Kot w Butach - Geneza utworu i gatunek

Spośród licznych baśni, które znamy z dzieciństwa, niewątpliwie jedną z najbardziej popularnych i lubianych jest „Kot w butach”. Jak każda baśń, na przestrzeni lat zmieniała nieco swoją treść i ewoluowała tak, że nie każdy wie, skąd pochodzi i jakie było jej oryginalne brzmienie.

„Kot w butach” należy do gatunku baśni ludowych, tj. fantastycznego gatunku epiki. Jej cechami charakterystycznymi są m. in. stosunkowo krótka treść i przynależność do folkloru. Baśń zazwyczaj opowiada o jakichś ludowych wierzeniach i opisuje przekazywane z pokolenia na pokolenie mądrości.

Stanowiący przykład baśni ludowej „Kot w butach” charakteryzuje się brakiem wskazania konkretnego czasu oraz miejsca akcji, a opisywane wydarzenia nie są fabularnie skomplikowane. Przedstawiony świat jest pełen magii i „cudowności”, czego przykładem jest antropomorfizacja zwierzęcia, tj. tytułowego kota, mówiącego ludzkim głosem. Typowym elementem baśni jest również ostateczne zwycięstwo dobra nad złem.

Korzenie omawianej baśni sięgają XVI wieku, kiedy to Giovanni Francesca Straparola spisał i wydał najwcześniejszą jej znaną wersję.

Jednakże to wersja Charles’a Perraulta zawarta w zbiorze 1697 r. „Histoires ou contra du tempa passe” („Bajki Babci Gąski”) stała się najbardziej popularna we współczesności. Charles Perrault był francuskim bajkopisarzem, lecz – co ciekawe – przez dużą część swojego życia pracował jako urzędnik.

W celu lepszego poznania genezy omawianej baśni warto przyjrzeć się roli kotów na przestrzeni historii ludzkości.
W starożytnym Egipcie koty traktowano wyjątkowo, gdyż cieszyły się ogromną sympatią. Również starożytni Rzymianie cenili te niezwykłe zwierzęta i cieszyli się ich towarzystwem np. podczas pilnowania wojskowych magazynów zboża.
Średniowieczne domy były uważane za puste i niepełne, gdy nie mieszkał w nich kot. Jednocześnie był to okres, kiedy stworzeniom tym zaczęto przypisywać diabelskie cechy (nocny tryb życia czy bezszelestny sposób chodzenia) i uważać je za „moralnie wątpliwe”.
Przyjrzyjmy się Francji XVII-XVIII wieku, gdzie koty odgrywały dużą, aczkolwiek negatywną rolę. Ludzie wykorzystywali koty podczas różnych praktyk mających na celu m.in. odpędzanie od siebie nieszczęść i palili je na stosach lub gonili płonące zwierzęta.

Ta niechlubna sława kotów znalazła odzwierciedlenie w baśni „Kot w butach”, która opowiada o spadku pozostawionym synom przez młynarza.
Najmłodszy jako jedyną rzecz otrzymał właśnie kota i był z tego powodu bardzo nieszczęśliwy. Jedynym zastosowaniem dla zwierzęcia było jego zdaniem zjedzenie go. Dopiero umiejętność mówienia ludzkim głosem i spryt kota sprawiły, że jego pozycja poprawiła się i mógł zostać uznany za korzystny „spadek”. Po otrzymaniu tytułowych butów kot doprowadził swoimi wybiegami i kłamstwami do sytuacji, w której młodzieniec ożenił się z królewną i stał się właścicielem zamku. Jednocześnie podkreślić należy, że syn młynarza zawdzięczał swój sukces nieuczciwości, sprytowi i podstępowi tytułowego kota. Cechy te nawiązują zatem do wspomnianej wcześniej symboliki kotów, związanej z czarami, chytrością czy ciemnością. Co więcej, działania kota miały w dużej mierze również podłoże egoistyczne, gdyż osiągnięcie wysokiego statusu społecznego przez jego pana umożliwiło zwierzęciu również wygodne życie szlachcica.

Podsumowując, zauważenia wymaga fakt, że baśń „Kot w butach” nawiązuje do motywu niechlubnej sławy kotów, obecnego w średniowieczu. Jednocześnie zawiera cechy typowe dla baśni – pełnej magii i fantastyki. Nieco oryginalne może wydawać się podejście do typowego dla baśni tryumfu dobra. O ile samo zachowanie kota charakteryzuje nieuczciwością i sprytem, o tyle ostateczny sukces odniesiony przez syna młynarza stanowi dowód na to, że młody, biedny i – jak się na początku opowieści wydaje – „pokrzywdzony” chłopak ostatecznie doczekał się sprawiedliwości i zaznał w życiu szczęścia.