Ten obcy - Charakterystyka

O AUTORCE
„Ten obcy” Ireny Jurgielewiczowej to jedna z najchętniej czytanych powieści dla dzieci i młodzieży. W czym tkwi jej siła? W uniwersalności.
Irena Jurgielewiczowa to jedna z najpopularniejszych autorek powieści, opowiadań i sztuk scenicznych dla dzieci i młodzieży. Studiowała polonistykę i pedagogikę. W okresie okupacji niemieckiej prowadziła seminaria na tajnych kompletach. Stąd zamiłowanie do nauczania (nie pouczania), bez nachalności, z pozostawieniem miejsca na pytania i własne refleksje. Jej bohaterowie są z krwi i kości, a ich postępowanie da się racjonalnie wytłumaczyć. Na problemy potrafiła spojrzeć oczami różnych postaci, co dawało szerszy ogląd sytuacji. Sugerowała czytelnikowi, że świat nie jest czarno-biały.
CZAS I MIEJSCE AKCJI
Czytając tekst, obserwujemy wieś Olszyny, położoną nad rzeką Młynówką oraz Strzemienice, Łętowo i Stryków. Narrator wspomina również o Warszawie (gdzie mieszkają Pestka i Ula) oraz o Tczewie. Tam zwieńczenie ma cała historia. To właśnie w tym mieście doktor Zalewski – tata Uli odnajduje Antoniego Janicę – wujka Zenka Wójcika. W nim była cała nadzieja. Marzeniem chłopca jest to, aby mężczyzna się nim zajął i stworzył mu kochający dom, za którym bardzo tęskni.
Akcja powieści została umieszczona w czasach współczesnych dla autorki książki. Są to lata 60. XX wieku. Początkowo wydawać by się mogło, że będzie to tylko wakacyjna przygoda. Bohaterów poznajemy 11 lipca i ich losy śledzimy przez kolejnych kilka tygodni, do połowy sierpnia. Ważną rolę odgrywają również wspomnienia. Dzięki nim dowiadujemy się o śmierci matki Zenka, jego ucieczce z domu, odejściu ojca Uli, śmierci matki dziewczyny i latach, kiedy doktor Zalewski starał się zbliżyć do córki, wychowywanej przez ciotki, jednak one skutecznie to uniemożliwiały, przekonując dziewczynkę, że ojciec się nią nie interesuje.
BOHATEROWIE
W utworze obserwujemy dwa światy – dorosłych i dzieci, które czasem się przenikają. Historia zaczyna się, gdy na wyspie, na której lubi się bawić grupa przyjaciół, pojawia się Zenek Wójcik – skryty, tajemniczy 16-latek. Pomóc mu będą próbowali: dyskretna i życzliwa Ula Zalewska, Pestka Ubyszówna, która lubi grać pierwsze skrzypce oraz bracia cioteczni: pełen rozwagi Marian Pietrzyk i energiczny, najmłodszy w paczce Julek Miler. Mieszanka wybuchowa, prawda?
Ważną funkcję pełnią też dorośli, chociaż pozostają na drugim planie. Doktor Zalewski w końcu może być szczęśliwy, odzyskuje Ulę i udowadnia, że nie tylko można mu zaufać, lecz także całym sercem kocha dziewczynkę, a mama Pestki, która szczerze chce pomóc, musi stawić czoła sytuacji, w której – mimo pozornie dobrej relacji – córka nie była w stanie jej zaufać.
TEMATYKA
Powieść „Ten obcy” jest głosem w ważnej sprawie. Poruszane są tu problemy społeczne, z którymi boryka się wielu młodych ludzi. Jednak nie każdy ma w sobie takie pokłady odwagi, aby wziąć sprawy w swoje ręce i zacząć działać, aby doprowadzić do odczarowania losu. Przykładem bohatera walczącego jest Zenek Wójcik. To on zasłużył na miano tytułowego „Obcego”. Pojawia się na wyspie znienacka, jest niedostępny, nie ufa ludziom, jest przekonany, że musi działać samodzielnie, że nie może liczyć na pomoc. Co spotkało 16-latka? Śmierć matki, przemoc w domu rodzinnym, brak zainteresowania ze strony ojca-alkoholika, w konsekwencji ucieczka z domu. Ekstremalnie trudna sytuacja wymusza dalsze konsekwencje – chłopiec kradnie i kłamie.
GATUNEK LITERACKI I NARRATOR
„Ten obcy” ma cechy powieści psychologicznej. W założenia tego gatunku doskonale wpisuje się postać narratora. Jest wszechobecny i wszechwiedzący, ale nie należy do świata przedstawionego. Jest czujnym obserwatorem. Doskonale zna także myśli bohaterów. Jego słowa to nie tylko relacja tego, co się dzieje, to także próba wnikania w świat uczuć i emocji. Czytelnik zastanawia się nad motywacją działań Zenka. Podziwia wyczucie i takt Uli, docenia rozwagę Mariana, uśmiecha się pod nosem, patrząc na dobroduszność i zapał Julka.
PROBLEMATYKA
Lektura powieści to prawdziwa lekcja empatii. Śledzimy historię trudnej przyjaźni. Znajomość Zenka z wakacyjną ekipą zaczęła się od konfliktu o wyspę. Chłopak odtrącał nowych znajomych, nie wierząc w szczerość ich intencji. Budował mur wokół siebie. Był przekonany, że musi uciekać, a cały świat wokół jest wrogo nastawiony. Stopniowo jednak nabiera zaufania. Duża w tym rola Uli, która potrafiła słuchać i nie wywierała presji, aby ten wyjawił swój sekret. Potrafiła też postawić się na jego miejscu i nieść bezinteresowną pomoc. Ula potrafiła się wczuć w jego sytuację, gdyż sama straciła matkę, a ojca dopiero poznaje.
Lektura krzepi. Pokazuje, że zawsze jest jakieś wyjście z trudnej sytuacji. Udowadnia też, że prawdziwa przyjaźń to skarb. To także przestroga, żeby nie oceniać ludzi po pozorach. Złe uczynki (np. kradzież pieniędzy) zasługują – rzecz jasna – na potępienie, ale trzeba też mieć baczenie na okoliczności łagodzące. Nie można zatem wszystkich mierzyć jedną miarą. Każdy też zasługuje na drugą szansę i ma prawo do rehabilitacji.
W tle walki Zenka Wójcika o lepsze jutro i historii rodzącej się przyjaźni pojawia się także wątek miłosny. Jej bohaterami są oczywiście – jak się okazało bratnie dusze – Zenek i Ula. Miłość to kredyt zaufania. Zenek go otrzymał (Ula zaprowadziła go do ojca-lekarza, oddała skradzione przez niego pieniądze, dostrzegła w nim wartościowego, ale skrzywdzonego młodzieńca). On, chociaż nie musiał, spłacił go z nawiązką (Oddał Uli pieniądze, napisał do niej list i wyznał jej miłość).