Górą Edek (z tomu „Prawo prerii”)

Marek Nowakowski (1935-2014) to polski pisarz, scenarzysta i publicysta. Urodził się na początku kwietnia 1935 roku, w Warszawie. Wywodził się z rodziny o tradycjach inteligenckich. Jego ojciec (Antoni) był nauczycielem, rektorem. Jako nastolatek Marek Nowakowski zafascynował się ideologią komunistyczną, czego po latach się nie wypierał, mówił, iż został wówczas „naznaczony komunistyczną propagandą”. Należał do Związku Młodzieży Polskiej (ZMP to młodzieżowa organizacja ideowo-polityczna, działająca w Polsce w latach 1948-1957 i wzorowana na radzieckim Komsomole. Służyła indoktrynacji młodych, kształceniu nowych kadr dla władzy oraz pomocy w przebudowie społeczeństwa na modłę komunistyczną. Stanowiła jeden z symboli polskiego stalinizmu – źródło wikipedia). W swych utworach jednak, wiele lat później, był najbardziej żarliwym antykomunistą literackim. W roku 1953 Marek podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim, na wydziale prawa, jednak uznał, że to nie jest zawód dla niego i podejmował się różnych prac fizycznych na przestrzeni kolejnych lat. Pierwszym opublikowanym utworem Nowakowskiego było opowiadanie pod tytułem „Kwadratowy”, które ukazało się w „Nowej Kulturze”. Kolejne opowiadania i nowele powstawały bardzo szybko, a autor zbierał je w swych licznych tomach. Marek Nowakowski jest przedstawicielem tak zwanego nurtu „małego realizmu”, który oznacza tendencję do opisywania codziennych realiów życia zwykłych ludzi, zjawisk, postaci i sytuacji. Takie utwory cechował minimalizm poznawczy oraz brak formułowania osądów społecznych i psychologicznych. Główną osią w ocenie były stereotypy. Nowakowski jako literat jest zaliczany do „pokolenia współczesności”, nazywanego też „pokoleniem ’56”. Bohaterzy utworów autora pochodzą często z tak zwanego marginesu społecznego, małomiasteczkowych peryferii i popadają w konflikt z prawem. Wydają się banalni i posługują się językiem potocznym, a ich kręgosłup moralny jest wątpliwy. Marek Nowakowski jest znany z pisania krótkich opowiadań, które wydawał w zbiorach o następujących tytułach: „Ten stary złodziej” (1958), „Benek Kwiaciarz” (1961), „Silna gorączka” (1963), „Zapis” (1965), „Mizerykordia” (1971), „Książę Nocy” (1978), „Raport o stanie wojennym” (1982-1983), „Powidoki”, „Syjoniści do Syjamu”. Pisał również utwory o wydźwięku satyrycznym „Homo Polonicus” (1992), „Grecki bożek” (1993). Są to tylko niektóre przykłady twórczości Nowakowskiego, który był niezwykle płodny w tworzeniu miniatur literackich. Ponadto był autorem wielu scenariuszy filmowych: „Bądź przez pół godziny Polakiem” (1967), „Przystań” (1970), „Gonitwa” i „Meta” (1971), Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych” (1972), „Królowie nocy, czyli od Paradisu do Domu chłopa” i „Azyl na piaskach” (filmy dokumentalne z 1998 roku). Marek Nowakowski to niezwykle ceniony i wielokrotnie nagradzany pisarz. Oto lista nagród, które otrzymał: „Nagroda Fundacji im. Kościelskich w Genewie” (1968), „Nagroda Kulturalna >>Solidarności<<” i „Nagroda >>Pulsu<<” w Londynie (1982), „Nagroda Wolności francuskiego PEN Clubu” (1983), „Nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku” (1984), „Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta”, za „twórczość całego życia” (2002), „Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski” (2006), „Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”, w dziedzinie literatury (2007), „Nagroda Literacka m.st. Warszawy w kategorii: Warszawski twórca” (2010) oraz nominacja do „Nagrody Literackiej Nike”. Jedna z ulic Warszawy jest nazwana nazwiskiem autora. Istnieje też „Nagroda Literacka imienia Marka Nowakowskiego”, która ma za zadanie honorować „opowiadanie lub cykl opowiadań charakteryzujących się niekonwencjonalnością