Medaliony - Opracowanie

„Medaliony” to cykl utworów poświęconych wydarzeniom, które miały miejsce w okresie II wojny światowej. Nałkowska napisała je korzystając z relacji byłych więźniów obozów hitlerowskich, zeznań świadków zbrodni, a także na podstawie wizji lokalnych. Akcja opowiadań toczy się w latach II wojny światowej, głównie na terenie Polski. Bohaterami są ludzie, którzy przeżyli wojnę, którzy w jej wyniku zostali okaleczeni fizycznie i psychicznie.
Tytuł utworu nawiązuje do ozdoby, w której umieszcza się zdjęcie lub niewielką pamiątkę. Motto utworu: „Ludzie ludziom zgotowali ten los” nawiązuje do okrucieństw, jakich dopuszczali się ludzie względem innych osób. Utwór opowiada, w jaki sposób Niemcy traktowali ludzi, jakich dopuszczali się wobec nich zbrodni. Wielokrotnie podkreślana jest pomysłowość Niemców, umiejętność stworzenia czegoś z niczego, ich zwierzęce okrucieństwo, brak jakichkolwiek ludzkich odruchów.
Pierwsze opowiadanie jest opowieścią o możliwościach wykorzystania ludzkiego ciała do maksimum. Autorka zwiedza Instytut Anatomiczny w Gdańsku, słucha relacji pracownika, który opowiada o produkcji mydła z ludzkiego tłuszczu. Szokująca jest wypowiedź pracownika, który docenia fakt, iż Niemcy potrafili osiągać korzyści praktycznie ze wszystkiego. Inne opowiadanie to opis eksperymentów medycznych, które były wykonywane na więźniarkach Kobiety były specjalnie okaleczane, poddawane niezrozumiałym zabiegom medycznym. Niemcy eksperymentowali na ludziach, nie licząc się z ich odczuciami, świadomie zadając im ból. Pod pozorem badań naukowych skazywali na powolną śmierć.
Akcja kilku opowiadań toczy się w obozie koncentracyjnym. Tu po raz kolejny pojawia się motyw maksymalnego wykorzystania człowieka. Hitlerowcy dokładni przeszukiwali więźniów licząc na to, że w ich ubraniach znajda kosztowności. Ubrania, przedmioty osobistego użytku były odbierane i przetwarzane. Hitlerowcy wykorzystywali także palone kości jako nawóz, ludzką skórę w przemyśle. Autorka opisuje warunki panujące w obozach oraz warunki transportu. Zdarzało się, że zanim transport dojechał na miejsce więźniowie umierali albo wariowali. Przyznawane w obozach racje żywnościowe były tak małe, że aby nie umrzeć z głodu ludzie jedli trawę. Zdarzały się także przypadki kanibalizmu. Więźniowie żyli w permanentnym lęku. Ludzie tracili wiarę w drugiego człowieka, tracili nadzieję i wolę życia. Niektórzy sami szli na druty, by zginać śmiercią samobójczą. Jedno z opowiadań „Dwojra Zielona” to opowiadanie o zabawie Niemców, która miała miejsce w Nowy Rok – Niemcy strzelali wówczas do przypadkowych osób.
Bohaterka „Kobiety cmentarnej” opowiada z kolei o tym, jak skazani na zagładę Żydzi mogli wybrać sposób śmierci. Kobiety owijały swoje dzieci w koce i wyrzucały przez okno, a następnie same wyskakiwały. Bohater opowiadania „Człowiek jest mocny” przytacza historie likwidacji Żydów. Po gazowaniu trupy grzebano w zbiorowych mogiłach. Jeśli ktoś jeszcze żył, był grzebany żywcem. Bohater opowiada o tych wydarzenia spokojnie, nie daje się ponieść emocjom.
Bohaterowie opowiadań Nałkowskiej to przeważnie zwyczajni ludzie, słabo wykształceni, posługujący się prostym językiem. Doświadczenia wywarły na nich ogromny wpływ. Trudno im się odnaleźć w powojennej rzeczywistości Ich psychika została na zawsze okaleczona. Ludzie ci nie histeryzują, nie płaczą. O swoich doświadczeniach opowiadają z przerażającym spokojem. Wielu z nich traciło zdolność odróżniania dobra od zła, niektórzy przejęli zachowania swoich oprawców.
„Medaliony” należą do prozy dokumentalnej, która opiera się na autentycznych wydarzeniach. Język opowiadań Est prosty, zdania urywają się. Autorka ich nie komentuje, nie wyciąga wniosków. Opowiadania Nałkowskiej nie zawierają moralnej oceny opisywanych wydarzeń, nie zawierają słów potępienia. Ocenę autorka pozostawia czytelnikowi. Nałkowska ostrzega te czytelników, że podobne historie mogą pojawić się w przyszłości. Utwór budzi mieszane uczucia. Z jednej strony wywołuje szok, z drugiej skłania do przemyśleń.