Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!
Wystąpił błąd, spróbuj ponownie :(
Udało się! :) Na Twojej skrzynce mailowej znajduje się kod do aktywacji konta
";
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Recenzja książki
„Bogurodzica” jest jedną z najstarszych polskich pieśni religijnych. Jej pierwszy zapis pochodzi z 1407 roku, a pierwszy drukowany z 1506 w Statucie Taskiego. Pieśń ta trwale związała się z historią Polski. Utwór był powszechnie znany za czasów Władysława Jagiełły. Pełniła funkcję pieśni bitewnej, rycerskiej – dodawała woli walki i pobudzała do czynów. Odgrywała także rolę hymnu. Określa się ją mianem „carmen patrium” – pieśń ojców. Do najdawniejszych dwóch strof, przydawano dalsze, by w końcu dojść do dwudziestu dwóch.
W wierszu występuje podmiot zbio
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
orowy, który zwraca się do Bogurodzicy (Maryi, Matki Boga) z prośbą o wspomożenie, w tym i w przyszłym życiu. Jednocześnie obdarza Ją licznymi pochwałami; epitetami, np. „matko zwolena”. Jednocześnie jest to modlitwa błagalna i pochwalna.
Wadą utworu (z dzisiejszego punktu widzenia) jest archaiczny język. Sprawia on, że przypisy stają się ważniejsze od tekstu, gdyż wiele wyrazów jest dla nas niezrozumiałych. Można stwierdzić, że każda następna strofa jest niżej niż poprzednia pod względem wartości artystycznej. Jednak jest to utwór dający początek polskiej literatury i kultury.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Opracowanie
Bogurodzica- opracowanie
Bogurodzica jest najstarszą polską pieśnią zachowaną wraz z melodią. Jest ona przykładem wiersza zdaniowo-rymowego i ma charakter uroczysty, podniosły. Powstanie datuje się na ok. XIII wiek i w pierwszej odsłonie składała się ona z dwóch wierszy skierowanych do Najświętszej Maryi Panny oraz Jezusa. Kolejne 22 zwrotki powstały na początku XIV wieku co świadczy o tym, że, tekst ma kilku autorów. Ze względu na tematykę klasyfikuje się ją jako pieśń religijną. Autor początkowej wersji jest nieznany, lecz walory literackie świadczą o dobrym wykształceniu i wiedzy twórcy. Utwór składa się z wezwań modlitewnych, ponieważ ludzie w średniowieczu nie mogli bezpośrednio i publicznie okazywać wiary w Boga i kierować do Niego swoich próśb. Modlitwy kierowane do Maryi proszą o zjednanie z wiernymi Jezusa oraz uczynienie go przychylnym ich prośbom i błaganiom. W kolejnej części proszą Syna Bożego za wstawiennictwem Jana Chrzciciela o dostatni pobyt na ziemi, trafienie do raju po śmierci. Trzecia część jest w dalszym ciągu kierowana do Jezusa, lecz stworzona ponad wiek później. Ludzie proszą w niej o wieczne zdrowie, spot
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
tkanie z Nim po śmierci oraz o łaskę, która nie ma końca. W „Bogurodzicy” znajdują się liczne archaizmy:
– leksykalne np. zbożny – dostatni,
– fleksyjne np. spuści – ześlij nam,
– fonetyczne np. Krzciciela – przywołanie Jana Chrzciciela,
– składniowe np. twego dziela – dla twego,
– słowotwórcze np. Bożyc – Syna Boga.
Są one problemem w dzisiejszych czasach, ponieważ przypisy odgrywają większą rolę niż sam tekst, utrudnia to czytanie i zrozumienie próśb. Utwór jest bardzo ważny nie tylko ze względu na początek polskiej literatury i kultury, ale również na rolę jaką odegrał podczas rozmaitych bitew Polaków. Była ona śpiewana między innymi przed słynną Bitwą pod Grunwaldem, przed Bitwą pod Warną oraz podczas koronacji polsko-litewskich. Dzisiaj można ją usłyszeć podczas liturgii godzin drugiego tygodnia nieszporów wypadającego trzeciego maja, jako antyfonę maryjną każdego dnia po komplecie, codziennie w Częstochowie podczas Apelu Jasnogórskiego i świąt patriotycznych. Bogurodzica jest ważną pieśnią dla Narodu Polskiego i każdy powinien znać jej treść.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Najważniejsze informacje
Bogurodzica należy do liryki, jest pieśnią religijną zwaną kierleszem (spolszczenie wezwania Kyrie eleison). Jan Długosz nazwał Bogurodzicę pieśnią ojczystą i podał, że była hymnem królewskim pierwszych Jagiellonów.
Występuje tutaj kompozycja deesis (z greckiego prośba, błaganie, modlitwa wstawiennicza), która polega na pośrednictwie Maryi i Jana Chrzciciela między ludźmi, a Jezusem Chrystusem. Maryja jest matką Jezusa, a Jan Chrzciciel zapowiadał przyjście Jezusa. Zanoszą prośby ludzi, którzy uważają się za niegodnych bezpośredniej rozmowy z Bogiem- nawiązanie do filozofii św. Tomasza z Akwinu (drabina bytów). Ludzie znajdują się niżej w hierarchii, dlatego przekazują prośby, tym, którzy są wyżej od ich.
Pieśń jest zabytkiem języka polskiego i zawiera wiele archaizmów- słów, które przestały już być używane lub zmieniły swoją formę lub znaczenie. Występują apostrofy, czyli bezpośrednie zwroty do adresata (Maryi i Jezusa)
Archaizmy:
– leksykalne (wyrazy, które wyszły z użycia)- Bogurodzica, zwolena, Gospodzina, zyszczy, spuści, dziel
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
la, bożycze, jąż, jegoż, zbożny, przebyt
– fleksyjne (niewystępujące już formy wymowy)- napełń, słysz, zyszczy, spuści, raczy
Ludzie wierzący proszą Maryję o zjednanie ludziom Jezusa. Określają ją: Matka Boga, dziewica, uwielbiona przez Boga.
Ludzie wierzący proszą Jezusa o: dostatnie życie, przebywanie w raju po śmierci. Określenia: Pan, syn Boga.
Rymy:
– wewnętrzne- Bogurodzica/dziewica, syna/Gospodzina, dziela/Krzciciela
– zewnętrzne- Maryja/Maryja, bożycze/człowiecze, nosimy/prosimy, pobyt/przebyt
Paralelizmy- podobieństwo konstrukcji:
– zwrotki- apostrofa+ treść właściwa- treść-(w pierwszej zwrotce do Maryi w drugiej do Jezusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela)
Antyteza: Bogurodzica, dziewica- nie może być jednocześnie matką i dziewicą
Typ liryki: inwokacyjny
Podmiot liryczny: ludzie, wierzący
Adresat: Maryja, Jezus (pośrednictwo Jana Chrzciciela)
Obraz Boga: pantakrator- władca świata
Obraz Maryi: przewodniczka łask
Styl: podniosły
Idea przewodnia: deesis
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Geneza utworu i gatunek
Średniowiecze było epoką, w której jednym z najważniejszych aspektów życia była religijność. Ludzie nie tylko na co dzień łączyli wiarę z wieloma czynnościami, lecz także podczas ważnych wydarzeń dla przyszłych pokoleń, bądź wojen.
