Lament świętokrzyski

„Lament świętokrzyski” – recenzja

„Lament świętokrzyski” znany także, jako „Plankt świętokrzyski” bądź „Posłuchajcie, bracia miła” czy „Żale Matki boskiej pod krzyżem” pochodzi ze średniowiecza. Gdy pierwszy raz zetknęłam się z utworem nie wierzyłam, że pochodzi on z tej akurat epoki średniowiecza. Jest to utwór bardzo szczególny, pełen emocji i zdecydowanie ponadczasowy i autentyczny. Porusza on temat religijny, a dokładniej mówiąc śmierć Jezusa na krzyżu. Jednak nie skupiamy się tutaj na postaci Chrystusa. W „Żalach Matki boskiej pod krzyżem” główną bohaterką, jak mówi nam sam tytuł jest Maryja – matka Jezusa. Prowadzi ona monolog, jednak dokładnie opisując swoje uczucia możemy zauważyć, że jest ona ukazana w szczególny, charakterystyczny sposób, ponieważ nie, jako święta, boska a zwykła matka przeżywająca śmierć swojego ukochanego syna – Jezusa. Motyw ten określony, jako stabat mater dolorosa ( stała matka boleściwa) jest szczególnie interesujący, gdyż pozwala nam spojrzeć na Matkę Boską pod innym kątem – jako tą cierpiącą, rozpaczającą, przeżywającą straszne, ale obecne w życiu człowieka wydarzenie, jakim jest śmierć.
Utwór ten szczególnie mi się podobał, gdyż zastosowanie liryki pierwszoosobowej całkowicie oddaje uczucia, jakie towarzyszyły bohaterce podczas tak ciężkiego wydarzenia, jakim jest śmierć syna. Utwór rozpoczyna się apostrofą Maryi do wszystkich ludzi, aby wysłuchali co wydarzyło się w Wielki Piątek. Zaraz po tym zwraca się do innych, aby żałowali jej losu („Pożałuj mię, stary, młody, boć mi przyszły krwawe gody”). Rozpacza, cierpi, ubolewa nad swoim losem, jest jej ciężko udźwignąć tak wielką stratę. Jest szczera w swojej wypowiedzi.
Strasznie przykry, smutny był dla mnie fragment tekstu, w którym Maryja zwraca się do Jezusa. Mówi o tym, aby podzielił się z nią swymi ranami, krzywdami („Synku miły i wybrany, rozdziel z matką swoją rany”). Mówi o tym, że dałaby mu pić, podparła głowę, otarła spływającą strugę krwi jednak nie może tego zrobić, ponieważ nie jest w stanie dosięgnąć jego ciała („Twoja głowka krzywo wisa13, tęć bych ja podparła, Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła, Picia wołasz, piciać bych ci dała, Ale nie lza dosiąc14 twego świętego ciała”). Jest bezradna wobec wyroku, co również oddziaływało na mnie, jako czytelnika, ponieważ czytając odczuwałam, że bezradność przygnębia Maryję. Mogłam w pełni zrozumieć jej uczucia.
Moje przypuszczenia, co do bezradności potwierdzają kolejne wersy, w których Maryja zwraca się do archanioła

Lament Świętokrzyski – krótkie streszczenie
Lament Świętokrzyski znany jest również pod nazwami „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”, „Posłuchajcie, bracia miła” oraz „plankt Świętokrzyski”
Tekst pochodzi z epoki polskiego średniowiecza. Jest to anonimowy utwór, który pochodzi ze zbioru pieśni z biblioteki benedyktyńskiego klasztoru św. Krzyża na Łysej Górze.
Gatunkowo wiersz jest lamentem, czyli planktem o cierpieniu Matki Jezusa stojącej pod krzyżem.
Bezsilność matki w obliczu cierpienia jej syna prowadzi ją do skrajnej rozpaczy, buntu i załamania.
Utwór pokazuje nam jak cierpienie niszczy człowieka.
Lament Świętokrzyski jest monologiem Maryi, która opłakuje swojego syna, pod krzyżem.
Maryja liczy na dobroć ludzi i ich współczucie, swoją prośbę kieruję do osób w każdym wieku.
W pierwszej strofie Maryja kieruję apostrofę do ludzi i mówi o tym, że chce się im wyżalić, pokazać jak musi cierpieć, po tym, co przeżyła.
W drugiej strofie opowiada o swoim jedynym synu, którego musiała opłakać.
W kolejnej użala się nad sobą i nie może do wierzyć, że jej jako kobiecie stała się taka tragedia, wspomina również o swoim synu i nie może zrozumieć, dlaczego go tak męczą. Przeżywa widząc, że jej syn jest biczowany i poniżany.
W czwartej strofie kieruję apostrofę do swojego syna, w której mówi, że nie ma go z nią, ale zawsze będzie w jej sercu. Chce współcierpieć z synem, aby oszczędzić mu trochę bólu i cierpienia. Opisana jest tu również wielka miłość Maryi do Jezusa.
Kolejna dwie strofy są kontynuacją zwrotu do

