Erotyk – Gatunek literacki
DEFINICJA:
Termin „erotyk” wywodzi się z języka greckiego, od słowa „erotikós”, które oznacza „miłosny”. Nazwa ta z kolei wywodzi się od greckiego boga miłości – mitologicznego Erosa. Jest to poetycki utwór liryczny (zatem należący do rodzaju LIRYKI), który opowiada o miłości, zazwyczaj pomiędzy kobietą a mężczyzną. Podmiot liryczny najczęściej zwraca się bezpośrednio do danego adresata, a więc pojawia się forma wyznania uczuć lub skargi. Erotyk nie ma ściśle określonej formy gatunkowej ani budowy wiersza. Może przybrać kształt madrygału, czyli krótkiego wiersza miłosnego, pieśni, hymnu, modlitwy, sielanki oraz sonetu. Ważniejsza niż forma w tym przypadku jest tematyka – miłość pomiędzy kochankami. Erotyk obfituje w liczne środki stylistyczne, które mają na celu wzmocnienie przekazu, na przykład: oksymorony, antytezy, personifikacje, epitety, synonimy, metafory, hiperbole (wyolbrzymianie doznań, zalet), alegorie, a także symbolikę. Erotyku nie należy mylić z erotyzmem ani ze współczesną literaturą erotyczną.
CECHY EROTYKA:
– akcentowanie miłości zmysłowej, zarówno fizycznej, jak i duchowej;
– podkreślenie głębi uczuć i pasji;
– ma postać monologu, wyznania kierowanego do konkretnego adresata;
– łączy uczucia przyziemne z religijnymi (duchowymi);
– erotyk często przyjmuje metaforyczną treść;
– uczucia przedstawione są obrazowo, z wielkim szacunkiem i godnością;
– występuje obfitość środków stylistycznych;
– częsta apostrofa, czyli zwracanie się bezpośrednio do kogoś/czegoś;
– może przybrać formę skargi, wyrażenia żalu;
– podmiot liryczny to człowiek zakochany;
– przekaz powinien być żarliwy, żywiołowy i wiarygodny;
– częste stosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej;
– opisuje emocje pozytywne i negatywne.
HISTORIA:
Erotyki pojawiły się już w epoce starożytności, gdzie pisała je grecka poetka Safona (VII-VI wiek p.n.e.). Przybierały one jednak formę delikatnej liryki miłosnej, oszczędnej w szczegółach. Anakreont z Teos to również grecki poeta, sławiący się lekkimi i humorystycznymi erotykami. Najbardziej znanymi rzymskimi twórcami z kolei byli Katullus i Owidiusz. Uważa się, że największą inspiracją dla ówczesnych poetów była Biblia (Stary Testament) i zawarta w niej „Pieśń nad Pieśniami”. Autor jest nieznany, choć przez długi okres przypisywano ten utwór królowi Salomonowi, nazywana jest także „Pieśnią Salomona”. „Pieśń nad Pieśniami” powstała pomiędzy VI a II wiekiem p.n.e., ukazuje miłość pomiędzy kobietą a mężczyzną (Oblubieniec i Oblubienica), co było wówczas dość kontrowersyjne. Można ją również interpretować jako alegorię miłości Boga do człowieka. W zachodniej kulturze chrześcijańskiej pojawiły się też erotyki nawiązujące do rycerskiego modelu miłości dworskiej. Jej korzenie sięgają do prowansalskiej liryki trubadurów (byli to poeci i muzycy francuscy). Opisywali oni miłość jako radosną część życia. Kiedy religia chrześcijańska na dobre zakorzeniła się w Europie, erotyki były nieprzychylnie przyjmowane, jako coś deprawującego, pominięto więc sferę cielesną, a skupiono się na tej duchowej. W późniejszym okresie włoski poeta renesansowy – Francesco Petrarka – napisał „Sonety do Laury”, które stały się inspiracją dla twórców włoskich, angielskich i niemieckich. W Polsce erotyki pojawiły się w epoce renesansu i baroku, a ich najpopularniejszymi twórcami byli Jan Kochanowski, Kasper Twardowski, Daniel Naborowski i Szymon Zimorowic. Największa ekspansja erotyków przypada jednak na epokę romantyczną. Najbardziej rozpoznawalnymi autorami wówczas byli: Johann Wolfgang Goethe, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński. Prawdziwy przełom natomiast możemy zaobserwować w Młodej Polsce, gdzie erotyki stały się bardziej odważne. Opisywały akt płciowy zbliżający kobietę i mężczyznę, skupiały się na fizyczności kobiecego piękna. Znikło pewne tabu, co pozwoliło autorom na szokującą nieraz odwagę. Analizując różne epoki literackie, można dostrzec, jak erotyk ewoluował. Autorzy zachwycali się kobiecą urodą i jej powabem, opisywali psychologiczne relacje związane z miłością oraz skupiali się na fizyczności i pożądaniu. Erotyki stawały się coraz mniej subtelne, coraz mniej drobiazgowe i wyrażały coraz to większą zachłanność miłości i hołubienie ciała.
