Droga donikąd - Streszczenie

“Droga donikąd” stanowi kronikę okupacji Wileńszczyzny przez ZSRR w latach 1940- 1941. Opowieść zaczyna się 5 sierpnia 1940r. Kiedy ZSRR włącza Litwę, zaś kończy w przeddzień wybuchu wojny niemiecko- sowieckiej, która wybuchła według planów “Operacji Barbarossa”, więc historia ta kończy się 21 VI 1941r. Mackiewicz opisał tzw. pierwszą okupację sowiecką. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1955r. Wielu moich Uczniów o tych wydarzeniach wie z utworów Tadeusza Polkowskiego, “Major Łupaszko cz. I”, nie jestem polonistą ale jako historyk uważam że młodzieży trzeba te tematy przedstawiać. W mojej pracy też konfrontuję fragmenty książki Mackiewicza z tym co opisał Tadeusz Polkowski.

“… Ty uciekasz im po chwili – i do Lwowa.
Później do Wilna, gdzie ciężarna żona,
na Zachodzie ma powstać Armia Polska.
I Wilno, kochane Wilno, z rąk do rąk,
wywożą Polaków w Syberii głąb!
Litwini witają najeźdźców serdecznie,
dla Polaków jest coraz niebezpieczniej.
W tym czasie, w tych miejscach dzieją się koszmary,
ludobójstwo zbiera żniwa, krew piją Ponary”.

Opisy te zgadzają się z tym co opisuje pisarz, o deportacjach, o Wilnie które przechodzi z rąk Sowietów w ręce Niemców i na odwrót. Pamiętajmy że pisarz w drugiej części dylogii, w “ Nie trzeba mówić głośno” opisze dalszą część losów Wileńszczyzny czyli lata 1941- 1945. Konfrontuję również opisy pisarza z tym co opisuje Tadek.

“… Pierwszą okupację pamięta bardzo dobrze,
wie, że współpracę z Sowietami kończy pogrzeb”.

