Kazania sejmowe

Kazanie pierwsze jest kierowane do uczestników obrad sejmowych. Oracja, która miała zostać wygłoszona na mszy ściętej rozpoczynającej sejm, ma być refleksją nad niebezpieczeństwami zagrażającymi Rzeczpospolitej.
Już w czasach pogańskich ludzie w trudnych chwilach szukali pomocy Pana Boga. Orator nawiązał do tej tradycji.
Zgodnie z tradycją homiletyki renesansowej, Skarga przywołuje głównie fragmenty ze Starego Testamentu, mające spełnić rolę prefiguracji.
Przywołują one bożą mądrość, która ma pomagać ludziom w wypełnianiu obowiązków społecznych. Podmiot mówiący chce ukazać wielkość tej cnoty. Robi to w sposób następujący: kontrastuje ją z pozorami ludzkiej mądrości. Niektórzy bardzo mocno wierzą własnemu rozumowi, co powoduje odrzucenie Boga. Inni w ogóle odrzucają refleksję o obronie i o wierze katolickiej, a jeszcze inni wykorzystują swą mądrość do wzbogacania się. Orator określa rozum nakazujący te działania jako diabelski, a mądrość nazywa ziemską i bydlęcą. Później zaś dochodzi do wniosku, że mądrość, która nie odnosi się do Boga, czyli świecka, prowadzi ludzi tylko do zła.
Zwraca się zatem do Pana o łaskę oświecenia dla uczestników obrad sejmowych.
Zwaśnienie społeczeństwa niezdolnego do jedności, tendencje do zdrady wspólnych interesów państwa, niezgody wynikające z rozpadu chrześcijaństwa po reformach, a także bunty w imię partykularyzmu, to największe zagrożenia, którym Sejm ma zapobiegać.
Osoba mówiąca wspomina też o cechach budujących państwo, które prowadzą do jego rozpadu, jest to brak dyscypliny i karania.
Podmiot przestrzega przed zamienianiem szlacheckiej wolności, która przypomina szatańskie rozpasanie poprzez przywoływanie argumentów przeciwników ideowych. Według niego rozszerzanie swobód szlacheckich tylko osłabia władzę królewską, a jest to dla państwa niekorzystne.
Namiestnik Boga – król nie ma wpływu na politykę Rzeczypospolitej i nic nie wskóra.
Sejm również domaga się zmian. Jest do niedopuszczalne, żeby szlachta oraz magnateria zjeżdżała z uzbrojonymi orszakami, świadczy to wówczas o rozrzutności, o braku zmysłu gospodarskiego. A są ciągle pretensje o wysokie podatki.
Orator zarzuca posłom brak szacunku dla stanowionych praw.
Skarga przestrzega oratoria i posłów przed bożą karą. W tym celu wspomina o nadchodzącym niebezpieczeństwie osmańskim. Miało to posłużyć również do agitacji na rzecz przystąpienia Polski do ligi antytureckiej. Zygmuntowi Ill Wazie zależało na tym.
Retor ma nadzieję, że najodpowiedniejsi do sprawowania rządów, czyli polscy senatorowie, wykażą się równie wielką mądrością. Powołuje się więc jako przykłady roztropnych mężów z Biblii: Józefa – doradcę faraona, Mojżesza.
Przypomina, że mądrość wstydliwa i czysta jest obecna tylko tam, gdzie nie istnieją sumienie i serce skalane grzechami, a przedziwnym przyjacielem mądrości jest ktoś skromny, miłosierny, ufny, uprzejmy i unikający popularności taniej. Tu Skarga wyraźnie ocenia oponentów króla oskarżających Zygmunta lll Wazę.
Podmiot mówiący, oprócz wiedzy istniejącej dzięki natchnieniu boskiemu, podkreśla także wartość wiedzy tej nabytej, szczególnie dzięki nauczycielom, mędrcom. Ceni wartość historii.