TEMATYKA:
Erotyk zawsze „mówi” o miłości. Jego celem jest przybliżenie tajemnicy miłości i wszelkich uczuć z nią związanych. Ukazuje mechanikę wzruszeń, wyjaśnia pożądanie ciała i duszy, wchodzi w sferę intymności, często odrzucając obowiązujące wzorce moralne i obyczajowe. Uwrażliwia na piękno owego uczucia, ale też ukazuje jego konsekwencje i ciemne strony. Odpowiada na podstawowe pytanie egzystencjalne człowieka – czym jest miłość? Jaką ma wartość i znaczenie w życiu?
Istnieje pewne rozgraniczenie, o jakiej miłości stanowi treść erotyka:
a) miłość cielesna – skupia się na pożądaniu fizycznym, namiętnym rozkoszom i igraszkom. Podmiot liryczny skupia się głównie na elementach ciała obiektu pożądania – walorach kobiecości, oczach, dłoniach, ustach, talii. Wygląd zewnętrzny odbiorcy często jest gloryfikowany, a nawet wyidealizowany, przedstawiony tak, jak widzi ją podmiot liryczny. Uroda może być boska, skóra alabastrowa, bez skazy, włosy złociste, usta krwistoczerwone. Granica lubieżności może zostać jednak łatwo przekroczona i wzbudzać niesmak.
b) miłość duchowa – skupia się na sferze psychicznej i wszelkich związanych z nią emocjach i uniesieniach. Podmiot liryczny otwarcie przekazuje targające nim emocje, z dużą dozą subiektywizmu. Kwestia fizyczności często jest pomijana. Pojawiają się elementy rozważań duchowych, analizy działań, wywoływanych emocji i wzruszeń oraz nastrojów podmiotu lirycznego.
c) miłość jako metafora – nie zawsze kobieta bądź mężczyzna jest odbiorą. Taki typ erotyku może poruszać platońską tęsknotę do ideału – osoby wymarzonej, wyidealizowanej, ale pozbawionej cech osobistych. Podmiot liryczny może zwracać się do osoby nieistniejącej w realnym świecie, będącej tylko w jego sferze marzeń i pragnień. Miłość przedstawiana jest jako nieokreślona „siła kosmiczna”, jest wyrazem pragnienia szczęścia oraz możliwości przybliżenia się do boskości.
d) miłość jako cierpienie – jak sama nazwa wskazuje głównym celem podmiotu lirycznego jest przede wszystkim wyrażenie negatywnych odczuć. Tematyka z powyższych podpunktów również może się pojawić, ale tylko wzmacnia poziom udręczenia nieszczęśliwych kochanków. Niespełnione pragnienia, odrzucenie, zawód miłosny, zdrada, osłabienie więzów uczuciowych, a ostatecznie poczucie zniewolenia – to tylko niektóre tematy cierpienia z miłości.