Doskonałym przykładem jest „Bogurodzica”, czyli najstarszy zachowany utwór w języku polskim, która była śpiewana przez rycerzy podczas bitwy pod Grunwaldem. Jest pieśnią religijną, a więc należy do liryki. Większość średniowiecznych tekstów należała właśnie do tego rodzaju literackiego. Celem pieśni jest wychwalanie Boga, Jego potęgi, a także wyproszenie Go o miłosierdzie i powodzenie dla walczących. Utwór był wzorowany na uroczystych łacińskich hymnach kościelnych, śpiewanych zazwyczaj podczas mszy.Nie jest znana dokładna data jej powstania, ale przyjmuje się, że powstała około XII w., a została spisana dopiero w XV w. Najstarszy znany współcześnie rękopis, nazywany rękopisem kcyńskim, pochodzi z 1407 r. i zawierał jedynie dwie pierwsze strofy, które są określane mianem „arcydzieła średniowiecznej poezji polskiej”. Nieznany jest r�
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
�wnież autor pieśni.
Jak zostało wyżej wspomniane, „Bogurodzicę” śpiewali rycerze podczas bitwy pod Grunwaldem w 1410 r., co wskazuje na fakt, że była ona traktowana jako utwór, który jednoczy Polaków. W późniejszym czasie, obok pieśni „Gaude Mater Polonia”, była znana jako hymn Korony Polskiej za czasów panowania dynastii Jagiellonów.
Prawdopodobnie autor czerpał inspirację z ukształtowanego w Bizancjum na przełomie IV i V w. motywu deesis, który polega na przedstawieniu w centrum kompozycji Jezusa Chrystusa, a obok niego Maryi i Jana Chrzciciela, którzy mieli za zadanie pośredniczyć między ludźmi a Zbawicielem, ponieważ w tamtej epoce ludzie uważali, że nie są na tyle godni, by zwracać się bezpośrednio do Boga. Motyw ten był wykorzystywany głównie w malarstwie i rzeźbiarstwie. W „Bogurodzicy” podmiot liryczny zwraca się do Jezusa – Boga, za pośrednictwem Matki Bożej.
„Bogurodzica” jest również pierwszym polskim drukowanym utworem poetyckim. W takiej formie została zamieszczona w „Statucie Łaskim” z 1506 r., gdzie została zamieszczona jako wstęp do utworu.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Streszczenie krótkie
Nie znamy dokładnej daty powstania ani autora tego utworu, wiemy jednak, że Bogurodzica była kiedyś śpiewana podczas kościelnych uroczystości, była przekazywana ustnie, a została spisana po raz pierwszy na początku piętnastego wieku, a dokładnie w 1407 roku. Z pewnością jest najstarszą, polską pieśnią religijną. Bogurodzica była traktowana jako pieśń, która miała jednoczyć Polaków. Była śpiewana przez nich między innymi przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku. Była też uznawana za jeden z hymnów za czasów panowania Jagiellonów.
Oryginalny tekst Bogurodzicy składa się z 13 zwrotek o różnych długościach i różnych ilościach sylab, jednak obecnie śpiewa się tylko dwie pierwsze zwrotki, które – zdaniem badaczy – są najstarsze. Podobno powstały między dwunastym a czternastym wiekiem. Utwór rozpoczyna się rozbudowaną apostrofą skierowaną do Matki Boskiej. Widzimy tutaj kontrast: matka Jezusa jest jednocześnie dziewicą, jej syn jest jednocześnie jej Panem. Podmiot liryczny, który stanowią wszyscy wierni, zwraca się do Maryi z prośbą, aby ta zmiłowała się nad ludźmi, zesłała na nich łaskę. W drugiej strofie podmiot liryczny zwraca się do Syna Bożego za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Prosi, aby usłyszał ich modlitwy i ich wysłuchał, aby spełnił ludzkie pragnienia. Prosi też o dostatnie życie ziemskie, które jest określane jako „zbożny pobyt” i życie wieczne, które określa jako „rajski przebyt”. W następnych zwrotkach podmiot liryczny przypomina poświęcenie Chrystusa dla ludzi i jego śmierć na krzyżu. W szóstej zwro
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
otce widzimy apostrofę skierowaną do Adama, który przebywa razem z Bogiem i zyskał jego przychylność. Pod koniec pojawia się kolejny zwrot do Maryi. Podmiot liryczny prosi, aby jej syn – Jezus, uchował ludzi od wszystkiego, co złe, a po śmierci zaprowadził do raju.
W Bogurodzicy jest widoczny motyw deesis (gr. oznacza to 'błaganie’, 'prośbę’, 'modlitwę wstawienniczą’). Ten motyw powstał w Bizancjum na przełomie czwartego i piątego wieku. Był często wykorzystywany przez artystów w średniowieczu. Kompozycje tworzą w nim trzy postacie: w centrum znajduje się Jezus Chrystus – sędzia, po prawicy Maryja, a po lewicy Jan Chrzciciel – są to pośrednicy między ludźmi a Zbawicielem. W średniowieczu ludzie nie śmieli zwrócić się do Chrystusa bezpośrednio, dlatego zwracali się do niego za pomocą modlitwy wstawienniczej.
W Bogurodzicy Matka Boska została przedstawiona jako opiekunka ludzi, do której ci kierują swoje prośby, jest ona przedstawiona niemal na równi z Bogiem w przeciwieństwie do Lamentu Świętokrzyskiego, gdzie Maryja została ukazana jako krucha kobieta o ludzkich uczuciach, pełna smutku i żalu z powodu śmierci syna.
Obecnie możemy mieć problem ze zrozumieniem treści Bogurodzicy, ponieważ zostały w niej użyte liczne archaizmy, czyli wyrazy, które przestały być używane i zostały zastąpione przez inne. Przykładowe archaizmy w Bogurodzicy:
– dziela (dla),
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Plan wydarzeń
„Bogurodzica” to najdawniejsza polska pieśń religijna. Jej autor nie został ustalony. Najstarsza wersja utworu pochodzi z roku 1408. Z zapisów historycznych wiemy, że „Bogurodzica” pełniła funkcję hymnu Polski i była wykonywana m.in. w czasie koronowania Władysława Warneńczyka oraz towarzyszyła rodakom podczas bitwy pod Grunwaldem. Utwór ma podniosły i uroczysty charakter, jest napisany rymowanym wierszem asylabicznym, zawiera ogromną ilość archaizmów (zarówno leksykalnych, fleksyjnych, słowotwórczych, fonetycznych jak i składniowych). W „Bogurodzicy” pojawia się popularny w sztuce motyw Deesis. W centrum dzieła znajduje się Stworzyciel, a u Jego boku występuje Matka Boża wraz z Janem Chrzcicielem, którzy pełnią rolę pośredników między ludzkością a Synem Bożym. Pierwsza zwrotka tego średniowiecznego dzieła jest rozbudowaną apostrofą i stanowi modlitwę do Matki Bożej. Podmiot liryczny prosi o wstawiennictwo u Chrystusa. Druga zwrotka zawiera prośbę o wysłuchanie modlitw i zesłanie łask przez Syna Bożego. Do
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
o Jezusa kierowane są także pragnienia o życie wieczne i miejsce w niebiosach.