W literaturze polskiej jednym z motywów jest motyw przeciwstawienia dawnej świetności i współczesnego upadku. Do niego nawiązuje często orator. Narzeka także na nieposiadanie przez młodych ludzi doświadczenia koniecznego do sprawowania rządów.
Podmiot w imieniu zebranych zwraca się do Stwórcy prosząc o mądrość, która ma służyć całemu ludowi i chronić przed błędami innych państw europejskich, czyli przed wojnami religijnymi czy triumfem herezji.
Ta błagalna modlitwa kończy pierwsze kazanie.
Kazanie drugie rozpoczyna się parafrazą słów z biblijnej księgi Koheleta.
Jest to refleksja o przemijaniu wszystkich stworzonych przez ludzi dzieł, wielkich i potężnych państw. Główną przyczyną tego są choroby.
Osoba mówiąca zachęca do uleczenia chorób Polski-matki. Metafora ta określa ojczyznę i od czasów Skargi weszła do publicystyki politycznej i literatury. Podmiot wskazuje sześć chorób dotyczących jej. A mianowicie: niezgoda wewnętrzna, grzechy przeciw wierze w Boga, nieżyczliwość ludzka wobec kraju, niesprawiedliwe prawa, osłabienie władzy autorytetu króla oraz naruszenie religii katolickiej i herezja.
Podmiot mówiący głosi pochwałę uczucia budującego i wzmacniającego ludzką społeczność odwołując się do słów przykazania miłości.
Podkreśla bardzo mocno miłość między rządzącymi a poddanymi. Pokazuje na przykładzie Jezusa, jak takie relacje wpływają na szczęście ludzkie.
Retor zwracając się do senatorów użył słów „bogowie ziemscy”. Miały one podkreślić ich role oraz posiadaną przez nich władzę. Jest to dość trudnym zadaniem, ponieważ zapewniony przez Boga dobrobyt, ziemianie muszą utrzymać i starać się być dobrymi i miłosiernymi. Wielkość Rzeczpospolitej ma podkreślać fakt, że z prośbą o opiekę nad obywatelami Polski, Litwy, Prusów, Inflantów, Rosji i Żmudów, którzy giną z powodu niesprawiedliwości i herezji. Przypominają oni też o obowiązku powierzonym im przez Pana: „wam myślić o nas rozkazał”.
W wypowiedzi zostały włączone aluzje biblijne: Jerozolimą zostaje nazwana Rzeczpospolita, psalmiczne przyrzeczenie Dawida o wiecznej pamięci o ojczyźnie odnosi się do Polski. Również wyobrażenia ludu wybranego oraz Izraela zostają połączone z polskim wyobrażeniem bytu narodowego. Religia przenika się z patriotyzmem.
W dalszej części kazania trwa rozwijanie metaforycznego obrazu Ojczyzny-matki. Retor twierdzi, że wszystkie dobrodziejstwa, które spadły i spadają na Polaków, mają jakieś źródła w dobru wspólnym.
„Urodziła i wychowała”, tak mówiono o Rzeczpospolitej. Wymieniono wiele cech „najlepszej matki”.
Później orator kontrastuje polityczny porządek Polski z tyranią okrutną i bezwzględną narodów moskiewskich i osmańskich.
Orator przestrzega też przed złym ograniczaniem władzy królewskiej. Kieruje uwagę na dobrobyt szlachty, który zapewniła Rzeczpospolita, ale uprzedza przed dostatkiem przeobrażającym się w demoralizujący zbytek. Dowodem tego, że na bogactwie obywateli powinna zyskać militarna i gospodarcza siła kraju jest przykład Azy. Niestety, ale ludzie zdają się nie zauważyć zbliżającego się nieszczęścia, chodzi tu o zagrożenia tureckie.
Kraj zapewnia szlachcie sławę wojenną, która szacunek zyskuje zarówno u chrześcijan, jak i u pogan.