„Lament świętokrzyski”, znany również jako „Żale Matki Boskiej pod krzyżem” lub „Posłuchajcie, bracia miła”, prawdopodobnie należał do części zaginionego średniowiecznego dramatu liturgicznego (Średniowieczny gatunek teatralny odwołujący się do religijnych obrzędów), który był wystawiany w kościołach w Wielki Piątek.
Utwór został spisany w zbiorze pieśni religijnych, w klasztorze Świętego Krzyża na Łysej Górze, w latach siedemdziesiątych XV wieku.
Najstarszy rękopis, spisany przez Andrzeja ze Słupi, zaginął podczas transportu do Petersburga w czasie powstania listopadowego, jednak zachował się odpis tego dzieła, spisany przez Łukasza Gołębiowskiego. Wiemy, że autor utworu na pewno był osobą wykształconą, ponieważ przedstawił on cierpiącą Maryję zgodnie ze standardami panującymi w tamtym czasie w całej chrześcijańskiej Europie.
„Lament świętokrzyski” składa się z ośmiu strof, których długość jest różna. Podmiotem lirycznym w tym utworze jest Matka Boża. Rozpoczyna ona swój monolog od apostrofy skierowanej do wszystkich ludzi:
„Posłuchajcie, bracia miła,Kcęć wam skorżyć krwawą głowę”
Pragnie opowiedzieć, wyżalić się, znaleźć współczucie z powodu śmierci jej syna w Wielki Piątek. Prosi, aby ludzie wsparli ją w strasznym cierpieniu, jakie przeżywa. Miała tylko jednego syna, a teraz musi go opłakiwać. Kobieta bardzo cierpiała, kiedy widziała, jak jej syn jest bity i upokarzany.
Trzecia strofa, w której Maryja opisuje ostatnie chwile z życia syna, jest pisana w czasie teraźniejszym, z perspektywy matki, co sprawia, że czytelnik przenosi się w tamten czas i razem z Maryją przeżywa cierpienia Jezusa.
W czwartej strofie kobieta kieruje apostrofę wprost do swojego zmarłego syna. Mówi, że nosiła go pod sercem, przez całe życie służyła mu. Chciałaby pocieszyć swojego syna. Przez jego śmierć opuściła ją już cała nadzieja na lepsze jutro. Kobieta chciałaby jakoś pomóc synowi, mogłaby przytrzymać jego głowę lub otrzeć krew spływającą po twarzy.
W szóstej strofie, Matka Boska wypomina aniołowi Gabrielowi jego obietnice. Przed narodzinami Jezu

1. Rozpoczęcie utworu wprowadzające nas w atmosferę żalu i smutku panującą w całym utworze.
2. Apostrofa Matki Boskiej skierowana do wszystkich ludzi, którzy zostają nazwani przez nią miłymi braćmi.
3. Prośba o wysłuchanie żalów kobiety z powodu śmierci syna na krzyżu w Wielki Piątek.
4. Wprowadzenie często wykorzystywanego w średniowiecznej literaturze i sztuce motywu stabat mater dolorosa, czyli matki boskiej bolejącej stojącej pod krzyżem i opłakującej śmierć swojego syna.
5. Prośba Maryi o współczucie z powodu strasznego zdarzenia, jakie wydarzyło się w jej życiu – utraty jedynego syna.
6. Opis męki Chrystusa z perspektywy matki.
a) Cierpienie Jezusa, a w końcu jego śmierć na krzyżu.
b) Patrzenie zrozpaczonej matki na okrutną śmierć syna.
7. Apostrofa podmiotu lirycznego skierowana do Jezusa, który zostaje określony jako „synek miły i wybrany”.
8. Prośba matki, aby jej ukochany syn przemówił do niej, poprosił o pocieszenie, a tym samym uwolnił ją od żalu, jakim została obarczona