Plan wydarzeń w „Bogurodzicy”:
1. Przedstawienie postaci Matki Boskiej jako kobiety wybranej na rodzicielkę Chrystusa.
2. Prośba o zmiłowanie, zesłanie, wyjednanie obfitych łask i spełnienie pragnień ludzkich.
3. Modlitwa podmiotu zbiorowego o trafienie do raju.
4. Wspomnienie o ukrzyżowaniu i zmartwychwstaniu Syna Bożego.
5. Historia o podarowaniu życia wiecznego oraz pojawieniu się szatana.
6. Motyw cierpienia Jezusa.
7. Przedstawienie Adama z Edenu jako zamożnego gospodarza.
8. Ponowna prośba o życie wieczne, trafienie do nieba i kontakt z boskimi aniołami.
9. Wspomnienie o grzechu i postaci diabła niszczącego rajską sielankę.
10. Podziękowanie dla Boga za Jego moc i ochronę przed złymi siłami.
11. Powtórne wspomnienie o Chrystusie i Jego mękach na krzyżu oraz zbawieniu społeczności chrześcijańskiej.
12. Prośba do Króla Niebieskiego o uchronienie od złych rzeczy i dar opatrzności.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Problematyka
„Bogurodzica” stanowi najdawniejszy utwór poetycki stworzony w języku polskim. Anonimowy autor ułożył w XIII w. słowa do melodii wykonywanej przez okolicznych muzyków – trubadurów. To wyjątkowe dzieło jest zabytkiem naszego języka. Stanowi przykład poezji melicznej, czyli śpiewanej. Pierwotnie pieśń wykonywana była jedynie podczas mszy świętych i wydarzeń religijnych. Z zapisów historycznych wiemy również, że „Bogurodzica” przez długi czas pełniła funkcję hymnu Polski, była wykonywana w czasie koronowania Władysława Warneńczyka oraz towarzyszyła rycerzom w walkach pod Grunwaldem i Warną. Utwór ma podniosły, kunsztowny, uroczysty charakter, jest napisany wierszem asylabicznym, zawiera ogromną ilość archaizmów (m.in. leksykalnych, fonetycznych i składniowych). W „Bogurodzicy” pojawia się popularny w średniowiecznej sztuce motyw deesis. Święty Jan i Matka Boża są orędownikami grzesznych. Średniowieczni wierni modlili się za ich wstawiennictwem do Ojca Najwyższego. W utworze centrum znajduje się Stworzyciel, a u Jego boku występuje Matka Boska wraz z Janem Chrzcicielem, którzy pośredniczą między ludzkością a Synem Bożym. Matka Chrystusa została przedstawiona jako istota niezwykła, jedyna, wyjątkowa. Świętość tej postaci podkreślono licznymi epitetami. Portret Matki Boskiej zbudowano za pomocą patosu i podniosłości. Maryja pośredniczy w rozmowie z Jezusem, ponieważ ludzie otaczają ją wielką opatrznością i zaufaniem, zupełnie tak jak Bóg w momencie wybrania kobiety na matkę Króla Niebieskiego. Utwór ukazuje proble
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
m średniowiecznej ludności, dla której zbawienie oraz życie wieczne stanowiły wartości nadrzędne. Wówczas pobożność była bardzo ważna, a religia przenikała do każdej sfery życia człowieka.
Pierwsza zwrotka tego średniowiecznego dzieła jest rozbudowaną apostrofą i stanowi modlitwę do Matki Bożej. Podmiot liryczny prosi o wstawiennictwo u Chrystusa. Druga zwrotka zawiera prośbę o wysłuchanie modlitw i zesłanie łask przez Syna Bożego. Do Jezusa kierowane są także pragnienia o dostatek, zdrowie, odpuszczenie grzechów oraz pośmiertne życie wieczne i miejsce w niebiosach. Średniowieczni ludzie marzyli o dostatnim i szczęśliwym życiu na ziemi oraz wieczności w niebie. Zakończenie pieśni maryjnej jest bardzo wymowne i podkreśla, że końcem ziemskiej wędrówki jest śmierć. Nikt z nas nie jest w stanie tego uniknąć i kres żywota nastąpi u każdego człowieka. Budowa utworu opiera się na zasadzie symetrii. Dwie strofy kończą się zwrotem „Kyrie eleison”, który jest zaczerpnięty z greckich pieśni kościelnych i pełni funkcję refrenu. W dziele dostrzec można także odwołanie do symbolicznej wymowy kwadratu, czyli magicznej liczby cztery. Bohaterowie utworu (Jan Chrzciciel, Matka Boska, Jezus i Stwórca) symbolizują cztery cnoty, czyli umiarkowanie, roztropność, sprawiedliwość i męstwo. „Bogurodzica” przedstawia obraz hierarchiczności średniowiecznej wizji świata, a także stosunek człowieka ówczesnej epoki do życia doczesnego i pośmiertnego. Dzieło ukazuje istotę teocentryzmu oraz relację między istotami boskimi a człowiekiem.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Streszczenie
BOGURODZICA
Przede wszystkim podchodząc do analizy utworu Bogurodzica należy wspomnieć, że jest ona niezaprzeczalnie jednym z najstarszych niezwykłych zabytków języka polskiego. Została ona stworzona zapewne pod koniec wieku XIII lub na początku wieku XIV. Oczywiście określenie dokładnej daty pozostaje jedynie domysłem, nie wspominając już zupełnie o autorze, który na zawsze pozostanie anonimem. Dzieło zostało stworzone w czasach średniowiecznych, w czasach kiedy większość pieśni religijnych była tworzona przez ludzi nie ujawniających swoich imion, ponieważ ich celem nie była sława. Efekt ich pracy miał nieść jedynie chwałę Bogu do czego przecież nie potrzeba imienia konkretnej osoby. Pieśń „Bogurodzica” niezaprzeczalnie spełniała to zadanie ku któremu została stworzona. Odgrywała niejednokrotnie ważną rolę w historii. Już w średniowieczu zdobywała duży rozgłos, o czym świadczy liczba rękopisów z tamtego okresu dziejowego. Pierwszy z tych zapisów pochodzi z roku 1407, a jego pierwodruk- z 1506. Pieśń bardzo często była też odśpiewywana nad grobem św. Wojciecha. Jednak najbardziej znana jest ze swojego wykonania podczas bitwy pod Grunwaldem. Doprawdy trudno spotkać Polaka, który nie znałby tego faktu. Udział w tej potyczce „Bogurodzicy” miał nie tylko pobudzić ducha walki i podbudować morale w walczących, ale jego znaczenie było tym większe, że adresatem pierwszej zwrotki pieśni jest Maryja. Natomiast Krzyżacy, przeciwko którym występowali Polacy i Litwini, nie uznawali kultu maryjnego. Zatem zaśpiewanie tekstu skierowanego właśnie do Matki Boskiej było swego rodzaju manifestacją. Jednak mimo największego rozgłosu na temat tego wykonania starcie pod Grunwaldem nie jest jedyną walką, podczas której odśpiewano utwór „Bogurodzica”. Bitwa pod Nakłem, Wiłkomierzem oraz prawdopodobnie konflikt zbrojny rycerstwa polskiego i węgierskiego przeciwko tureckiej armii również mogą się pochwalić odśpiewanym hymnem. Jednak nie należy ograniczać udziału owego hymnu w biegu historii jedynie do zagrzewania wojsk do walki. „Bogurodzica” pojawiła się podczas koronacji na króla Polski Władysława Jagiełły, mszy dziękczynnej za wybranie na króla Węgier Władysława III Warneńczyka. Wielu traktowało pieśń jako ścisły element kraju polskiego. Wobec tego nie zabrakło jej również w literaturze, chociażby na ten przykład tekst „Żywot Świętych” Piotra Skargi.
