jego przyjaciele, w tym m.in. Onfury Zagłoba wyciągają go z klasztoru mówiąc mu o złej kondycji jego przyjaciela Ketlinga. Pan Michał opuszcza klasztor, do którego już więcej nie wróci i jedzie do przyjaciela. Na prośbę Jana Kazimierza Wołodyjowski zbiera rycerstwo, aby bronić ojczyzny przez Tatarami. Umiera samobójczą śmiercią ratując Kamieńca Podolskiego.
Motywy występujące w powieści:
1.) Pan Michał Wołodyjowski jako wzór cnót rycerskich.
2.) Przyjaźń.
3.) Patriotyzm.
Dodatkowe informacje:
1.) Jest ostatnią (po „Ogniem i mieczem” oraz „Potopie”) częścią Trylogii Sienkiewicza
2.) Na podstawie powieści został wyprodukowany film pod tytułem „Pan Wołodyjowski” z główną rolą graną przez Tadeusza Łomnickiego, a w tym samym roku (1969) został wydany również serial pod nazwą „Przygody Pana Michała”.

Opracowanie

„Pan Wołodyjowski” to powieść, która początkowo ukazywała się w odcinkach. W wersji książkowej ukazała się w 1888 roku. Była ostatnią powieścią z serii określanej jako „Trylogia”, a głównym bohaterem był znany z poprzednich części Michał Wołodyjowski. Akcja utworu toczy się w latach 1668 – 1673.
Najważniejsze wydarzenia to warszawska elekcja, podczas której istotne znaczenie ma również wątek miłosny oraz niepokoje na granicy łączącej Rzeczpospolitą i Turcję i wiążące się z nimi walki. Najważniejsze wydarzenia skupiają się wokół Michała Wołodyjowskiego, który cierpi po stracie swojej ukochanej. Podejmuje decyzję o tym, że wstąpi do klasztoru. Ostatecznie jednak nie decyduje się na ten krok. Wołodyjowski jest jednak człowiekiem, który odczuwa zmęczenie życiem, tym, że nieustannie jest w drodze, nieustannie walczy z wrogiem. Jest człowiekiem, który przypomina ideał średniowiecznego rycerza. Odważny, prawy, doskonały w swoim rzemiośle, cieszący się autorytetem wśród innych żołnierzy. Zawsze można na nie go liczyć, jest doskonałym przyjacielem. Niestety, nie ma szczęścia w miłości.

Przełomem w jego życiu staje się poznanie Basi i możliwość prowadzenia stabilnego życia. Basia Jeziorkowska, jego ukochana, to kobieta obdarzona znacznym temperamentem. Jest wesoła, pełna życia. Zagłoba niemal natychmiast stwierdza, że mogłaby być idealną żoną dla jego przyjaciela. Po ślubie często towarzyszy Wołodyjowskiemu w wyprawach i zostaje ulubienicą jego towarzyszy. Wbrew pozorom Basia nie jest delikatną mimozą. Kiedy zachodzi potrzeba potrafi się postawić i użyć siły, jak to ma miejsce w sytuacji, kiedy zostaje porwana.
Ważnym wątkiem pojawiającym się w utworze jest siedemnastowieczna polityka Rzeczypospolitej W trakcie elekcji został wybrany władca, który okazał się nieudolny, nie potrafił rządzić. Bardzo szybko stał się narzędziem w rękach magnaterii, która nim sterowała, aby osiągnąć własne cele. Podporządkowując sobie króla, miała możliwość wpływania na losy państwa. Magnateria okazała się klasa zepsutą, dążącą wyłącznie do tego, aby z każdej sytuacji, z każdego konfliktu i wojny wyciągnąć jak najwięcej dla siebie. Rzeczpospolita nie stanowiła dla nich wartości, byli gotowi doprowadzić do jej zguby, jeśli okazałoby się to dla nich korzystne. Na ich tle wyjątkowo pozytywnymi postaciami są głowni bohaterowie. To patrioci, dla których dobro kraju jest najważniejsze. Poświęcają wszystko, by ratować ojczyznę. Warto dodać, że jest to zgodne z ideą Sienkiewicza, którego zamiarem było stworzyć cykl powieści ku pokrzepieniu serc. Z pewnością udało mu się to w znacznym stopniu. Zarówno „Pan Wołodyjowski” jaki pozostałe części „Trylogii” przez wiele lat cieszyły się ogromną popularnością. Dopiero współcześnie zaczęto zwracać większą uwagę na ich mankamenty.