Powinno to sprawiać, że obywatele poczuwają się do odpowiedzialności za dobro wspólne. Jednak pewne egoistyczne działania zaprzeczają temu. Metafora statku jako ojczyzny świetnie ukazuje tę sytuację. Zatem ludzie stawiają dobro wspólne wyżej niż pojedyncze sprawy. Gdyby nie było tak, skazani byśmy byli na klęskę.
Potwierdzenie można znaleźć odwołując się do postaci biblijnych oraz bohaterów antycznych, czyli pogańskich. Potwierdzają oni głębokie uczucia patriotyczne, poświęcenie się dla ojczyzny.
Skarga mówi także o złych praktykach stanu szlacheckiego, chodzi tu o chęć poszerzania swoich wpływów, niestety kosztem innych stanów. Jeden fragment kazania mówi o potępiającej niesprawiedliwości jaką czyniono chłopom i mieszczanom. Nie było to zgodne z miłością i wiarą chrześcijańską. Tak właśnie retor wraca do obecnego na początku motywu miłości.
Za bycie wiernym temu przykazaniu jest nagroda. Oczywiście jest nią życie wieczne, ale także „dobra sława”, która zapewnia swoistą nieśmiertelność człowieka.
Kazanie drugie kończy się modlitwą z prośbą o miłość, aby wzbudzić ją w senatorach do wszystkich obywateli.
Kazanie trzecie rozpoczyna komentarz do l Listu do Koryntian, którego autorem jest święty Paweł. Ów list zawiera prośbę o zachowanie jedności i bohaterstwa wśród wyznawców Jezusa.
Skarga rozważa, czy te słowa listu coś znaczą, gdyż nie widać tego po ludziach, a wręcz przeciwnie brak zgody i pokoju uwidaczniają, że jest na odwrót.
Skarga przyczynę „niezgody domowej” widzi w odejściu od zasad wiary.
Chrześcijanie nie są godni, aby nazywać siebie uczniami Jezusa Chrystusa, jeżeli więzi pokoju ich nie łączą. Syn Boży wspomina w Ewangelii, że ludzie, zobaczywszy wzajemną miłość, rozpoznają Jego uczniów. Tu wygląda to jednak inaczej. Nie ma zgody, więc nikt nie może mówić, że jest uczniem Jezusa.
Osoba mówiąca wspomina o różnych innych więzach łączących chrześcijan oprócz chrztu.
Niestety niezgoda rujnuje i nie pozwala zmobilizować wszystkich do pomocy ojczyźnie. Przykładem są choćby sejmy kończące się tak po prostu, bez żadnej decyzji.
Retor obawia się też wojen domowych, przynoszą one krajom spustoszenie moralne. W dodatku, gdy zewnętrzni wrogowie widzą osłabioną ojczyznę, mogą zechcieć wziąć ją w niewolę. Wtedy rozpocznie się ciąg nieszczęść: obywatele staną się niewolnikami, jeńcami, zaniknie język ojczyzny i przynależność narodowa.
Następnie Skarga postanowił wskazać przyczyny niezgody.
Pierwszą przyczyną jest herezja. Świadczą o tym odmienne od reformy poglądy kaznodziei. Mówca dostrzega zagrożenie dla państwa w braku jedności religijnej.
Kolejną przyczyną jest osłabienie autorytetu władzy królewskiej, która pochodzi od Boga.
Skarga uważa, że naród, który zdaje się na mądrość władzy i senatorów powróci do pełnej zgody, w dodatku w krótkim czasie.
Jeszcze inne przyczyny wymienione przez oratora to chciwość dóbr, bogactwo i pycha, gdyż odciągają one ludzi od prawdziwego szczęścia, a przysłaniają prawdziwe wartości, które w życiu są naprawdę ważne.
Podmiot odwołuje się także do Pisma św. i napomyka o sile niszczącej, jaką jest zazdrość.
Bóg może zesłać „ducha niezgody”, który przyniósłby zagładę, jako karę za grzechy.