Streszczenie „Lamentu Świętokrzyskiego”
„Lament Świętokrzyski” to wywodzący się ze średniowiecza plankt, czyli gatunek obejmujący utwory, których głównym tematem była śmierć Pana Jezusa i współuczestnictwo Maryi cierpiącej pod krzyżem. Utwór ten został spisany w latach 70. XV wieku przez Andrzeja ze Słupi, jednak sam autor lamentu jest anonimowy, gdyż w epoce, w której powstał – średniowieczu tworzono ku chwale Boga, a nie dla sławy. Inne tytuły „Lamentu świętokrzyskiego” to „Posłuchajcie, bracia miła..” lub „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”.
Akcja lamentu rozgrywa się na Golgocie pod krzyżem w Wielki Piątek. Głównym bohaterami są Maryja i jej syn Jezus. Matka patrzy na moment śmierci swojego konającego pod krzyżem syna i razem z nim współcierpi. Utwór ma osiem strof mających każda po różną ilość wersów. Lament zaczyna się od apostrofy do „braci miłych”. Zwraca się do nich z czułością, ponieważ wierzy w ich dobrą wolę i to, że ją wysłuchają. Kobieta wzywa innych otaczających ją ludzi do zrozumienia jej cierpienia i lamentowania razem z nią. Bardzo przeżywa ten moment, gdyż to jej jedyny, pierworodny syn umiera. Widzimy wielką bezsilność matki, objawiającą się ciągłym zawodzeniem nad losem Chrystusa i tym, że nic jednak nie uchroni go przed wypełnieniem Słowa Bożego. Trzecia strofa to w całości liryka pośrednia – nie pojawiają się tu żadni adresaci. Opisywane natomiast ostatnie momenty życia Jezusa poprzez epitety „krwawy” czy „ciężki” uwydatniają jeszcze bardziej cierpienia jedynego syna Matki Bożej.
Lament jest w całości monologiem cierpiącej Maryi. Przez cały utwór kobieta wzywa Nas do współcierpienia w męce pańskiej. Największe zawodzenie dziewicy występuje w 4 i 5 strofie. Są to fragmenty najbardziej przejmujące, zawierające bezpośrednie apostrofy Maryi do Jezusa. Matka Boża zwraca się do Jezusa bardzo czule, używając zdrobnień „synku”, „główka” oraz czułych określeń – „miły”, „wybrany” co silnie wpływa na emocjonalność tekstu i siłę lamentu. Maryja ukazana została jako dramatyczny podmiot. Używa bardzo często zaimków, tj.: mój zamętek, pożałuj mię, boć mi, które pełnią funkcję podkreślenia osobistego wymiaru przeżywanych, ciężkich chwil. Nagromadzone natomiast zdrobnienia są jeszcze mocniej ukazującymi emocje środkami leksykalnymi. Dramatyczne momenty to te, kiedy Jezus woła, że chce pić, ale matka nie jest w stanie dosięgnąć do tej wysokości, by przystawić mu wodę do ust. Przed oczami maluje Nam się makabryczny widok – głowa Syna Bożego zwisa bezsilnie, a z innych przebitych części ciała płyną strugi krwi.
Spotykamy tu kilku adresatów, lecz tym głównym jest Jezus, gdyż w większości to do niego są kierowane słowa. W jednej z końcowych zwrotek mamy jednak do czynienia z następnym adresatem – Archaniołem Gabrielem. Kobieta ma pretensje, że obiecywał jej wielką radość z narodzenia syna, tymczasem dostaje się jej ogromne cierpienie, które musi znosić. Następująca po tym kolejna zwrotka ukazuje Nam-osobom czytającym, trzeciego i zarazem ostatniego, tym razem zbiorowego adresata. Dziewica zwraca się do wszystkich matek, nazywając je maciorami; mówi, że nie życzy im by kiedykolwiek przeżywały to samo cierpienie co ona teraz, gdyż najboleśniejsze na co może patrzeć kobieta to właśnie śmierć swojego dziecka. Jednocześnie wzywa je wszystkie do modlitwy, gdyż niekiedy jedyne co można zrobić, by uchronić dzieci przed złem to wypraszanie tego u Boga. Ostatnia zwrotka składająca się z jedynie dwóch wersów to niejakie zaakceptowan