Pisarz opisuje wejście Sowietów do Litwy jako zderzenie kultury z antykulturą. Głównym bohaterem utworu jest Paweł, o którym wiemy tyle że postać ta nawiązuje do postaci pisarza. Paweł jest najważniejszym bohaterem utworu, jest przystojny, podoba się Kobietom. Postać Pawła łączy Weronikę, Karolinę oraz Tadeusza którzy dają nazwy poszczególnym rozdziałom książki. Paweł jest dziennikarzem, mieszka wraz z żoną Martą pod Wilnem. Paweł jest krytycznie nastawiony do nowej władzy, nie chce się uwikłać w system bolszewicki, dlatego też podejmuje się różnych prac, jest drwalem, furmanem, przemytnikiem. Paweł ubiera się skromnie, cechuje Go wrażliwość na krzywdę bliźnich. Tadeusz Zakrzewski jest jedyną postacią opisaną w książce która jest w 100% krystaliczna, pozbawiona wad, jest to żarliwy anty- komunista, Swoje pseudonimy Tadeusz bierze od największych polskich patriotów, “Pileckiego” i “Skarbek”. Nie znając biografii pisarza samo to może nam sugerować iż po zakończeniu II Wojny Światowej, tworzył na emigracji. Tadeusz jest przemytnikiem, Ojciec Tadeusza był rosyjskim oficerem. Jak dowiemy się od opisanego w książce księdza który stracił wiarę i musi się ukrywać że “nic tak się nie różni jak rosyjskość oraz radzieckość”. Tadeusz planuje zamordować Karola, o którym się dowiaduje że zaczął współpracę z bolszewikami. Tadeusz jest doskonałym mówcą a nawet filozofem, który dobrze wie na czym polega siła bolszewików, mianowicie na tym że z kłamstwa uczynili prawdę i podają ją jako pewne wartości absolutne z którymi nie można się nie zgadzać, w innym razie zostanie się oskarżonym o bycie “wrogiem ludu” bądź też “szpiegiem imperializmu”, “ V kolumną”. Tadeusz jest idealistą a opór przeciwko bolszewikom stanowi jedyne zagadnienie którym się zajmuje. Prawdopodobnie Tadeusz traci życie z rąk wCzK. Karol jest bohaterem który początkowo jest przeciwny bolszewikom, z czasem jednak podejmuje współpracę. Paweł nie mogąc się pogodzić z tym że kolega zaczyna wykładać zasady MELS, materializmu dialektycznego zrywa znajomość, przyjaźń nie wytrzymuje próby czasu. Rodzina Karola posiadała majątek ziemski nad Dźwiną, przed wojną uczył się u oo. Jezuitów, następnie na Uniwersytecie. Karol jest lojalny wobec przyjaciół, mimo że Paweł się od Niego odwrócił to On ostrzega Jego małżonkę iż grozi im aresztowanie i deportacja. Karol zaczyna twierdzić iż stalinizm daje powszechną równość. Paweł jest zdziwiony że przyjaciel zaczął współpracę z bolszewikami. Karol jest postacią enigmatyczną, skrytą, jest człowiekiem nieprzewidywalnym. Karol nie jest postacią jednoznacznie negatywną, jest słabszy psychicznie i mentalnie od Pawła, łatwiej ulega presji tak jak Konrad, postać drugoplanowa powieści który też uległ. Weronika jest kochanką Pawła, bohater ulega w ten związek by zapomnieć o szarzyźnie dnia codziennego. Kobieta podoba się Mu pod względem fizycznym, jest ładniejsza od Marty. Weronika ma 28 lat, jest żoną kupca Wincentego Rojkiewicza, handlarzu bydłem. Weronika początkowo wydaje się być nieśmiała, jednak to tylko pozory. Miłość do Pawła jest miłością Jej życia, marzy by z Nim uciec jak najdalej od Wileńszczyzny. Paweł nudzi się kochanką, poświęca kobiecie coraz mniej czasu, co powoduje iż zaborcza Weronika postanawia się na Nim zemścić, co ostatecznie nie ma miejsca, co więcej pomaga Jemu oraz Marcie ukryć się przed bolszewikami. Weronika symbolizuje w powieści miłość romantyczną. Weronikę możemy przyrównać do Jagny z “Chłopów”. Konkluzje płynące z powieści nie nastrajają optymizmem. Archimandryta Serafin pokazuje proces niszczenia przez bolszewików religii, brał udział w życiu politycznym emigracji rosyjskiej. Opisuje że cerkiew została zniszczona natomiast Kościół Katolicki ta droga czeka, powoli, etapami, nawet patriarcha jest posłuszny NKWD a zaczęło się od kompromisów, przedstawia historię Tichona. Podobno Tichon był tym którego cenił sam W. I. Lenin ale nie chcę popadać w dygresję. Serafin uważa bolszewizm za wirus który zmienia cywilizację europejską na bolszewicką, jest realistą, przejrzał bolszewizm. Po carskiej Rosji został jedynie język, naród to nie język to jego literatura, pieśni, język. Gogol pisał „Rewizora” za panowania cara Mikołaja I, „żandarma Europy” który pozwalał na wykpiwanie ustroju, tak pisali Dostojewski czy Szczedrin, w Rosji bolszewickiej należy kłaniać się ustrojowi panującemu, „klasie robotniczej”. Dziś pije się wódkę za życie Stalina, społeczeństwo radzieckie to naród konfidentów zaś rosyjski to był naród spiskowców kochających stepy a nie fabryki, huty, kominy fabryczne. Pisarz opisał również proces przesłuchania, ucieczki z NKGB. Więziony miał szczęście gdyż leżał jeszcze śnieg, gdyby „wiosna przyszła wcześniej” zapewne połamałby nogi. Chłopi są ograbiani ze zboża, nakładane są obowiązkowe dostawy zboża, których chłopstwo nie jest w stanie wytworzyć. Pojawiają się ludzie którzy oddają wszystko byleby tylko zadowolić władze radzieckie. Pokazany jest mechanizm za pomocą którego Sowieci zniewalają umysły i dusze ludzkie. Pojawiają się ludzie którzy uważają że „Rosjanom trzeba wyjść na spotkanie”. Wielu Litwinów nie stawia oporu względem Sowietów, mawiają iż „o nowych aresztowaniach prawie nie słychać”. Krukowski jest przykładem konformisty, takich było wielu więc wszelki opór mógł się wydawać drogą donikąd. Wprowadzono czas moskiewski. Wielkie Księstwo Litewskie stawało się Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką. Nadzieje które mieli Litwini okazały się płonne bo w Moskwie opracowywano już plany deportacji z obszarów Litwy, Łotwy oraz Estonii będących tzw. Republikami Nadbałtyckimi. Spryt Sowietów polegał na tym że proces ten miał być przeprowadzony „bez hałasu i paniki”. Opowieść kończy się 21 VI 1941r., w przeddzień najazdu III Rzeszy na ZSRR. Możemy mniemać iż Paweł z żoną ocalili swe życia.