„Pan Wołodyjowski” to powieść, którą określa się jako historyczno – przygodową. Realia historyczne zostały odwzorowane w zadowalającym stopniu. Narrator jest anonimowy i wszechwiedzący. Nie komentuje i nie ocenia postępowania bohaterów.

Streszczenie szczegółowe

Streszczenie szczegółowe – Henryk Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski”WstępPan Wołodyjowski nadal pozostaje w bezżennym stanie; jego narzeczona zmarła niedługo przed ślubem. Mężczyzna walczył przeciwko wrogom: rokoszanom Lubomirskiego i Kozakom. Z Kozakami walczył po raz trzeci pod wodzą Jana Sobieskiego. Kmicic z Oleńką spodziewają się dziecka.IKmicic z żoną dyskutowali na temat imienia dla dziecka. Oleńka wolała imię Herakliuszu, Kmicic – Michał, na cześć Wołodyjowskiego. Spór przerywa przybycie Charłampa, który zawiadamia ich o śmierci Anusi Borzobohatej, narzeczonej małego rycerza. Kmicic wyrusza do Częstochowy, aby pocieszyć pana Michała.II-IVW drodze do Częstochowy Kmicic zatrzymuje się w Łubniach, w których przebywają Zagłoba i Skrzetuski. Przekazuje im informację o śmierci Anusi, a ci deklarują wspólną podróż do Częstochowy. Po chwili namysłu jednak stwierdzają, że Kmicic powinien wrócić do żony spodziewającej się porodu, a Skrzetuski nie może jechać ze względu na piastowanie funkcji państwowej. Ostatecznie więc w drogę wyrusza pan Zagłoba, a Kmicic wraca do Oleńki. Podróżował on bardzo wolno, w szybszym przemieszczaniu się przeszkadzały mu bowiem tłumy szlachty zjeżdżającej się na sejm konwokacyjny. Dziwiono się, dlaczego nie startuje w elekcji, skoro jest takim sławnym rycerzem. Zagłoba otwarcie potępiał Bogusława Radziwiłła (zdrajcę kandydującego na króla Polski) i snuł o nim różne przypuszczenia. W Mińsku spotkał Ketlinga, który ruszył w drogę razem z nim.Gdy przybyli do Warszawy, rozpoczął się sejm konwokacyjny. Czynny udział w nim brali pocieszyciele Wołodyjowskiego. Zagłoba potępia Bogusława w trakcie obrad, oskarżając go o zdradę. Bohaterowie zostają zaproszeni na ucztę u hetmana Sobieskiego, który bardzo się zasmucił gdy dowiedział się o osobistej tragedii Wołodyjowskiego (sam stracił w walce z Kozakami brata). Kasztelan krakowski twierdził, że widział małego rycerza, gdy ten jechał do klasztoru kamedułów. Pan Zagłoba był przerażony tą wiadomością. Jest pewien, że jego przyjaciel chce wstąpić do zakonu. Ma zamiar wybić ten pomysł z głowy panu Michałowi.VUzyskawszy odpowiednie pismo od prymasa, Zagłoba odwiedza klasztor kamedułów, gdzie żąda widzenia z bratem Jerzym. Pod pretekstem śmiertelnej choroby Ketlinga wyciąga go z klasztoru. Pod wpływem przyjaciół i hetmana porzuca myśli o wstąpieniu do zakonu. Otrzymuje w darze od hetmana konia.VI-VIIKetling musi opuścić przyjaciół; chce być przy umierającym ojcu (przybranym). Do dworku Ketlinga przybywa siostra Wołodyjowskiego z dwiema dziewczynami – Krzysią i Basią. Ich widok jednak przywołuje małemu rycerzowi obraz zmarłej niedawno narzeczonej. Pan Zagłoba natychmiast polubił Basię, która chciała się uczyć szermierki od pana Wołodyjowskiego, w którym się zakochała. Ten jednak przekomarzał