JAN KOCHANOWSKI JAKO „NAUCZYCIEL MIŁOŚCI”:
Pisząc o erotykach należy koniecznie wspomnieć o wybitnym prekursorze tego gatunku, który ukształtował nie tylko fakt, jak erotyki się rozwijały w naszym kraju, ale też to, jak były postrzegane. Jan Kochanowski (1530–1584) to najbardziej znany twórca poezji miłosnej, który już zaczął przypatrywać się wszelkim aspektom miłości i zaczął umiejętnie ją wyrażać słowami. Jego inspiracją były utwory Francesco Petrarki. Erotyki te odnosiły się do tradycji antycznych, ale posiadały mniej metafizyki i filozofii, skupiając się na sprawach przyziemnych. Bohaterka utworu była ukazywana nie jako bogini władająca światem nadprzyrodzonym, ale jako człowiek z „krwi i kości”, posiadający wszelkie atrybuty fizyczności. Jan Kochanowski w nowatorski sposób ukazał opis kobiety i dokładnie analizował targające zakochanym człowiekiem emocje. Skupił się na wyznaniach trzeźwych oraz głębokiej refleksji. Pierwotnie pisał o frywolnym charakterze miłości. Na przestrzeni lat charakter jego poezji zmieniał się. Nie uznawał już miłości przelotnych, krótkotrwałych, zrodzonych pod wpływem gwałtownych uniesień, wychwalał długoletnie związki (zwłaszcza małżeńskie), oparte na dojrzałej i świadomej symbiozie dwojga ludzi. Erotyki Jana Kochanowskiego z czasem uzyskały rangę dzieł poety-klasyka i stały się wzorem przeżywania dla wielu późniejszych autorów liryki miłosnej w Polsce.
EROTYKI I ICH AUTORZY:
Zdecydowana większość autorów erotyków to mężczyźni. Można też dostrzec sporą różnicę pomiędzy erotykami pisanymi przez kobiety, a tymi pisanymi przez mężczyzn. Kobieta zawsze skupia się bardziej na sferze wewnętrznej, duchowej, zupełnie pomijając wszelkie cielesne atrybuty męskości. Zapewne wywodzi się to z większej wstydliwości i wrażliwości płci pięknej. Erotyki mężczyzn są gwałtowniejsze, pisane z większą otwartością i brakiem skrępowania. Elementy kobiecego ciała są wręcz czczone i bezustannie podziwiane.
Oto znani autorzy erotyków:
a) polscy:
Jan Kochanowski – „Do dziewki”, Adam Asnyk – „Ta łza”, Krzysztof Kamil Baczyński – „Erotyk”, Konstanty Ildefons Gałczyński – „Prośba o wyspy szczęśliwe”, Bolesław Leśmian – „W malinowym chruśniaku” i „Napój cienisty”, Daniel Naborowski, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Grzegorz Ciechowski, Jan Andrzej Morsztyn – „Niegłupia”, Kazimierz Przerwa-Tetmajer – „Lubię, kiedy kobieta…”, Halina Poświatowska – „Kiedy umrę, kochanie…”, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – „Miłość”, Leopold Staff –„Gdy w twoich ustach”, Franciszek Karpiński – „Mazurek”, Mikołaj Sęp Szarzyński – „Pieśń”.
b) zagraniczni:
Francesco Petrarka – zbiór pod tytułem „Sonety do Laury”, François Villon – „Wielki testament”, Safona – „Modlitwa do Afrodyty”, Owidiusz – zbiór erotyków pod tytułem „Miłostki” („Amores”),
PODSUMOWANIE:
Erotyk często pokazuje wyidealizowany obraz ukochanej osoby. Miłosne uniesienia zaburzają obiektywny osąd, nie widzi ona wad i złych stron owego uczucia. Zawsze będzie dominował subiektywizm, a często też zwracanie się bezpośrednie do odbiorcy – apostrofa. Tematyką erotyka zawsze jest miłość. Może być ona jednak pojmowana jako uczucie pomiędzy ludźmi o różnych płciach lub też metafora. Erotyk opisuje cielesną stronę miłości bądź przeżycia duchowe, które targają podmiotem lirycznym. Erotyk wychwala, zwraca uwagę na zachwyt i uniesienie, ale też przybiera formę skargi i rozgoryczenia. Budowa i forma wiersza nie jest na pierwszym planie – ważniejsza jest tematyka. W erotyku znajdziemy bogactwo środków stylistycznych, które mają wzmocnić przekaz, ale też uwrażliwić. Erotyk to gatunek literacki należący do liryki, którego tematyką jest miłość zmysłowa.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!