GATUNEK LITERACKI
Jak już wyżej zostało wspomniane „Bogurodzica” jest pieśnią religijną, czyli utworem lirycznym związanym z obrzędami religijnymi. Jedną z właściwości tego rodzaju dzieł jest melodyjność, ponieważ nierzadko były ono śpiewane przy akompaniamencie muzyki. Tekst zawdzięcza swoją śpiewność takim zabiegom jak rytmizacja i budowa stroficzna. Ponadto takie pieśni zazwyczaj też cechowały się dość prostym sposobem przekazu swojej treści tak aby ludzie słysząc je rozumieli lepiej swoją wiarę i jej dogmaty. Jednak pomimo tego, że „Bogurodzica” została napisana jako pieśń w pewnym momencie zaczęła pełnić również rolę hymnu i to hymnu niezwykle ważnego dla społeczności polskiej. Hymn sam w sobie jest utworem wysoce podniosłym i uroczystym. Przyjmuje również formę zwrotu do adresata. A główną tematyką są zazwyczaj uczucia oraz tęsknoty określonej społeczności. Analizując „Bogurodzice” przekonać się można, że jeśli chodzi o niektóre kryteria hymnu to wykracza poza nie, jednakże najważniejsze jest to jak traktowana była przez ludzi. Biorąc pod uwagę opisaną powyżej rolę utworu przez lata łatwo stwierdzić o tym, jak wielkie znaczenie miała dla nie jednego człowieka. Niezaprzeczalnie przyjmowała również rolę hymnu wielokrotnie i właśnie taki miała charakter dla tych wszystkich wyśpiewujących jej słowa w danej sytuacji.
ADRESACI
Pieśń „Bogurodzica” przybli�
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
ża prawdy religijne oraz kieruje prośby i jest modlitwą o łaski. Jednak nie jest to modlitwa wprost kierowana do Boga. Ludzie epoki średniowiecza uznawali swoją znikomość i zdawali sobie dokładnie sprawę jak drobnymi istotami są wobec Stwórcy. Dlatego też istniała taka idea jak hierarchizacja. Zakładała ona istnienie stopni drabiny istnień zawierającej wszelkie stany i istnienia począwszy od ludzkich i przyziemnych do duchowych i boskich. Każdy byt zajmował odpowiadające mu w tej hierarchii miejsce. W związku z tym ludzie jako o wiele niższy byt od Ojca Wszechmogącego powołują w modlitwie na niejako swoich pośredników lub modlą się do nich, aby ci zyskali dla nich boską przychylność. Tymi pośrednikami są święci albo tak jak w „Bogurodzicy” Matka Boża i Jan Chrzciciel. W tym miejscu pojawia się także w owym okresie rozpowszechniony motyw deesis pojawiający się często w ikonografii. Według tej idei przedstawia się właśnie modlącą się Bożą Rodzicielkę po jednej i Jana Chrzciciela po drugiej stronie Jezusa Chrystusa. „Bogurodzica” jest przykładem przedstawienia deesis w utworze literackim. Pierwsza zwrotka jest skierowana do Maryi, natomiast w drugiej zwrotce hymnu zmienia się adresat i wszystko jest mówione w stronę Jezusa jednak za prośbą, wstawiennictwem i powołaniem się na Jana Chrzciciela. Zatem widoczne w sposób wyraźny są te trzy postacie: Matka Boża, Jezus Chrystus oraz Jan Chrzciciel.
PIERWSZA ZWROTKA
W tej zwrotce słowa kierowane są do Maryi. Jednak same prośby w tym miejscu są jeszcze dość nie określone. Ten fragment w większym stopniu skupia się na podkreśleniu cech boskich Maryi oraz przekazaniu prawd wiary. Przekazanie tych informacji zostało podane na przykład poprzez zastosowanie antytezy, a więc zestawienia dwóch wyrazów o przeciwnym znaczeniu łączących się w osobie Matki Boskiej. Chociażby połączenie słowa Bogarodzica i dziewica. Znaczenie tych słów są zupełnymi przeciwieństwami. Jednakże łączy je podobny wydźwięk wynikający z półtorazgłoskowego rymu głębokiego „ica”. A nade wszystko przekazują one fakt stanowiący podstawę wiary chrześcijańskiej, mianowicie Matka Boża chociaż jest rodzicielką Chrystusa jest jednocześnie nadal trwale dziewicą. Charakter wypowiedzi w tej zwrotce jest również podniesiony poprzez archaizacje tekstu. Słowo „sławienna” jest tutaj celowo użytym archaizmem. Jeśli rzeczywiście przyjmujemy, że data powstania „Bogurodzicy” pochodzi z przełomu wieku XIII i XIV to została napisana już po tak zwanym przegłosie polskim, przed którym to właśnie taka forma wyrazu była poprawna.
Między zwrotkami pojawia się jako refren zwrot „Kyrieleison” co oznacz „Panie zmiłuj się”.
DRUGA ZWROTKA
Tu już następuje zmiana adresata. Modlący zwraca się „Twego dziela Krzciciela, Bożycze”, toteż są tutaj osoba Jezusa Chrystusa i Jana Chrzciciela. W tej części tekstu prośby modlących się są już nieco jaśniejsze, dokładniejsze i bardziej sprecyzowane. Prośba brzmi: „A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt.”. Chodzi mniej więcej o dostatni pobyt na ziemi oraz po śmierci możliwość przebywania w wiecznym szczęściu z Bogiem w raju. Takie błagania podążają zgodnie z myślą teocentryzmu. Teoria teocentryzmu zakładała, że Bóg jest centrum, przyczyną i celem człowieka. Do Boga odnosi się wszystko, każda pojedyncza dziedzina życia, każda pojedyncza sprawa i każdy pojedynczy człowiek. Ludzie podporządkowywali pod religię i Boga wszystko, a ich dążeniem było osiągnięcie życia wiecznego. Przebywanie tu na ziemi jest tylko chwilowe i tymczasowe, więc główną sprawą, którą powinien zajmować się tutaj człowiek wcale nie są jakieś sprawy małostkowe, typowo ludzkie, ale wypełnianie woli bożej i podążanie wzdłuż ścieżki właściwych wyborów, konkretnie rozróżniając dobro od zła.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Streszczenie szczegółowe
1) Znaczenie utworu”Bogurodzica” stanowi najdawniejszy utwór poetycki stworzony w języku polskim. Jest idealnym przykładem modlitwy jako formy poetyckiej. Tytuł arcydzieła jest polską kopią zwrotów pochodzących z innych języków – łacińskiego („Dei genetrix”) oraz greckiego („Theotokos”). Ten wyjątkowy, mistrzowski tekst stanowi przełom w literaturze polskiej, a także światowej. Wielu specjalistów uważa „Bogurodzicę” za zabytek naszego języka. Wskazuje na to nagromadzenie w nim przestarzałych, nieaktualnych już form językowych. Utwór stanowi coś oryginalnego, ponadczasowego i odrębnego, choć jest on wzorowany na uroczystych tekstach łacińskich. Pod względem literackim pieśń jest wybitnym przykładem poezji melicznej, czyli śpiewanej. 