Pieśni - Recenzja książki

Jednym ze sztandarowych twórców polskiego renesansu jest niewątpliwie Jan Kochanowski, zwany też Janem z Czarnolasu lub poetą doctusem. Twórca ten znany był przede wszystkim z wybitnego cyklu trenów poświęconych jego zmarłej córce oraz z pełnych humoru i prawdy życiowej fraszek. Innym typem utworów, których tworzenie przyniosło Kochanowskiemu zasłużoną sławę są pieśni. Na jego dorobek w tym gatunku składają się dwie księgi, z których każda zawiera dwadzieścia pięć pieśni, oraz “Pieśń świętojańska o sobótce”. Cała twórczość poety, wraz z pieśniami, położyła podwaliny polskiej literatury, która dynamicznie rozwijała się w kolejnych wiekach, czerpiąc inspirację z uznawanych za wybitne utworów Jana Kochanowskiego.

Pieśni umieszczone w każdej z ksiąg są zróżnicowane tematycznie. Niektóre stanowią odzwierciedlenie światopoglądu autora, inne promują postawy patriotyczne i pamięć o wydarzeniach historycznych, pozostałe poruszają tematykę religijną, miłosną lub biesiadną.

Do najciekawszych utworów w zbiorze należą, według mnie, pieśni podejmujące rozważania filozoficzne. Kochanowski zawarł w nich refleksje dotyczące życia ludzkiego i własnego światopoglądu. Jego rozmyślania, tok rozumowania i wnioski, do jakich dochodzi są wartościowe nie tylko ze względu na przybliżenie współczesnemu odbiorcy filozofii i mentalności epoki, ale także skłaniają go do przemyśleń dzięki podjęciu uniwersalnych tematów związanych z ludzką egzystencją. Przykładem utworu dotyczącego wyznawanego przez Kochanowskiego systemu wartości jest “Pieśń IX” z Ksiąg wtórych. Poeta opisał w niej życie według ideałów wywodzącej się z antyku filozofii stoickiej, co jest dla czytelnika cenną informacją pozwalającą nie tylko zrozumieć fascynację renesansowych twórców sztuką antyku, ale także pretekstem do refleksji na temat ponadczasowego wpływu filozofii na ludzką egzystencję.

Do czasów dzisiejszych przetrwała także wartość tych utworów, które skupiają się na przedstawieniu radości związanej z ucztowaniem i biesiadowaniem. Podejmujące ten temat “Pieśń XIX” oraz “Pieśń XX” z Ksiąg pierwszych nie tylko w realistyczny sposób ukazują staropolskie zwyczaje i tradycje związane ze świętowaniem, ale także przybliżają współczesnemu czytelnikowi realia życia w renesansowej Polsce. Ponadto, pomimo pozornej lekkości i błahości ich tematyki, Kochanowski także w tych utworach poświęconych weseleniu się i świętowaniu zawarł ważne i uniwersalne wartości, dotyczące między innymi sztuki racjonalnego biesiadowania oraz konieczności zachowywania umiaru w korzystaniu z rozrywek i przyjemności. Przekazuje też ważną prawdę, że nic tak nie zbliża do siebie ludzi, jak wspólny powód do radości i świętowanie, a chociaż los obciąża każdego człowieka cierpieniem, nie szczędzi też okazji to szczęścia, jeśli tylko potrafi się “chwytać dzień” i z nich skorzystać.

Nie można również zaprzeczyć, że pieśni Jana Kochanowskiego podejmujące tematykę patriotyczną, stały się w kolejnych wiekach podstawą nie tylko polskiej literatury, ale także kultury i tożsamości narodowej. Najbardziej wyróżniającym się z tej kategorii utworem jest “Pieśń o spustoszeniu Podola”, w której autor podejmuje się promocji podstawowych wartości patriotycznych poprzez przybliżenie czytelnikowi faktów z historii Polski, w tym wypadku najazdu Tatarów na Podole. Chociaż opisywane wydarzenie zakończyło się klęską Polaków, Kochanowski nie waha się przywołać go w celu uświadomienia rodakom, jak istotne mogą okazać się postawy patriotyczne. Pieśń emanuje szczerą troską poety o losy narodu i pragnieniem przekazania Polakom, że rozsądek i zapobiegliwość to najlepsze, co mogą ofiarować umiłowanej ojczyźnie. Najlepszym chyba dowodem na nieodwracalny wpływ, jaki pieśni o charakterze patriotycznym wywarły na rozwój Polski jest fakt, że zdanie pochodzące z “Pieśni o spustoszeniu Podola” na dobre wpisało się w codzienny język i używane jest do dziś jako przysłowie.

Równie wybitnym przykładem renesansowej liryki Jana Kochanowskiego są te z pieśni, które podejmują tematykę religijną. Stanowią one doskonałe pod względem poetyckiego przekazu wyznanie wiary poety i jego poświęcenia religii. Manifestuje on chrześcijańską duchowość kształtowaną przez ideały antyczne i humanistyczne, pozwalającą człowiekowi na pełnię zjednoczenia ze Stwórcą i radość z jego dzieł. Pieśń rozpoczynająca się słowami “Czego chcesz od nas, Panie” jest wyrazem przekonania poety o harmonii panującej na świecie oraz wyrazem niewysłowionej wdzięczności śmiertelnego człowieka za otrzymane od Boga dary.

Pieśni Jana Kochanowskiego, najwybitniejszego renesansowego poety, odznaczają się kunsztownym stylem oraz językiem. Chociaż współczesnemu czytelnikowi sprawiać może trudność archaiczność języka, z pewnością warto pokonać tę barierę, aby poznać pełne znaczeń i przekazujące wiedzę o filozofii i wartościach pieśni. Są nie tylko jednym z pierwszych arcydzieł literatury spisanej w języku polskim, ale także pozycją, która w niezaprzeczalny i nieodwracalny sposób ukształtowała polską poezję i kulturę.