się z nią i traktował jak dziecko, interesując się bardziej jej towarzyszką. Pan Zagłoba to wszystko dostrzega, lecz uważa że lepszą kandydatką na żonę byłaby Basia. Interesuje się nią również Nowowiejski.VIII-IXHetman Sobieski wzywa do siebie Wołodyjowskiego, któremu proponuje posłowanie na Ruś i ponowne wstąpienie do armii. Mały rycerz zgadza się, mając nadzieję że pomoże mu to zapomnieć o śmierci narzeczonej. Panny nie cieszą się z jego wyjazdu. Nadal dzieli swój czas pomiędzy lekcje szermierki z Basią i rozmowy z Krzysią, która coraz bardziej zaczyna go pociągać. Pan Zagłoba wciąż namawia go na ślub z Basią, jednak on cały czas widzi w niej dziecko i jest w poważnej rozterce.XPan Michał uważa, że poświęcając uwagę Krzysi, zaniedbuje pamięć o swojej zmarłej narzeczonej. Ma sen, w której Anusia karci go za jego zachowanie. Mimo to postanawia porozmawiać z Krzysią, której wyznaje swoje uczucie. Ta, pomimo tego, że go nie kocha, obiecuje swoją rękę. Basia tymczasem odrzuca prośbę Nowowiejskiego o rękę.XIW drodze na Ruś Wołodyjowski odwiedza grób Anusi w Częstochowie i znowu ma wyrzuty sumienia. Tymczasem do dworku Ketliga wraca właściciel, który oczarowuje Krzysię.XII-XIIIZagłoba pisze list do Skrzetuskiego, w którym wspomina o swoim pomyśle zeswatania Wołodyjowskiego z Basią. Krzysia odczuwa wyrzuty sumienia z powodu wcześniej danej małemu rycerzowi obietnicy. Zagłoba, który dobrze zna Wołodyjowskiego, postanawia usunąć mu z przed oczu Krzysię, aby ten zamiast tego zainteresował się Basią. Cieszy się ze szczerego uczucia Ketlinga i Drohojowskiej. Ta jednak czuje się winna wobec pana Michała i odrzuca zaloty Ketlinga.XIV-XVIDo dworku dociera list od pana Wołodyjowskiego, w którym oświadcza on, że już niedługo wraca. Krzysia wpada w rozpacz. Basia jest niezadowolona, że mały rycerz wciąż traktuje ją bardziej jak dziecko.Krzysia znajduje wyjście z beznadziejnej sytuacji – postanawia wstąpić do zakonu. Informuje o tym Ketlinga, któremu obiecuje, że wszystko zrozumie po przyjeździe Wołodyjowskiego. Tymczasem w stolicy elekcja rozpoczyna się na dobre. Mówi się o Bogusławie Radziwille i kandydatach zagranicznych. Drugim Polakiem starającym się o władzę królewską jest Michał Korybut Wiśniowiecki. Pomysłodawcą wystawienia tego kandydata jest Zagłoba. Ketling otrzymuje listy ze Szkocji i musi natychmiast wyjechać.W związku z tym Zagłoba, widząc porażkę swoich planów matrymonialnych, postanawia namówić Ketliga do oświadczenia się Krzysi przed wyjazdem. Pyta wprost, czy nie zachciałaby Ketlinga za męża. Ta jednak oświadcza, że chce iść do zakonu.XVII-XVIIIW stolicy zaostrza się sytuacja polityczna. Powstały trzy główne stronnictwa: księcia lotaryńskiego, księcia neyburskiego i Kondeusza. Pan Zagłoba gorąco popierał polskiego kandydata, lecz jego zwolennicy nadal stanowili mniejszość. Ketling wyjeżdża ze Szkocji, a pan Michał powraca z Rusi. Tam dowiaduje się o zamiarze Krzysi i mówi Zagłobie o swoich oświadczynach. Ten, dowiadując się o zaistniałej sytuacji, doradza Michałowi rozmowę z Krzysią na te tematy. Kobieta jednak nie