Pod koniec trzeciego kazania orator zwraca się do ludu o jedność trzech dziedzictw, którymi są: religia, władza królewska i kraj. Ojczyznę ukazuje jako żywy organizm, w którym każda osoba ma do spełnienia ważną rolę. Niedopełnienie jej oznacza rozpad, śmierć.
W trwaniu państwa równie ważna jest zasada hierarchiczności, ktoś jest wyżej, a ktoś niżej i tak już buc musi.
Ojczyzna-organizm polega także na wzajemnym szanowaniu i miksowaniu się. Skarga ujmuje tu chłopów i mieszczan pogardzanych, niesłusznie zlewanych z błotem.
Kazanie trzecie kończy się modlitwą z zawartą prośbą o jedność całego narodu.
Na początku kazania czwartego następuje przypomnienie historii wyprowadzenia ludu wybranego z niewoli egipskiej.
Retor uzasadnia poglądy o ścisłym związku nauki religii oraz państwa głoszone przez kaznodzieję, poprzez odwołanie się do przykładu Mojżesza. Skarga dowodzi, że kapłan strzeże praw nadanych przez Boga i jest najważniejszym urzędnikiem w królestwie.
Orator przyzywa dziesięć przykazań Bożych. Pierwszą tablicę nazywa przykazaniami o służbie Bogu, a drugą o pokoju Rzeczpospolitej. Uznaje teraz moralne prawo objawione za podstawę istnienia bytu politycznego. Przywołuje też tradycję żydowską.
Według Skargi królowie Izraela kontynuowali pierwsze gminy chrześcijańskie. Są oni przykładami mądrości i roztropności, swe rządy oparli na sile religii i kapłaństwie. Jako potwierdzenie retor przypomina tradycję dwóch mieczy danych św. Piotrowi. W każdym przykładzie ukazanym przez Skargę wychodzi na to, że jedynie państwa, które czczą religię i kapłanów będą trwały. Inne natomiast zostaną zniszczone przez Boga.
Orator ponagla słuchaczy, aby nie obrażali świętych miejsce i nie dopuścili do jakiegokolwiek bezczeszczenia podczas sejmików. Przypomina również, że królestwo polskie od sześciuset lat opiera się na religii.
Wierni przysięgali służyć Kościołowi i Bogu, a w ostatnich latach rujnują porządek i zagrażają państwu protestantyzmem. Retor potępia wyznawców innych religii, tolerowanie i

Kazanie pierwsze zostało skierowane do osób, które biorą udział w obradach sejmowych. Miało one być przedstawione podczas mszy przed ich rozpoczęciem. Tematem kazania są niebezpieczeństwa, które zagrażają ojczyźnie. Wśród najpoważniejszych zagrożeń, którym powinien zapobiegać Sejm, są niezgoda związana z rozpadem chrześcijaństwa, kłótnie społeczeństwa, które nie jest w stanie podejmować wspólnych działań, bunty, brak dyscypliny, nadmierna szlachecka wolność. Pojawia się tu również przekonanie, że zmiany muszą zajść w samym Sejmie.
W drugim kazaniu podmiot wypowiadający się zwraca uwagę na konieczność leczenia chorób Rzeczypospolitej. Przytacza tu także metaforę ojczyzny, która jest matką, i o która trzeba dbać. Wymienia sześć chorób Rzeczypospolitej, do których zaliczają się: nieżyczliwość wobec własnego państwa, wewnętrzne kłótnie, nieposzanowanie religii, herezje, słaba pozycja króla i brak autorytety, niesprawiedliwe prawa, a także grzechy popełniane w stosunku do Boga. Skarga podkreśla to konieczność istnienia dobrych stosunków między rządzącymi a podwładnymi.