sądów, odwagą i precyzją myśli oraz pięknem słowa”. Gatunkami literackimi, jakie pisał w swych krótkich formach autor był kryminał, sensacja, thriller, literatura piękna, powieść historyczna i przygodowa, ale przede wszystkim była to literatura obyczajowa. Dwa lata przed swoją śmiercią (w roku 2012) wydał też autobiograficzny „Dziennik podróży w przeszłość”, który był pamiętnikiem autora. Marek Nowakowski to jeden z najpopularniejszych prozaików XX wieku, którego często nazywano „kronikarzem PRL”. Autor wydał kilkadziesiąt zbiorów opowiadań, kilka powieści oraz wiele felietonów, które były drukowane na łamach prasy. Nowakowski za pomocą swych licznych tekstów ukazywał doświadczenia i wydarzenia, jakie dostrzegał w otaczającym go świecie, snuł nieśmiałe refleksje nad kondycją człowieka i jego miejscem w rzeczywistości. Z pewnością był dobrym obserwatorem ludzi i świata. Wpływ na jego twórczość miał okres PRL-u i jego upadek oraz zmiany w ZSRR. Po latach panowania socrealizmu w polskiej sztuce mogła zaistnieć nowa artystyczna formacja. Autor często wyrażał się krytycznie wobec politycznych, społecznych i cywilizacyjnych przemian. Wielokrotnie obejmował stanowisko mówiące, iż niedostatecznie rozliczono się z władzą komunistyczną. Był sceptyczny wobec gwałtownych zmian ekonomicznych i nadmiernym rozwojem konsumpcjonizmu. Marek Nowakowski zmarł 16 maja 2014 roku. Odszedł w wieku siedemdziesięciu dziewięciu lat. Tworzył przez ponad pięćdziesiąt lat, do ostaniach chwil swego życia. Jego utwory zyskały popularność ze względu na trafność opisów, prosty i klarowny język oraz szczerość przekazu. Opowiadanie pod tytułem „Górą Edek” zostało opublikowane w zbiorze o nazwie „Prawo Prerii” w 1999 roku. Jest to dość specyficzny utwór, który jest bardzo krótki i opisuje jedno zdarzenie (drogowe). Tematyką czterdziestu sześciu miniatur literackich jest „diagnoza” ówczesnego społeczeństwa; opowiadania mają charakter ironiczny, a wręcz kpiarski. Autor skupia się głównie na negatywnych emocjach i wadach ludzkich. Według Nowakowskiego ludzie żyjący w latach dziewięćdziesiątych nie rozumieli, czym jest podarowana im wolność i tkwili myślami w mentalnej przeszłości. Tytuł omawianego opowiadania – „Górą Edek” nawiązuje do utworu Sławomira Mrożka pod tytułem „Tango”. W dramacie jednym z bohaterów jest Edek, zwany też „Partnerem z wąsikiem”. Jest to człowiek iście prymitywny, prostacki, pozbawiony dobrych manier, zasad moralnych i kultury osobistej. Określany był jako „ćwierćinteligent”, „cham”, „osobnik podejrzany”; człowiek bezczelny i bezkompromisowy. Mężczyzna zdobywa swe zamierzone cele za pomocą siły i brutalności, po czym wymaga posłuchu i szacunku. Sławomir Mrożek w swym dramacie pokazał, że człowiek tępy i głupi, którego machinalnie się ignoruje, może być o wiele groźniejszy niż inteligent. Wracając do wyjaśnienia etymologii tytułu „Górą Edek”, Marek Nowakowski w swej krótkiej miniaturze również wykreował taką postać – typowego polskiego chama lat dziewięćdziesiątych, jakiego można było spotkać na każdym zakręcie ulicy. Również we współczesnych czasach możemy natknąć się na takie osobniki, co stanowi o uniwersalności opowiadania. „Górą Edek” to utwór prosty, w którym nie doszukamy się głębokiego przekazu, skłaniania do refleksji i tak zwanego „drugiego dna”. W tym króciutkim utworze brakuje rozbudowanej charakterystyki postaci, głębokich portretów psychologicznych, czy wielowątkowej historii. Autor ukazuje obraz polskich dorobkiewiczów lat dziewięćdziesiątych, którzy umiejętnie wykorzystali dynamicznie zmieniającą się gospodarkę, po czym poczuli się lepsi i wyżej położeni w hierarchii społecznej niż reszta ludzi. Sami dorobili sobie ową łatkę, biorąc pod uwagę swoje wykształcenie oraz status materialny i bezceremonialnie gardz

