Liryka – rodzaj literacki
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
Liryka jest jednym z trzech rodzajów literackich – innymi są epika (utwory pisane prozą, takie jak powieści, czy też pamiętniki) oraz dramat (na przykład tragedie czy komedie, zazwyczaj możliwe jest wystawianie ich na scenie.
Dzieła w omawianej grupie charakteryzują się:
obecnością podmiotu lirycznego – słowo to pochodzi od instrumentu muzycznego obecnego w czasach starożytnej Grecji, a mianowicie liry. Przy niej poeci śpiewali pieśni. Osoba ta przekazuje nam treść, jest mówcą. Możemy dostrzec go wypowiadającego się w liczbie pojedynczej, mnogiej jako pewna zbiorowość. Mówi on zazwyczaj o swoich uczuciach, osobistych wrażeniach, doznaniach, jak również czasem pełni funkcję komentatora przedstawianych wydarzeń. Rzadziej jest po prostu obserwatorem i wtedy trudno stwierdzić, kim on naprawdę jest. Znacznie łatwiej jest w pozostałych przypadkach.
[Ze względu na rodzaj podmiotu wyróżniamy:
lirykę podmiotu indywidualnego – wypowiedź jest w imieniu narratora w pierwszej osobie liczby pojedynczej
lirykę podmiotu zbiorowego – jak sama nazwa wskazuje, występuje tu pierwsza osoba liczby mnogiej, a przeżycia tam opisane dotyczą zbiorowości, a nie konkretnej jednostki].
obecnością rymów (jest to podobne brzmienie wyrazów) umiejscowionych na końcu wersów – nie jest to zawsze prawdziwe, gdyż istnieje coś takiego jak wiersz biały, który ich nie posiada. Jest to celowy zabieg, jednak rzadko stosowany przez autorów różnych tekstów z tego gatunku. Ze względu na różne czynniki możemy je podzielić na kilka podgrup:
Podział ze względu na układ:
parzyste – dwa następujące po sobie wersy są do siebie podobne (tak zwany schemat AABB). Innym ich określeniem są rymy sąsiadujące
krzyżowe – układ rymów jest przemienny, to znaczy, że podobne do siebie są pierwszy i trzeci oraz drugi i czwarty (tak zwany schemat ABAB)
nieregularne – pojawiają się sporadycznie, nie możemy dostrzec wyraźnego układu (rymy okazjonalne)
regularne – można zauważyć porządek w ich układzie (rymy nieokazjonalne). Do nich zaliczamy kolejne trzy grupy
okalające – tu natomiast podobne do siebie są wersy jeden, cztery oraz dwa, trzy (tak zwany schemat ABBA)
monorymy – jest to szczególny przypadek rymów, gdzie wszystkie wersy mają takie same brzmienie w końcowych wyrazach. Zwane jest to inaczej jednorymem (tak zwany schemat AAA…A).
Podział ze względu na umiejscowienie rymów w wierszu:
początkowe – tak zwane inicjalne, które występują na początku wersów
końcowe – rymy występują po prostu na końcu wersów (tak jest w większości utworów)
zewnętrzne – rymy znajdują się na końcach różnych wersów
wewnętrzne – znajdują się w środku jednego wersu lub nawet kilku linijek.
Podział ze względu na akcent:
żeńskie – zgodność brzmienia dotyczy samogłosek ostatniej i przedostatniej sylaby, wymóg to minimalnie półtory). Akcent w tym wypadku pada na drugą od końca sylabę (tak zwany akcent paroksytoniczny)
męskie – inaczej rymy oksytoniczne. Podkreślenie w nich pada na pierwszą od końca sylabę wyrazu. Zgodność pod względem brzmienia dotyczy połowy ostatniej sylaby (tak jest zazwyczaj) lub ostatniej. Warto zapamiętać, iż występują one we wszystkich słowach jednosylabowych
daktyliczne – są one dość rzadkie. Podkreślona jest trzecia od końca sylaba.