W trzecim kazaniu Skarga wyraża wątpliwość w to, czy Polacy biorą pod uwagę słowa świętego Pawła, który nawołuje do pokoju. Skarga twierdzi, że dostrzega przyczyny domowej niezgody w tym, że ludzie odchodzą od chrześcijańskiej wiary. Uważa, że szczególną rolę w utrzymaniu zgodny w kraju ma władca, który swoją mądrością powinien oddziaływać na poddanych. Zwraca też uwagę, że brak zgody w państwie przyczynia się do tego, że w razie problemów militarnych trudniej się będzie zmobilizować. Zwraca uwagę, że wewnętrzne Problemy Rzeczypospolitej mogą wykorzystać jej wrogowie, którzy mogą zaatakować osłabione państwo.
W czwartym kazaniu autor przypomina historię ludu wybranego, który został wyprowadzony z egipskiej niewoli. Skarga jest przekonany, że najważniejszym urzędnikiem w państwie jest kapłan, który stoi na straży praw ustanowionych przez stwórcę. Odwołuje się również do dekalogu, który według niego ma związek z właściwym fu

Piotr Skarga urodził się w rodzinie szlacheckiej. Studiował na wydziale sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej oraz w Rzymie. Był długo związany z dworem wojewody krakowskiego. Pełnił również funkcję nadwornego kaznodziei Zygmunta III Wazy. Był bardzo konserwatywną osobą i nie stał po stronie innowierców, lecz po przeciwnej.
Jego „Kazania sejmowe” zyskały popularność dopiero w XIX wieku. Ich legendę utrwalił Jan Matejko na słynnym obrazie. Była to wizja malarza, ponieważ Skarga nigdy nie wygłosił swoich kazań. Wprawdzie zimą 1597 roku w Warszawie obradował sejm, ale publicysta napisał swoje dzieło dopiero po tym wydarzeniu. Był pod wrażeniem burzliwych obrad. Niestety nie uchwalono wtedy propozycji zmierzających do wzmocnienia władzy wykonawczej. Nie rozpatrzono także kwestii innowierców. Biskupi obecni na sejmie krytykowali tolerancje, szlachta obwiniała księży o podburzanie chłopów przeciwko panom. Skrajnie nietolerancyjni katolicy chcieli podatków na wojsko, ale ich postawa często była bliska postawie egoistycznej i warcholskiej.
Piotr Skarga napisał osiem kazań do posłów i senatorów. Są one apelem o mądre i odpowiedzialne debatowanie o Rzeczypospolitej. Zawierają program polityczno – społeczny. Mają formę proroctwa, bo to robi większe wrażenie na odbiorcach. Autor posługuje się stylizacją biblijną. Łączy też cechy retoryki antycznej, budzi emocje i umiejętnie przekonuje do swoich racji. W dziełach ukazuje Polskę jako ojczyznę oraz matkę. Omawia również różne rodzaje mądrości, skupiając się na rozróżnieniu mądrości boskiej od ziemskiej.
„Kazanie pierwsze- na początku sejmu przy ś. mszy sejmowej” rozpoczyna się cytatem z Biblii „Jeśli kto z was potrzebuje mądrości, niech jej prosi od Pana Boga, który wszytkim hojnie daje, a nie wymawia: a dana mu będzie”. Skarga zwraca się do szlachty przybyłej na zgromadzenie. Nakazuje im trwać w wierze kościoła i na niego się powoływać, uciekać się do łaski Ducha Świętego, który ześle na nich dar mądrości. Zanim rozpoczną się sejmy powinni poprosić o radę swoich bogów lub kapłanów, którzy są pośrednikami między światem ziemskim, a duchowym. Cała władza, wszyscy królowie, posłowie rządzą z Bożą pomocą. Dalej publicysta rozprawia o mądrości. Jest to wartość niematerialna potrzebna każdemu człowiekowi do prawidłowego funkcjonowania. Autor przywołuje słowa takich osób jak, np. Salomon, czy Jakub Apostoł. Osoba posiadająca mądrość Bożą ma sławę wśród ludzi (młodsi uczą się od starszych, bardziej doświadczonych), wieczną pamięć oraz nieśmiertelność. Będzie mogła rządzić innymi narodami i one będą okazywać jej posłuszeństwo. Ona przynosi jedynie szczęście, nie jest czymś, co napawa nas smutkiem. Dalej możemy czytać m.in. o ludziach, którzy się tylko uważają mądrymi, zdradach, wolności głupiej i cielesnej. Na końcu zapisana jest modlitwa królewska i senatorska.