zmienia zdania. Widząc rozpacz małego rycerza, zakochana w nim Basia próbuje go pocieszyć. Ten jednak mówi jej, aby zrobiła z Ketlingiem tak, jak Krzysia z nim. Odpowiada mu, że to nie ona idzie dla Ketlinga do zakonu. Pan Michał wreszcie rozumie sytuację i rusza w pościg za Ketlingiem.XIX-XXBasia przyznaje się, że zdradziła Wołodyjowskiemu sekret Krzysi i Ketlinga. Zagłoba natychmiast rusza w pościg, chcąc zapobiec rozlewowi krwi. Basia chce jechać razem z nim. Nie znajdują jednak ani Wołodyjowskiego, ani Ketlinga. Zagłoba zostawia Basię we dworku, a sam rusza na dalsze poszukiwania. Po chwili wraca razem z Ketlingiem i Wołodyjowskim. Ten ostatni „oddaje” Szkotowi Krzysię. Tymczasem Basia wyznaje miłość małemu rycerzowi, a ten jej się oświadcza.XXIOd wydarzeń w Warszawie mijają cztery lata. Państwo Wołodyjowscy kupują wioski w okolicach Kamieńca i pomnażają swój majątek. Wkrótce pan Michał dostaje komendę w Chrepitowie.XXIIMały rycerz wkrótce wysyła po żonę i pana Zagłobę eskortę, składającą się ze stu Lipków pod wodzą Tatara nieznanego pochodzenia – Mellehowicza – i stu dragonów pana Snitki.XXIII-XXIVŻycie w Chrepitowie toczy się zwykłym rytmem. Basia starała się pomagać, dbała o żołnierzy, również rannych i chorych, czym zyskała sobie sympatię całego obozu.Mellehowicz powoli zdrowiał pod opieką Basi. Zostaje mu przysłany żołnierz z listami od Kryczyńskiego – zdrajcy. Wkrótce zostaje oskarżony o zdradę. Pokazuje jednak listy od hetmana i zostaje uniewinniony. Jednak w rozmowie z Halimem zdradza swoje plany. Myśli o ucieczce i porwaniu Basi.XXVWieczorem w twierdzy żołnierze opowiadają swoje historie. Zaczyna ksiądz Kamieński. Opowiada również pan Nienaszyniec.XXVIDo Chrepitowa dochodzą wiadomości o przebywających w pobliżu Tatarach. Do bitwy rusza Wołodyjowski ze swoimi żołnierzami. Basi udaje się przekonać Wołodyjowskiego do swojego udziału w niej. Potyczka kończy się zwycięstwem Polaków, jednak Basię zaczynają gonić Tatarzy. Ratuje ją Mellechowicz.XXVII-XXXDo Chrepitowa przybywają ważni goście: pan Bugusz, pan Nowowiejski z córką Ewą oraz pani Boska z córką Zosią. Przywożą listy od hetmana, w których poleca on Wołodyjowskiemu wyjazd na Krym w celu wykupienia z jasyru pana Boskiego. Starszy Nowowiejski rozpoznaje w Mellechowiczu Azję, syna Tuhaj-beja. Ten początkowo zaczął się wypierać, a pan Michał stanął w jego obronie, mówiąc że najpierw trzeba udowodnić to przed sądem. Wtedy Mellechowicz oznajmił, że jest synem Tuhaj-beja, jednak ślubował wierność Polsce i hetmanowi, zresztą sam jest chrześcijaninem. Tymczasem Ewa opowiada Basi o swojej miłości do Azji. On natomiast marzy o czym innym: godności hetmana i przywództwie nad Tatarami.Basia postanawia dopomóc Ewie w zawarciu małżeństwa. Pan Michał stanowczo odradza jej ten pomysł, jednak ona jest uparta. Rozmawia z Azją na temat jego uczuć. Ten błędnie myśli, że próbuje mu wyznać swoją miłość, i pada jej do nóg. Basia, pewna, że w ten sposób chce okazać swoją miłość do Ewy, mówi mu, że dziewczyna go kocha. Ten, dostrzegając swój błąd, wychodzi z izby ze zmienioną twarzą. Basia