AUTOR:
Marek Nowakowski – polski pisarz, publicysta i scenarzysta. Przedstawiciel małego realizmu. Autor tworzył głównie krótkie opowiadania, nowele, ale też powieści. Tematyką jego utworów było codzienne życie ludzi ukazane realistycznie, z obiektywnym osądem stereotypowym. Marek Nowakowski był wielokrotnie nagradzany, między innymi został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Nazywano go „kronikarzem PRL”, był gorliwym krytykiem systemu komunistycznego i pisał odważnie o swoich przemyśleniach polityczno-społecznych.

TYTUŁ:
„Górą Edek”

RODZAJ I GATUNEK LITERACKI:
Epika → opowiadanie

DATA PUBLIKACJI:
Opowiadanie pod tytułem „Górą Edek” po raz pierwszy zostało opublikowane w zbiorze czterdziestu miniatur autora, o tytule „Prawo prerii”, w roku 1999.

CZAS I MIEJSCE AKCJI:
Akcja utworu toczy się w roku 1999, o czym informuje czytelnika data umieszczona na jego końcu. Miejscem akcji jest bliżej nieokreślone duże miasto w Polsce, głośne i zakorkowane.

GENEZA UTWORU:
Opowiadanie „Górą Edek” zostało napisane w roku 1999, a więc dziesięć lat po wyborach parlamentarnych w Polsce (odbyły się w roku 1989, nazywano je „wyborami czerwcowymi” lub „wyborami kontraktowymi”, były to pierwsze częściowo wolne wybory po drugiej wojnie światowej i miały dla Polski ogromne znaczenie). Autor uznał, że przez tę dekadę kraj miał wystarczająco dużo czasu, aby się rozwinąć gospodarczo, ale przede wszystkim w Polakach powinna zajść zmiana psychologiczna, mianowicie styl myślenia ludzi powinien być bardziej „zachodni”. Zbiór „Prawo prerii” jest swoistą diagnozą (ale też krytyką) ówczesnego społeczeństwa i próbą rozliczenia się z niepowodzeniami.

PROBLEMATYKA:
Utwór jest bardzo krótki i mało złożony, nie doszukamy się w nim głębokich portretów psychologicznych bohaterów ani rozbudowanej fabuły. Za pomocą małego, z pozoru niepozornego zdarzenia z udziałem samochodów i ich kierowców, autor nakreślił dwie warstwy społeczne. Kierowca Fata 126p to intelektualista, człowiek młody i niezbyt zamożny, z kolei kierowca dużego, luksusowego Forda jest wysoki, postawny i bezc

Opowiadanie pod tytułem „Górą Edek” autorstwa Marka Nowakowskiego zostało po raz pierwszy wydane w roku 1999. Ukazało się w zbiorze czterdziestu miniatur, który nosił tytuł „Prawo prerii”. Marek Nowakowski jest znany z krótkich form literackich – licznych opowiadań i nowel. Jego utwory są niezwykle zwięzłe, a ich tematyką jest proza życia codziennego. Bohaterami utworów Nowakowskiego często byli ludzie z tak zwanego „marginesu społecznego”, którzy popadali w konflikt z prawem, mieli liczne wady lub zachowywali się stereotypowo. Autora nazywano „kronikarzem PRL-u”, gdyż niezwykle realistycznie i trafnie ukazywał ówczesnych ludzi na tle zmian polityczno-społecznych. Nowakowski nie bał się krytyki i pisania wprost, nazywając rzeczy po imieniu. Często bywał ironiczny, kpiarski i szydził z otaczającej go rzeczywistości. W tym niezwykle krótkim opowiadaniu, o tytule „Górą Edek” występuje zaledwie dwóch bohaterów, którzy biorą udział w zdarzeniu drogowym i toczą swoistą bitwę o wolne miejsce parkingowe. Akcja utworu dzieje się w nienazwanym, zatłoczonym mieście, w godzinach szczytu, gdzie korki i gwar gorączkowo narastają. Poszukiwanie miejsca i poruszanie się po infrastrukturze miasta przypomina dżunglę, w której wygra najsilniejszy, najzwinniejszy i najszybszy osobnik. Każdy człowiek gdzieś się spieszy i ma do załatwienia jakieś sprawy, często nie bacząc na innych uczestników ruchu. Bohaterowie utworu (kierowca fiata i kierowca forda) są kontrastowi względem siebie przede wszystkim wyglądem, ale też zachowaniem. Za ich pomocą autor pragnął przedstawić różnicę pomiędzy klasami społecznymi, które były efektem zmieniającej się gospodarki, kapitalizmu i narastającego konsumpcjonizmu. Marek Nowakowski był zagorzałym przeciwnikiem komunizmu, ale też krytycznie przyglądał się późniejszym zmianom w Polsce, które nie zawsze dobrze wpływały na społeczeństwo. Opowiadanie „Górą Edek” pokazuje, że status społeczny i majętność nie zawsze idą w parze w kulturą osobistą.

BOHATEROWIE UTWORU:
▪ Kierowca fiata – niski mężczyzna, szczupły (wręcz chuderlawy) o drobnej posturze. Młody człowiek (zapewne student), z okularami na nosie, które nadają mu wygląd inteligenta. Jest właścicielem samochodu Fiata 126p, który był niezwykle popularnym autem w latach dziewięćdziesiątych. Wielu Polaków do dziś ma sentyment do „malucha”, który stopniowo zaczął być zastępowany innymi markami zagranicznymi. Podczas występującego w utworze zdarzenia kierowca fiata próbował zająć wolne miejsce parkingowe, niestety niefortunnie pojechał kawałek za daleko, co wykorzystał jego konkurent, omówion