2) Czas powstaniaCzas powstania utworu stanowi kwestię sporną. Jednak przyjmuje się, że w XIII wieku anonimowy (nieznany) autor ułożył słowa do melodii wykonywanej przez okolicznych muzyków – trubadurów. Jedna z legend opowiada o tym, że to święty Wojciech napisał słowa pieśni, ale historycy odrzucają tę teorię. Mimo tego „Bogurodzica” jest do dziś śpiewana przy jego grobie w katedrze gnieźnieńskiej. Pierwszy raz „Bogurodzica” w formie drukowanej pojawiła się w „Statutach Jana Łaskiego” z 1506 roku. Jej wcześniejsze przekazy były głównie ustne i w ten sposób przechodziły z pokolenia na pokolenie. Najstarsza wersja najdawniejszej polskiej pieśni religijnej pochodzi z początków XV wieku (prawdopodobnie z roku 1407 lub 1408) i zawiera dwie zwrotki wraz z zapisem nutowym (tzw. tekst krakowski I). Z czasem do oryginalnego zapisu tworzono dodatkowe zwrotki, co świadczy o popularności utworu i jego fenomenie. Aktualnie liczba strof urosła do dwudziestu kilku, ale to dwie najwcześniejsze części odznaczają się wysokim kunsztem artystycznym i określane są mianem wykwintnego arcydzieła średniowiecznej poezji polskiej.3) Funkcje pieśniPierwotnie pieśń wykonywana była jedynie podczas mszy świętych i wydarzeń religijnych w formie a cappella, czyli bez towarzyszących instrumentów. Jednak z zapisów historycznych wiemy również, że „Bogurodzica” przez długi czas pełniła funkcję hymnu narodowego za czasów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wybitna pieśń była także wykonywana w czasie koronacji władców z dynastii Jagiellonów (m.in. Władysława Warneńczyka) oraz towarzyszyła rycerzom w walkach m.in. pod Grunwaldem i pod Warną. Dzieło stanowi zatem „carmen patrium”, czyli pieśń o charakterze patriotycznym, a także obywatelskim. Takie łacińskie określenie nadał „Bogurodzicy” kronikarz Jan Długosz. „Bogurodzica” pełniła rolę hymnu narodowego do XVI wieku. Obecnie utwór pełni ważną rolę w Kościele Katolickim. Jest śpiewany podczas Liturgii godzin oraz odmawiany w II Nieszporach Uroczystości Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski (uroczystość obchodzona jest 3 maja).4) Walory utworu, środki stylistyczneAnonimowe arcydzieło literackie ma bardzo podniosły, estetyczny, patetyczny, kunsztowny i uroczysty charakter, a przy tym bardzo zwięzłą formę. Jest napisany wierszem asylabicznym (o niejednakowej liczbie sylab w wersach) i rymowo-zdaniowym. Wersy utworu to zdania lub ich rozbudowane człony, które mają podobne linie intonacyjne i układ paralelny. Intonacja w „Bogurodzicy” jest rosnąca lub rosnąco-opadająca, a rymy (najczęściej parzyste) wyznaczają koniec wersów (np. „bożycze”, „człowiecze”). Pieśń zawiera sporą liczbę archaizmów (np. „zwolena”), czyli form językowych, które wyszły już z użycia. Na ich podstawie specjaliści językowi mogli badać dawne dzieje polszczyzny. Przestarzałe formy stanowią świadectwo historycznych przemian w języku. W utworze pojawiają się archaizmy leksykalne – słownikowe („dziela” – dla, „Gospodzin” – gospodarz, „zwolena” – wybrana, „jąż” – którą, „przebyt” – pobyt, „zbożny” – dostatni), fonetyczne – różniące się brzmieniem od dzisiejszych form wyrazów („Krzciciel” – Chrzciciel), składniowe – inna budowa zdania („Bogiem sławiena” – sławiona przez Boga), fleksyjne – inna odmiana (wołacze: „Bogurodzica” – Bogurodzico, „dziewica” – dziewico), słowotwórcze – inna budowa wyrazu („Bogurodzica” – Boża Rodzicielko). W utworze występuje także mnóstwo rymów, zarówno wewnętrznych (np. „Bogurodzica” – „dziewica”, „dziela” – „Krzciciela”, „sławiena” – „zwolena”) jak i zewnętrznych (np. „nosimy” – „prosimy”, „pobyt” – „przebyt”, „bożycze” – „człowiecze”). Pojawiają się też apostrofy, paralelizmy (podobny układ zdań w poszczególnych wersach) i instrumentacja głoskowa. Ważnym środkiem artystycznego wyrazu w tym średniowiecznym dziele są występujące w nim antytezy (czyli przeciwstawienia), np. to, że Jezus jest ukazany jednocześnie jako Syn, Pan („Gospodzin”) i Bóg, a Maryja jako matka oraz dziewica. 5) „Bogurodzica” jako pieśń religijnaCechy „Bogurodzicy” jako pieśni religijnej to m.in.: – rytmiczność języka, – muzyczność,- występowanie refrenu,- pojawiające się w utworze motywy religijne.6) Motywy religijneW arcydziele językowym pojawia się popularny w średniowiecznej sztuce motyw deesis (topos prośby, modlitwy; wyobrażenia Chrystusa w otoczeniu Matki Boskiej i Jana Chrzciciela). Ten motyw często spotyka się w malarstwie religijnym, np. na prawosławnych ikonach, które przedstawiały Chrystusa jako Władcę (Sędziego) i Odkupiciela. O artyzmie wybitnego dzieła świadczą m.in.: przemyślana kompozycja, rymy i liczne określenia (epitety) podnoszące rangę opisywanych postaci.
Święty Jan i Matka Boża pełnią funkcję orędowników dla grzesznych. Średniowieczni wierni modlili się za ich wstawiennictwem do Ojca Najwyższego. Najważniejsza zdaje się Maryja, dlatego do niej przede wszystkim kierowana jest modlitwa. Jednak Jan Chrzciciel nie znalazł się w utworze przypadkowo. To właśnie on według nauk Biblii zapowiedział przyjście Syna Bożego i przygotowywał grunt pod Jego nauki. Święty Jan pojawia się w „Bogurodzicy” jako ten, dzięki któremu prośby ludzkie łatwiej zostaną wysłuchane i spełnione. Dzieło wyraża uczucia zbiorowe i odwołuje się do ideałów chrześcijańskich, które są bardzo bliskie Polakom. Podmiotem ukazanym w „Bogurodzicy” jest grupa wiernych, czyli lud chrześcijański. Na liczebność osób mówiących w tekście wskazują formy czasowników („nosimy”, „prosimy”) oraz zaimki takie jak „nam”. W utworze w centrum znajduje się Stworzyciel, a u Jego boku występuje Matka Boska wraz z Janem Chrzcicielem, którzy pośredniczą między ludzkością a Synem Bożym. Matka Chrystusa została przedstawiona jako istota niezwykła, jedyna, wyjątkowa. Świętość tej postaci podkreślono licznymi epitetami (tj. „sławiena”, „zwolena”). Portret Matki Boskiej zbudowano za pomocą patosu i podniosłości. Jej postać stanowi biblijny archetyp kobiecości. Wielokrotnie autor podkreślił jej czystość oraz fakt, że była matką. Maryja pośredniczy w rozmowie wiernych z Jezusem, ponieważ ludzie darzą ją zaufaniem. Bóg Ojciec także zaufał jej, gdy wybrał ją na matkę Króla Niebieskiego. Pojawia się aluzja biblijna do sceny Zwiastowania w Ewangelii według św. Łukasza. Ukazani w pieśni średniowieczni chrześcijanie wybierają Maryję na przewodniczkę, opiekunkę, matkę całej l
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
udzkości. Maryja jest wysławiana przez podmiot liryczny nie za swoje cechy, lecz za to, że zrodziła katolikom Zbawiciela. Wizerunek świętej jest spójny z dogmatami chrześcijańskimi. Widać to już w pierwszych słowach utworu: „Bogurodzica, dziewica”. Grupa ukazana w dziele to prości ludzie z epoki średniowiecza. Modlą się o łaskę Bożą, a także o zdrowie i o zbawienie. Właśnie to jest dla nich najważniejsze w życiu, ponieważ stronią od dóbr materialnych. Religijność i pobożność to dla nich najwyższe wartości. Proszą istoty nadludzkie o zagwarantowanie im godnego życia pozaziemskiego. Są świadomi tego, że śmierć stanowi coś pewnego i nieuniknionego. Ludność zdaje sobie sprawę z przemijalności i kruchości losu. Wierni marzą o miejscu w niebie i starają się być najdoskonalszymi wersjami siebie, by się tam znaleźć.