ponownie uznaje to za sygnał jego miłości do Ewy. Tymczasem on mówi Halimowi o swoich planach odnośnie do Tatarów. Oznajmia mu, że w razie niepowodzenia porwie Basię i ucieknie do sułtana.XXXI-XXXVISobieski zostaje hetmanem wielkim. Odczuwa jednak niepokój w obliczu prawdopodobnej wojny z Turcją. Przybywa do niego pan Bogusz, przedstawiając plany Azji. Hetman stanowczo odrzucił ten pomysł. Posłaniec powoli wracał do komendy. Zwlekał z poinformowaniem Azji o wyroku hetmana. Tymczasem do Chrepitowa przybywają goście na Nowy Rok. Wśród nich jest pan Zachariasz Piotrowicz, znany z wykupywania osób wziętych w jasyr. Miał wkrótce ruszyć na Kreml. Wszyscy oddawali się zabawom karnawałowym, a przodował w nich zakochany w Zosi młody Nowowiejski, której później oświadcza się Zosi. Ta zgodziła się, jej matka natomiast oznajmiła, że ostateczną decyzję podejmie pan Boski, gdy już zostanie wykupiony z jasyru. Tymczasem starszy Nowowiejski wyjeżdża do Raszkowa, aby zorganizować tam Zosi kwaterę. Azja otrzymuje list od hetmana z odmową. Rozgniewany tą decyzją nakazuje Halimowi rozesłać posłów z poleceniem, aby wszystkie ordy tatarskie z okolicy napadły na Raszków. Zaplanował również porwanie Basi. Tymczasem Wołodyjowski, ze względu na prośby swej małżonki, zezwala jej na wyjazd do Raszkowa. Daje jej jako eskortę Azję ze swoim oddziałem.XXXVII-XXXIXEskorta z damami poruszała się dość wolno z powodu ostrej zimy. Na nocleg zatrzymali się w Mohilowie. Tam Azja rozdziela swój oddział i wydaje rozkazy Halimowi.Wyznaje Basi swoją miłość i mówi o swoich planach. Ta, zrozpaczona, uderza go między oczy kolbą od pistoletu i ucieka konno. Cios Basi rozbił Azji część policzka i zmiażdżył nos. Mężczyznę odnaleziono dopiero wieczorem i zawieziono do stanicy. Gdy się obudził, wpadł w gniew i zarządził pościg, po czym stracił przytomność na 4 dni. Następnie zaatakował Raszków, bezlitośnie mordując jego mieszkańców. Poderżnął osobiście gardło starszemu Nowowiejskiemu, Ewę oddał Tatarom, a Zosię zatrzymał sobie jako niewolnicę.XXXX-XXXXIIBasia jeździła wytrwale poprzez pustkowie. Pytała o drogę, jednak nikt nie był w stanie jej wskazać. Po kilku dniach przyjechała do Chrepitowa, gdzie natychmiast straciła przytomność. Pod wpływem morderczej wędrówki ciężko zachorowała. Wszyscy żołnierze przejęli się jej losem. Posłano do Kamieńca po medyka. Na prośbę pana Zagłoby Wołodyjowski sprowadził również księdza. Lekarz oznajmia jednak, że Basia przeżyje. Tymczasem pan Gorzeński przejrzał podstęp Azji i wymordował jego oddział pozostawiony w Mohilowie, po czym ostrzegł komendę polską w Jampolu. Tylko Raszków ucierpiał.XXXXIII-XXXXIVDo komendy przyjeżdża Ketling z Krzysią. Szkot informuje pana Michała o rozkazach hetmana – ma razem z Wołodyjowskim bronić Kamieńca. Obie panie nie mogły się sobą nacieszyć. Ketling z żoną przebywali w stanicy przez trzy tygodnie, Basia jednak ciągle nie wyzdrowiała w pełni. Nadeszła wiosna, więc Wołodyjowski nie śpieszył się z przybyciem do Kamieńca. W międzyczasie postanowił stworzyć z bandytów osadzonych w tamtejszym więzieniu oddział