Dalej mamy „Kazanie wtóre”. Jest ono jednym z ważniejszych. Poprzedza je cytat z Biblii „To wam rozkazuję – mówi Pan Jezus – abyście się społecznie miłowali. Pokój mój daję wam, pokój mój zostawuję wam”. Autor porównuje królestwa do ludzkich ciał. One mają choroby, które je wyniszczają, nieprzyjaciół, wojny, wrogów. Jednak tak samo jak na choroby, na wojny również istnieją lekarstwa. Przedstawia Polskę jako chorą matkę. Dalej wymienia sześć chorób, z jakimi zmaga się nasz kraj: nieżyczliwość ludzka i chciwość domowego łakomstwa, niezgody i kłótnie między sąsiadami, ingerencja w religię katolicką, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa, grzechy i złości jawne przeciw Bogu. Skarga mówi, że zgoda nie może istnieć bez miłości. Odwołuje się tutaj do słów

Każde kazanie jest syntezą trzech elementów: podmiotu mówiącego, podmiotu słuchającego i medium językowego zorganizowanego w celową i funkcjonalną architektonikę. Każdy rodzaj kazania jest częścią scenariusza liturgicznego. Sprawia to, iż każda mowa religijna jest produktem programu kulturowego obrzędów kościelnych związanych z kalendarzem świąt oraz indywidualną konstrukcją oratorską kaznodziei. „Obrzędowość religijna warunkuje ponadto dobór tematyczny kościelnego przepowiadania, zaś nadrzędne cele dydaktyki i katechezy religijnej decydują o służebnej wobec doktryny funkcji kazania. Wszystko to powoduje, że żywe słowo kaznodziejskie ma niejako programowo charakter wypowiedzi służącej celom bardziej ideowym niż estetycznym”.
Jednym z pierwszych twórców kazań jest P. Skarga. „Kazania sejmowe” napisał po obradach warszawskiego sejmu, który obradował w 1597 roku. Przyczyną powstania kazań było niepowodzenie obrad, w trakcie których miano doprowadzić do wzmocnienia władzy wykonawczej, poprawy obronności państwa, a także pozycjo władcy. Istotne znaczenie miała kwestia konfederacji warszawskiej, która miała gwarantować wolność. W kazaniach pojawiają się liczne oskarżenia wobec rządzących oraz krytyka obywateli, którzy przyczyniają się do upadku kraju. W kolejnych kazaniach omawia choroby Rzeczypospolitej, które są konsekwencją braku wiary, braku patriotyzmu, niezgodzie, innowierstwa, osłabieniu władzy królewskiej, niezgodzie. Skarga uważa, że w kraju powinna być zagwarantowana silna władza królewska, która będzie podporządkowana kościo

W ostatnim czasie moją szczególną ciekawość wzbudził utwór ks. Piotra Skargi pt. „Kazania Sejmowe”. Sądzę, że to dzieło jest wyjątkowe i skłania człowieka do refleksji. Podczas mojej wypowiedzi postaram się przybliżyć genezę utworu oraz jego gatunek.
Cykl 8 kazań ks. Piotra Skargi został napisany w 1597 roku na sejm, który został zerwany, w wyniku czego kazania nie mogły być wygłoszone. Od 1588 roku Skarga jest nadwornym kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy i do jego głównych obowiązków należało głoszenie kazań w trakcje obrad sejmu. Znaczenie utworu Skargi jest podkreślane od końca XVIII wieku, kiedy upadek ojczyzny, który zapowiadał, stał się faktem. Zbiór kazań księdza niesie uniwersalny przekaz i przesłanie, które dotyczy powinności obywatela