7) Problematyka utworuNajstarsza zachowana polska pieśń ukazuje problem średniowiecznej ludności, dla której zbawienie oraz życie wieczne stanowiły wartości nadrzędne. Wówczas pobożność była bardzo ważna, a religia przenikała do każdej sfery życia człowieka. Wiara była czynnikiem jednoczącym naród. Podmiot zbiorowy pokłada swe nadzieje w Stwórcy. Ukazani chrześcijanie znajdują się w sferze profanum, zaś odbiorca ich próśb pochodzi ze sfery sacrum. W utworze niezwykle podkreślona jest hierarchiczność świata, czyli to, że każdy zajmuje w nim określoną pozycję. Człowiek z racji swej niższości kontaktuje się z Bogiem za pomocą pośredników, ponieważ nie dorównuje Panu Najwyższemu w żaden sposób i nie jest godzien, by rozmawiać z Nim bezpośrednio. Wierni składają swe prośby w sposób przemyślany i pokorny. Stosują starannie dobrane słownictwo i zważają na wyższość istot boskich, ponieważ darzą je ogromnym szacunkiem. Są świadomi tego, że jedynie Bóg – jako istota nadprzyrodzona, Deus artifex, Pan Wszechrzeczy – jest w stanie spełnić ludzkie prośby. Główną myślą „Bogurodzicy” jest to, że istoty ludzkie nie są na tyle ważne, aby móc zwracać się bezpośrednio do Boga, dlatego przekazują swe myśli i proszą o wysłuchanie za pośrednictwem innych postaci.8) Budowa utworu, treśćPierwotny zapis utworu składa się jedynie z dwóch części. Pierwsza zwrotka tego średniowiecznego dzieła jest rozbudowaną apostrofą i stanowi modlitwę do Matki Bożej, czyli tytułowej Bogurodzicy. Podmiot liryczny prosi Ją o wstawiennictwo u Chrystusa i wyjednanie obfitych łask. Wierni zwracają się do kobiety wybranej przez Stworzyciela. Są świadomi, że Maryja cieszy się uznaniem Najwyższego. Chrześcijanie błagają kobietę o zjednanie Jezusa i sprawienie, by spełnił On ludzkie prośby. Użyty w tekście zwrot „matko” był w średniowieczu zdrobnieniem i wyrazem szacunku. Druga zwrotka zawiera prośbę o wysłuchanie modlitw i zesłanie łask przez Syna Bożego. Podmiot zbiorowy błaga o to, by Jezus – ze względu na zasługi Jana Chrzciciela – usłyszał ludzkie głosy i modlitwy. Do Jezusa, nazywanego Bożycem, kierowane są prośby o dostatek, zdrowie, odpuszczenie grzechów oraz o pośmiertne życie wieczne i miejsce w niebiosach. Średniowieczni ludzie marzyli o dostatnim, pobożnym i szczęśliwym życiu na ziemi oraz o wieczności w niebie. Zakończenie pieśni maryjnej jest bardzo wymowne i podkreśla, że końcem ziemskiej wędrówki jest śmierć. Nikt z nas nie jest w stanie tego uniknąć i dla każdego człowieka nastąpi kiedyś kres. Budowa utworu opiera się na zasadzie symetrii. Dwie strofy kończą się zwrotem „Kyrie eleison” (w tłumaczeniu z łaciny oznacza to: „Zmiłuj się nad nami”), który jest zaczerpnięty z greckich pieśni kościelnych i pełni funkcję refrenu. W dziele dostrzec można także odwołanie do symbolicznej wymowy kwadratu, czyli magicznej liczby cztery. Ta cyfra oraz figura geometryczna były często eksponowane w średniowiecznej sztuce – np. z kwadratowych kamieni zbudowano liczne świątynie romańskie. Pojawiający się w utworze Jan Chrzciciel, Matka Boska, Jezus i Ojciec Niebieski symbolizują najbardziej doskonałą i harmonijną figurę oraz ukazują cztery cnoty, czyli umiarkowanie, roztropność, sprawiedliwość i męstwo. „Bogurodzica” przedstawia średniowieczną hierarchiczną wizję świata, a także stosunek człowieka ówczesnej epoki do życia doczesnego i pośmiertnego. Dzieło wprowadza ideę pośrednictwa – w tym przypadku na linii: ludność – Matka Boska – Pan Bóg. Ten wybitny przykład poezji średniowiecznej ukazuje istotę teocentryzmu oraz trudną relację między postaciami boskimi i człowiekiem. Utwór udowadnia uniwersalizm kultury ówczesnej epoki, czyli powszechność podobnych wzorców kulturowych w Europie.
„Bogurodzica” przedstawia poglądy i pragnienia ludzi średniowiecza. Mistrzowski utwór odwołuje się do ich teocentrycznej wizji rzeczywistości, w której Pan Zastępów stanowi centrum świata oraz punkt odniesienia wszelkich poczynań i myśli. Dzieło ukazuje ludzkie zainteresowanie życiem pozaziemskim oraz ważną rolę religii. Każdą sytuację tłumaczono sobie poprzez wiarę i dzięki temu ludziom lepiej udawało się zrozumieć świat, a także rozwiązywać własne problemy.
„Bogurodzica” stanowi ważny element w kulturze Polski. Badaczom języka polskiego umożliwia prześledzenie rozwoju polszczyzny na przestrzeni dziejów – w zakresie fonetyki (np. „sławiena” – sławiona), słowotwórstwa i fleksji (np. „zyszczy” – pozyska, „spuści” – ześle). Znawcy mogą zauważyć zmiany w deklinacji rzeczownika, które dokonywały się na przestrzeni wieków. Dawniej forma mianownika pełniła funkcję dzisiejszego wołacza (np. „Maryja” – Maryjo).
