Moralność pani Dulskiej - Charakterystyka

„Moralność Pani Dulskiej” to dramat oraz jedno z najważniejszych dzieł autorstwa utalentowanej, polskiej pisarki Gabrieli Zapolskiej. Utwór ten jest tragifarsą, czyli połączeniem komedii (elementów humorystycznych) z elementami tragedii. Dzieło Gabrieli Zapolskiej ma ponadto cechy komedii satyrycznej, co potwierdza fakt piętnowania zachowań głównej bohaterki, Anieli Dulskiej w zabawny sposób.
Zdarzenia opisane w utworze toczą się wyłącznie w mieszkaniu Państwa Dulskich (co sprawia, że jest ona idealna do adaptacji teatralnych) znajdującego się we Lwowie. Bohaterami powieści są Aniela Dulska, jej mąż Felicjan, trójka ich dzieci (Hesia, Mela i Zbyszko), kochanka Zbyszka – Hanka, która jednocześnie jest służącą w domu Dulskich oraz Juliasiewiczowa (kuzynka rodziny Dulskich).
Tytułowa pani Dulska jest kobietą obłudną, egoistyczną i złą, której zależy jedynie na dobrej, nieskazitelnej opinii, wśród innych członków społeczeństwa (do tego stopnia, że wyrzuca z mieszkania wynajmującą, do której przyjeżdża karetka, uważając, że przyjazd karetki pod jej kamienicę to skandal). Jest również postacią bardzo skąpą – każe swojej córce się „kurczyć”, by mogła jechać na tańszym bilecie tramwajowym, krytykuje kuzynkę, która według niej żyje ponad stan (sądzi tak, bo ta chodzi do teatru, farbuje sobie włosy czy też często pokazuje się na mieście). Bohaterka jest również kiepską matką, ponieważ najbardziej zależy jej na ogólnym uznaniu, a nie na dobru lub szczęściu jej dzieci.
Zabawną, choć w pewnym sensie nieobecną postacią, jest Felicjan Dulski. Jego wypowiedzi w utworze kończą się na jednej. Jedyne co mówi to „A niech was wszyscy diabli”. Cytat ten właściwie mógłby stanowić całkowite przedstawienie postaci ojca. Pan Dulski jest całkowicie zdominowany przez żonę i zdecydowanie nie jest on typowym wzorcem ojca, silnego mężczyzny czy głowy rodziny.
Historia przedstawia przeżycia rodziny Dulskich i jej kłopoty. Gdy Hanka zachodzi w ciążę ze Zbyszkiem, honor rodziny zostaje zagrożony, z czym główna bohaterka nie może się pogodzić (wcześniej wiedząc o romansie jej syna ze służącą nie miała nic przeciwko, gdyż uważała, że ograniczy to liczbę spotkań towarzyskich na mieście, na które uczęszczał jej buntowniczy syn). Matka Zbyszka dowiadując się o ciąży Hanki oraz o tym, że jej potomek postanawia ożenić się ze służką, wzywa Juliasiewiczową, by ta pomogła jej w rozwiązaniu tego problemu. Po rozmowach z kuzynką, obie panie postanawiają wezwać Tadrachową (chrzestną Hanki). Wbrew pozorom nie po to, żeby poznać rodzinę przyszłej synowej, lecz po to, by znaleźć i wyciągnąć kompromitujące fakty z przeszłości dziewczyny, co miałoby zniechęcić Zbyszka do ożenku. Niestety, ku ogromnemu niezadowoleniu Anieli Dulskiej, chrzestna młodej dziewczyny zaświadcza o jej uczciwości i dobroci płynącej z jej serca. Pani Dulska jednak się nie poddaje, nasyła więc na Zbyszka Juliasiewiczową, by ta odwiodła go od pomysłu wzięcia ślubu. Ten początkowo nie daje się przekonać, mimo argumentów jakimi są rzekome cierpienie niedostatku oraz brak towarzystwa po zaślubieniu Hanki. Koniec końców jednak przekonuje go argument o pogorszeniu zdrowia matki, które spowodowane zostało jego planami na przyszłość. Cała historia kończy się opłaceniem służki tysiącem koron, by ta milczała w sprawie ciąży.
Jedyną pozytywną postacią całego utworu wydaje się Mela, która na każdym kroku pociesza Hankę oraz z dziecinną naiwnością liczy na to, że jej brat rzeczywiście ożeni się z dziewczyną.
Poprzez historię rodziny Dulskich, autorka porusza temat mieszczańskiej moralności, wyśmiewa cechy mieszczan, jakimi są m.in. obłuda i poczucie wyższości nad innymi oraz zachowywanie pozornej przyzwoitości i przykładności.
W związku z utworem powstał termin „Dulszczyzna”, który oznacza wszystkie negatywne cechy prezentowane przez Panią Dulską (psudomoralność, zakłamanie itp.). Omawiana powieść Gabrieli Zapolskiej, stała się z biegiem czasu tak popularna, że doczekała się kilku adaptacji w Teatrze Telewizji oraz dwóch odsłon kinowych; „Moralność Pani Dulskiej” (1930) w reżyserii Bolesława Newolina i filmu częściowo opartego na książce, pt. „Dulscy” (1975) wyreżyserowanego przez Jana Rybkowskiego. Ponadto w 2015 roku powstało dzieło filmowe, mające być kontynuacją wątków dramatu – „Panie Dulskie” w reżyserii Filipa Bajona.
Choć dzieło polskiej pisarki może wydawać się już odrobinę nieaktualne, w dzisiejszych czasach ludziom nadal bardzo zależy na opinii innych członków społeczeństwa i często kierują swoje zachowanie „pod publiczkę”. Warto więc co jakiś czas odświeżać sobie tę książkę w celu autorefleksji i sprawdzenia, czy aby na pewno nie posiadamy którejś z cech głównej bohaterki. Utwór inspirowany jest rzeczywistymi historiami dziejącymi się w tamtych czasach, opisanymi m.in. we lwowskim dzienniku „Wiek Nowy”.