„Lament świętokrzyski” to utwór, który opowiada o wydarzeniach Wielkiego Piątku. Ma on charakter lamentu, który ma na celu pobudzać ludzi, wiernych, czytelników do współodczuwania (empatii) i przeżywania Męki Pańskiej.
Na wstępie utworu występuje apostrofa Matki Bożej, która jest skierowana do grupy ludzi. Maryja nazywa ich miłymi braćmi. Uprzedza, że będzie mówiła o wydarzeniach i momentach, które miały miejsce w dniu śmierci Jezusa – w Wielki Piątek. Z żalem opowiada oraz przygląda się Jego męce i śmierci na krzyżu. W swym przejmującym monologu zwraca się kolejno do: ludzi, Chrystusa, Anioła Gabriela oraz innych matek. Prosi ich o wysłuchanie i pożałowanie w tym trudnym momencie. Przeżywa wielki dramat utraty jedynego Syna. Z rozpaczą przygląda się Jego cierpieniu. Apostrofa do Syna to wyraz matczynych uczuć, emocji i miłości do Niego. Maryja ukazana jest jako kochająca, czuła i troskliwa Matka, która chciałaby ulżyć Chrystusowi, ale nie może tego zrobić. Jest po prostu bezradna i bezsilna. Widzimy tu Jej compassio – współcierpienie. Matka Boża nie może pomóc swemu Synowi, gdyż nie może dosięgnąć Jego ciała na krzyżu, ale przede wszystkim nie może ingerować w Boży plan zbawienia. To ukazuje dwie oddzielne od siebie sfery: sacrum i profanum. Do tej pierwszej należy Jezus, zaś do tej drugiej – Maryja wraz z ludźmi. Szósta strofa posiada dramatyczny zwrot do Anioła Gabriela, który zapowiedział Maryi narodziny Syna. Zwiastował i obiecywał Jej radość, wesele, zaś zamiast tego doznaje Ona smutku, żalu, cierpienia. Czuje się oszukana przez niego. Wyraża swój żal, pretensje. Je

Lament Świętokrzyski znany jest również pod nazwą Żale Matki Boskiej pod krzyżem, o incipicie ,,Posłuchajcie, bracia miła…”.
Lament (plankt od łac. planctus- głośna skarga, narzekanie, zawodzenie) to gatunek obejmujący utwory, których tematem jest śmierć Jezusa i współcierpienie Maryi, która płacząc pod krzyżem, zwraca się o pomoc do różnych osób. Utwory tego gatunku miały pogłębiać uczucia wiernych i wspomóc ich w przeżywaniu Męki Pańskiej.
W utworze jest obecny motyw Stabat Mater Dolorosa („stała Matka Bolesna”), czyli kult Maryi opłakującej mękę i śmierć Syna. Motyw ten został rozpowszechniony dzięki słynnemu XIII-wiecznemu lamentowi, napisanemu przez anonimowego włoskiego zakonnika.
Scena lamentu pod krzyżem nie ma jednoznacznego oparcia w Ewangeliach, w których wymienieni są jedynie świadkowie ukrzyżowania. Lament Świętokrzyski jest więc apokryfem, tekstem uzupełniającym treści biblijne, ponieważ dopełnia relację ewangeliczną aspektem uczuciowym, czyli opisem zachowania Matki pod krzyżem.
Podmiotem lirycznym jest cierpiąca Matka, która jest świadkiem męki swojego Syna, Jezusa, na krzyżu. Dwie początkowe strofy zawierają apostrofę Marii do ludzi. Prosi ich o wysłuchanie tego, co spotkało ją w Wielki Piątek oraz o współcierpienie razem z nią. Pierwsze słowa utworu są nawiązaniem do słynnego średniowiecznego toposu „ja powiem- wy słuchajcie”. Po początkowym zwrocie do adresatów, następuje prośba do „starych i młodych” o „pożałowanie”. Cierpiąca Matka nazywa swój stan „zamętem ciężkim”, „krwawą godziną”, później następuje mon

W ostatnim czasie moją szczególną uwagę budzi średniowieczny utwór – „Lament Świętokrzyski”- zwany inaczej „Żalami Matki Boskiej pod krzyżem” lub „Posłuchajcie, bracia miła…”. Podczas mojej wypowiedzi postaram się przytoczyć genezę oraz gatunek tego niezwykłego dzieła.
Mówi się, że utwór powstał w drugiej połowie XV wieku. Rękopis tego dzieła pochodzi z zaginionego zbioru pięciu średniowiecznych „Pieśni łysogórskich”, które zostały spisane około 1470 roku przez Andrzeja za Słupi. „Plankt świętokrzyski” jest dołączony do pieśni pasyjnych i był śpiewany na Śląsku do końca XIX wieku. Badacze i naukowcy twierdzą, że utwór jest fragmentem liturgicznego dramatu, który zaginął. Świadczy o tym forma dramatycznego monologu.
„Lament �