9) Znaczenie dzieła w kolejnych epokachUtwór został zapomniany po epoce średniowiecznej, lecz wrócił do łask w XIX wieku. Stało się to dzięki Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi, który w roku 1816 zamieścił tę pieśń religijną na początku swojego dzieła pt. „Śpiewy historyczne”. Następnie parafrazy „Bogurodzicy” dokonał w roku 1830 Juliusz Słowacki w „Hymnie”, odnosząc się do powstania listopadowego w oparciu o apostrofę do Matki Boskiej, do której kierowana jest prośba o orędownictwo u Boga. Wybitny utwór został również wykorzystany w „Krzyżakach” autorstwa Henryka Sienkiewicza, gdzie mówi się o tym, że jest śpiewany przez członków wojska Jagiełły przez rozpoczęciem bitwy pod Grunwaldem. Z kolei w „Potopie” pieśń towarzyszy Polakom podczas obrony Jasnej Góry, co wskazuje na patriotyczny utworu. W takich interpretacjach utwór średniowieczny pełni funkcję tyrtejską – zagrzewa do walki i budzi pragnienie obrony ojczyzny. Kluczową rolą tego typu utworów jest podnoszenie rodaków na duchu, nawoływanie do niepoddawania się, mentalne wsparcie powodujące odzyskiwanie pozytywnego myślenia w trudnych chwilach. W literaturze współczesnej nawiązania do „Bogurodzicy” dokonali m.in. Krzysztof Kamil Baczyński („Modlitwa do Bogarodzicy”) oraz Tadeusz Gajcy („Modlitwa żołnierska”). Podmiot liryczny w wierszu Baczyńskiego zwraca się do Maryi w imieniu całego narodu, prosząc o wsparcie w cierpieniu, w czasach wojennych, gdy trzeba było złożyć ofiarę z własnego życia. Oczywiście „Bogurodzica” inspiruje nie tylko twórców literackich, ale także muzycznych. Nawiązanie do utworu jest widoczne w „Sinfonia Sacra” Andrzeja Panufnika, a także w kompozycji Wojciecha Kilara pod takim samym tytułem – „Bogurodzica”.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Bohaterowie
Bohaterami ukazanymi w „Bogurodzicy” są: Jan Chrzciciel, Pan Bóg, Matka Boska i Syn Boży. Postacie biblijne odwołują się do wymownej liczby cztery, często ukazywanej w sztuce średniowiecznej. Cyfra symbolizuje najbardziej doskonałą i harmonijną figurę, czyli kwadrat. Przedstawieni bohaterowie ukazują cztery cnoty (umiarkowanie, roztropność, sprawiedliwość, męstwo). Głównym bohaterem arcydzieła pt. „Bogurodzica” jest zbiorowość – ludność chrześcijańska. Na liczebność podmiotu wskazują formy czasowników tj. „nosimy”, „prosimy” oraz formy zaimków (np. „nam”). Wierni modlą się do Stwórcy za pośrednictwem świętego Jana i Maryi. Podmiot zbiorowy to zwykli, przeciętni, średniowieczni, swojscy ludzie. Kierują swe prośby o zdrowie, odpuszczenie grzechów, zbawienie, łaskę bożą, a także życie wieczne. Te wartości są dla nich ważniejsze od dóbr materialnych. Stronią od bogactwa i majątków. Wierzą, że modlitwa jest w stanie im pomóc i zapewnić miejsce w niebie. Religijność i pobożność stanowiły ważne cechy dla średniowiecznego ludu. Podmiot zbiorowy zwraca się do istot biblijnych, by prosić o zagwarantowanie godnego życia pozaziemskiego. Marzą o „zbożnym przebycie”, czyli pobycie w raju, dlatego przez całe swe życie starają się być najdoskonalszymi wersjami siebie. Wyznawana religia pozwala im rozwiązać liczne problemy i pomaga znaleźć odpowiedzi na nurtujące pytania. Dzięki temu są świadomi, że śmierć jest czymś nieuniknionym i bezsprzecznie spotka każdego człowieka. Przedstawieni ludzie zdają sobie sprawę z kruchości i przemijalności żywota na ziemi. Podmiot liryczny kieruje się do postaci biblijnych z należytym szacunkiem
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
oraz pokorą. Zważają na wyższość istot boskich, stosując starannie dobrane słownictwo i komunikując się w przemyślany, niechaotyczny sposób. Matka Boska jest bohaterką utworu ze względu na niezwykły czyn, jakim jest urodzenie Syna Bożego. Ludzie darzą kobietę wielkim zaufaniem i opatrznością, ponieważ jest niezwykła i jedyna, a w dodatku wybrana przez samego Boga. Jej świętość oraz wyjątkowość podkreślono licznymi epitetami (np. „zwolena”, „sławiena”). Ukazano ją jako biblijny archetyp kobiecości. Wielokrotnie zostają podkreślone jej macierzyństwo, a także życie w czystości. Średniowieczni chrześcijanie wybierają Maryję na swą przewodniczkę i opiekunkę miłosierdzia. Jest wysławiana za zrodzenie chrześcijanom Zbawiciela. Wizerunek świętej ukazany za pomocą podniosłości oraz patosu jest spójny z dogmatami religii chrześcijańskiej. Można zauważyć to już w pierwszych słowach średniowiecznego dzieła: „Bogurodzica, dziewica”. Chrześcijanie proszą kobietę o zjednanie Chrystusa i uczynienie Syna przychylnym na prośby. Święty Jan i Matka Boża pełnią funkcję orędowników dla grzesznych. Jan pojawia się jako postać, dzięki której prośby wiernych zostaną wysłuchane i spełnione. Został wybrany na jednego z pośredników, ponieważ według Biblii to ten święty zapowiedział przyjście Syna Bożego i przygotowywał grunt pod Jego nauki. Ludzie kontaktują się z Ojcem Najwyższym za pomocą pośredników, ponieważ wiedzą, że nie są godni, by rozmawiać z Nim bezpośrednio. Podmiot błaga o wysłuchanie i zesłanie łask. Średniowieczni ludzie marzyli o dostatnim, pobożnym i szczęśliwym życiu na ziemi, a także darze niebiańskiej wieczności.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Czas i miejsce akcji
Miejsce akcji średniowiecznego arcydzieła pt. „Bogurodzica” jest bliżej nieokreślone. Opisywane zdarzenia toczą się w epoce średniowiecza, ale nie jesteśmy w stanie określić dokładnej daty akcji utworu. Tekst „Bogurodzicy” stanowi najstarszy zachowany utwór poetycki stworzony w języku polskim. Powstał najprawdopodobniej u schyłku XIII wieku. Anonimowy pisarz ułożył słowa do melodii granej przez okolicznych trubadurów. „Bogurodzica” reprezentuje gatunek średniowiecznej pieśni religijnej i stanowi przykład poezji melicznej (śpiewanej). Pierwotnie utwór był śpiewany wyłącznie a capella w czasie wydarzeń religijnych i mszy świętych. Z czasem tekst nabrał większego znaczenia dla narodu i zaczął pełnić rolę hymnu Polski. „Bogurodzica” funkcjonowała również jako pieśń koronacyjna Jagiellonów oraz pieśń bojowa, która zagrzewała rycerzy do walki (m.in. pod Warną i pod Grunwaldem). Zatem utwór pt. „Bogurodzica” odgrywa ważną rolę dla polskiej społeczności.
Pieśń maryjna stanowi modlitwę skierowaną
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
do biblijnej postaci będącej archetypem kobiecości – Matki Boskiej. Rozmowa podmiotu zbiorowego (średniowiecznej ludzkości) odbywa się za pośrednictwem Maryi i przy wsparciu Jana Chrzciciela. Ludzie pragną, by sam Chrystus, a następnie Bóg usłyszeli ziemskie prośby. Wedle średniowiecznych przekonań pragnienia dotyczą dwóch wymiarów ludzkiej egzystencji: doczesnego i pośmiertnego. Ludzkość błaga istoty najwyższe o zbawienie, zapewnienie miejsca w niebie oraz godne życie na ziemi. Na początku podmiot zbiorowy kieruje prośby o „zbożny przebyt”, czyli dostatnie i szczęśliwe życie ziemskie, a następnie modlą się o „rajski przebyt” – wieczność w niebie, która ma dla nich większe znaczenie, ponieważ wierzą, że życie ma wyłącznie charakter chwilowy, stanowi coś przemijającego i jest wstępem do czegoś bardziej istotnego.