piechoty. Tym, którzy wstąpią do owej formacji, miała być dana całkowita amnestia.XXXXVW rozdziale opisana jest armia turecka, jes stan, liczebność i uzbrojenie.XXXXVI-XXXXIXAzja ze swoim oddziałem jedzie znów ku granicom Rzeczpospolitej. Zyskał przyjaźń Kary Mustafy, a wielki wezyr przyjmował go kilkakrotnie. Ponieważ nie może wyładować agresji na Basi, mści się na Zosi Boskiej, którą wkrótce wystawia na sprzedaż. Kupuje ją stambulski kupiec, który wkrótce wykupuje również jej matkę. Następnie zakochuje się w Zosi i „podnosi ją do rangi swej żony”.Tymczasem po polskiej stronie hetman rozsyła rozkazy. Powierza Wołodyjowskiemu obronę Kamieńca, świadom tego, iż wysyła go na pewną śmierć. Mały rycerz również o tym wiedział. Twierdza musiała zostać utrzymana jak najdłużej, aby dać potrzebny czas na zebranie pospolitego ruszenia. Do Chrepitowa przybywa Adam Nowowiejski, dotknięty obłędem przez stratę siostry, ojca i narzeczonej. Prosi Wołodyjowskiego o ludzi, aby mógł dorwać Azję. Ten zgadza się.Nowowiejski na czele trzystu ludzi dokonuje niezwykłych rzeczy. Sieje zamęt wśród straży przedniej wroga. Wkrótce pojmany jeniec mówi mu o położeniu Azji. Napada na jego oddział nocą, wycinając wszystkich Lipków i biorąc Mellehowicza do niewoli. Ocali z pogromu Lipkowie powiadamiają sułtana o oddziale Nowowiejskiego. Ten jednak boi się zasadzki i nie zezwala na pościg. Nowowiejski dociera z Azją do Raszkowa. Tatar jednak wie, co go czeka, i stara się umrzeć. Odmawia jedzenia i picia, jednak karmiono go na siłę i opatrywano mu rany. Wówczas wspomina swoje zbrodnie przy Nowowiejskim, aby ten zabił go w gniewie. W Raszkowie wbito go na pal, a wachmistrz wyłupał mu oko i zapalił ręce pochodnią. Wówczas go zostawiono w zrujnowanej stanicy.LPo upływie trzech tygodni Nowowiejski przybywa do Chrepitowa. Opowiada wszystkim o losie Ewy i Zosi oraz o śmierci Azji. Wszyscy wyruszyli do Kamieńca, a szaleństwo Nowowiejskiego pogłębiało się. W Kamieńcu Ketling i pan Michał złożyli ślubowanie, że nie pozostawią twierdzy nawet za cenę życia.LI-LIIIWołodyjowski na czele podjazdu wyjeżdża z Kamieńca. Po jego wyjeździe docierają wiadomości, że Turcy za 2 dni będą w Chocimiu. Wkrótce przybywa pod Kamieniec.Początkowo walki to właściwie tylko starcia harcowników i niewielkich podjazdów. Mały rycerz w trakcie jednego z nich zabija tureckiego wojownika Hamdiego.W kolejnych dniach Turcy rozpoczęli ostrzeliwanie twierdzy i przygotowali się do oblężenia. Do Kamieńca przybywają posłowie z warunkami kapitulacji, jednak zostają odesłani.LIV-LVSułtan wysyła kolejnych posłów mających namówić Polaków do kapitulacji. Ponownie spotyka go odmowa.Trwają coraz cięższe walki, trwa nieustanna kanonada. Turcy kilkakrotnie szturmują twierdzę. Mieszczanie zaczynają mówić o poddaniu miasta wrogowi.LVI26 sierpnia Turcy przypuścili ostateczny atak, na którego czele stanął wielki wezyr. Odparto dwa szturmy i wtedy nadchodzi informacja o poddaniu miasta i oddaniu Turcji całego Podola. Ketling i pan Wołodyjowski wysadzają się w twierdzy. W Stanisławowie odbywa się pogrzeb małego rycerza.