„Bogurodzica” zawiera ważne motywy średniowieczne. Kompozycja nawiązuje do popularnego motywu deesis, czyli przedstawienia trzech postaci – Jezusa Chrystusa, świętego Jana oraz Matki Boskiej.
Chcesz się mniej uczyć i więcej rozumieć?
Zamień czytanie na oglądanie!
Kliknij i ucz się szybciej!
Charakterystyka
„Bogurodzica” jest najstarszą pieśnią polską stanowiącą świadectwo języka staropolskiego. Jest to tekst anonimowy, jak to zazwyczaj w średniowieczu, więc badając jego genezę jesteśmy skazani na domysły. Analizie językowej służyły liczne archaizmy. Dwa z nich to na przykład „dziela” i „bożycze”. Prawdopodobnie „Bogurodzica” została napisała jako ozdobnik do greckich słów Kyrie eleison („Panie, zmiłuj się”), a dwie pierwsze, najstarsze zwrotki z nutami, pochodzą z drugiej połowy XIII lub z początku XIV wieku. Następnie, w późniejszych rękopisach, możemy odnaleźć nawet dwadzieścia kolejnych zwrotek, co świadczy o ogromnej popularności utworu. Sprawa autora tekstu nie została jednoznacznie rozstrzygnięta. Przypuszcza się tylko, że autor pochodził z Gniezna lub Krakowa. Inna z tez przypisuje autorstwo ojcu Boguchwałowi z klasztoru franciszkanów w Starym Sączu. „Bogurodzica” jest pieśnią religijną, która powstawała z myślą o wykonywaniu jej, zgodnie z najstarszą tradycją antyczną, przy wtórze muzyki i tańca (tzw. poezja meliczna). Śpiewna i melodyjna pieśń religijna cechuje się budową stroficzną, rytmizacją tekstu, licznymi powtórzeniami, na przykład refren czy anafory, nieskomplikowaną budową zdań. Z utworu, poruszającego temat „teologii na co dzień”, wyraźnie wyjawia się obraz średniowiecznego Boga- surowego sędziego i zbawiciela.
Ludzie średniowiecza byli świadomi swojej znikomości wobec Boga, dlatego nawet nie śmieli zwracać się do Niego bezpośrednio. Swoje prośby kierowali za pomocą idei pośrednictwa, która wyrażała się prośbą, modlitwą wstawienniczą deesis- tematem dobrze znanym w sztuce średniowiecznej. Ukazywano tronującego Chrystusa- postać centralną oraz dwoje pośredników- Maryję, Jego ziemską matkę i Jana Chrzciciela, sprawcę symbolicznego chrztu w Jordanie, zanoszących do Boga ludzkie prośby. W „Bogurodzicy” lud zwraca się- za pomocą rozbudowanej apostrofy- do Maryi nazywanej „uwielbioną przez Boga” („Bogiem sławienna”) i prosi ją o przychylność i zesłanie Jej Syna- Jezusa. Świadczą o tym słowa: „Zyszczy nam, spuści nam” (’pozyskaj nam, uczyń nam przychylnym’. Warto podkreślić, że Maryja to także „mateczka”, co świadczy o tkliwości i ufności (w średniowieczu słowo „matka” było zdrobnieniem). Natomiast w drugiej strofie, adresowanej już do samego Chrystusa, nazywanego „bożycem” (jest to błędnie skonstruowany wołacz od rzeczownika „bożyc”, czyli syn Boga), lud powołuje się na Jana Chrzciciela. Wierni oczekują dostatniego życia na ziemi i łaski przebywania w raju po śmierci („rajski przebyt”). Sens utworu zawiera się więc w idei teocentryzmu, jest to pogląd uznający Boga za największą wartość, początek i koniec wszystkiego, ce
W tej chwili widzisz 50% opracowania
";
l, do którego zmierza wszystko. W pieśni Bóg został też nazywany „gospodzinem” (słowo to zostało we współczesnym języku wyparte przez wyrazy takie jak „pan” czy „Bóg”). „Bogurodzica” jest też wyrazem idei hierarchizmu. Bóg w pieśni jest uważany za najważniejszego, a ludzie są przekonani o swojej małości wobec Niego (świadczy o tym także sam grecki zwrot Kyrie eleison, używany w liturgii, który tu pełni funkcję refrenu). Przedstawianie Chrystusa na pierwszym miejscu podkreśla hierarchię, według której uporządkowane są wszystkie byty na ziemi- od spraw przyziemnych, do spraw duchowych.
W „Bogurodzicy” zostały podkreślone cechy boskości Maryi- ziemskiej Rodzicielki. Jest ona przedstawiona nie jako człowiek, lecz jako bóstwo. Maryja odgrywa rolę pośredniczki między modlącym się ludem a swym Synem. Dogmaty religijne zostały przedstawione za pomocą antytezy np. Bogurodzica- dziewica. Sensy tych dwóch słów się odpychają, nie można być przecież dziewicą, a jednocześnie matką. Podsumowując, w utworze „Bogurodzica” mamy cztery postacie: Boga, Maryję, Chrystusa (syna Bożego) i Jana Chrzciciela. Liczba cztery, uważana za liczbę doskonałą i harmonijną, często pojawia się w kulturze średniowiecza. Może symbolizować cztery cnoty kardynalne.
„Bogurodzica” pełni również funkcję hymnu, jest to gatunek szczególny, ponieważ w sposób uroczysty i podniosły wyraża pragnienia jakiejś zbiorowości i ma formę zwrotu do adresata- przeważnie osoby stojącej w hierarchii wyżej od osoby mówiącej. Czasem hymn nie musi nawet spełniać określonych kryteriów, wystarczy, że dana zbiorowość nada mu taką funkcję.
„Bogurodzica” to nie tylko utwór religijny, śpiewany w każdą niedzielę nad grobem św. Wojciecha w Gnieźnie, pełniła ona również funkcję hymnu państwowego. Słowa „Bogurodzicy” poprzedzały ważne dokumenty państwowe, po tym jak kronikarz Jan Długosz nazwał ją „pieśnią ojczystą” (patrium carmen). Druk „Bogurodzicy”, jako pieśń o randze państwowej, ukazał się m.in. w Statucie Jana Łaskiego z 1506 roku. Przez prawie pół wieku „Bogurodzica” pełniła też funkcję hymnu rycerstwa polskiego, czyli hymnu bojowego. Pieśń śpiewano przed słynną bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku, co miało zapewne charakter ćwiczeniowy (chodziło o przećwiczenie pieśni przez rycerzy i trębaczy). Ponadto, jako hymn koronacyjny, weszła do rytuału koronacyjnego. Na przykład odśpiewano ją podczas koronacji Władysława Jagiełły na króla Polski oraz po wyborze na króla Węgier Władysława III (zwanego później Warneńczykiem).
Niewątpliwie „Bogurodzica” odegrała niezwykłą rolę w kulturze polskiego średniowiecza. Ponadto ukazuje Boga w centrum wszechświata i w centrum zainteresowań ludzi tej epoki.
Sprawdź pozostałe wypracowania:
Język polski:
Geografia:
Lektury dla klas 1 - 3
Lektury dla klas 4 - 6
Lektury dla klas 7 - 8
Wykryto AdBlocka
Wykryto oprogramowanie od blokowania reklam. Aby korzystać z serwisu, prosimy o wyłączenie go.