Podział ze względu na dokładność:
niedokładne – inaczej możemy nazwać je przybliżonymi, gdyż końcówki wyrazowe nie są do siebie podobne. Do nich możemy zaliczyć konsonanse (identycznie spółgłoskowo na przykład gang – gong) oraz asonanse (identycznie samogłoskowo na przykład trawa – plama)
dokładne – można je również nazwać ścisłymi lub pełnymi. Końcowe części wyrazów są takie same.
Podział ze względu na współbrzmienie:
głębokie – współdźwięczność tu wychodzi poza wszelkie granice, które ustalane są poprzez akcentowaną samogłoskę, a dokładniej jej umiejscowienie. Są podgrupą rymów bogatych
bogate – duża ilość głosek się rymuje, mają wiele tak zwanych współbrzmień
ubogie – są przeciwieństwem bogatych. To znaczy, iż tylko niewielkie fragmenciki rymują się ze sobą.
Podział pod względem gramatyczności:
niegramatyczne – rymować się tu mogą różne części mowy na przykład przymiotnik z rzeczownikiem. Warto również zauważyć, iż nie posiadają one takiej samej końcówki fleksyjnej
gramatyczne – są przeciwieństwem tych wyżej wymienionych. Rymy są z użyciem słów tych samych kategorii typu identyczna część mowy, deklinacja, forma fleksyjna bądź też koniugacja.
Podział pod względem znaczeń:
heteronimiczne – są przeciwieństwem homonimicznych
homonimiczne – w rymach tych powtarzają się pod względem brzmienia wyrazy, jednak mają one inne znaczenia (homonimy)
semantyczne – ich rymy są do siebie zbliżone. Nie posiadają jednak podobnej warstwy brzmieniowej. Aby łatwiej było to zobrazować, tu jest przykład: autobus – autokar
niesemantyczne – inaczej możemy je nazwać asemantyczne, są przeciwieństwem semantycznych. Mają one podobną warstwę brzmieniową
tautologiczne – mamy z nimi do czynienia wtedy, kiedy w utworze użyto takiego samego wyrazu, ale w różnych wersach
nietautologiczne – jak sama nazwa wskazuje, są przeciwieństwem tautologicznych
kalamburowe – pokazują one dwuznaczność wyrazów, jak i ich znaczeń. Aby łatwiej zobrazować, to jest przykład: bogiń – albo giń
niekalamburowe – nie wykazują one dwuznaczności, a więc są przeciwieństwem kalamburowych.
Podział ze względu na to, czy są tylko cząstką pojedynczego wyrazu, czy też wykraczają poza jeden wyraz:
łamane – mowa o nich wtedy, kiedy wyraz jest podzielony pomiędzy dwoma wersami (przeniesiony częściowo do nowej linijki) i tylko jego pierwsza cząstka się rymuje
składane – kiedy rymują się ze sobą na przykład dwa wyrazy. Trzeba również pamiętać, iż występują one w tym samym wersie.
Podział ze względu na wartościowanie oraz ich częstotliwość pojawiania się w utworze:
banalne – możemy je również nazwać częstochowskimi lub też dziadowskimi. Prościej mówiąc – są to rymy oklepane, proste i często powtarzane
rzadkie – są one wyszukane, trudne, jak również rzadko w utworach spotykane ze względu na trudność w rymowaniu się. Są przeciwieństwem banalnych.
podział na strofy oraz wersy – są to fragmenty oddzielone graficznie od siebie. Czytane razem stanowią jedną całość pod względem znaczeniowym, rytmicznym, często też intonacyjnym i składniowym. Występują one w każdym rodzaju wiersza, jednak w wolnym mogą mieć nieregularną ilość wersów.
Ze względu na ilość linijek w danej zwrotce możemy wyróżnić:
dystych – zawiera w obie jedynie dwa wersy
tercet – trzy wersy
tetrastych – cztery wersy
pentastych – pięć wersów
sestet – sześć wersów
septet – siedem
oktostych – osiem
nona – dziewięć
decyma – dziesięć
jedenastowersowa
dwunastowersowa
trzynastowersowa
czternastowersowa
piętnastowersowa
szesnastowersowa
siedemnastowersowa
osiemnastowersowa
dziewiętnastowersowa
dwudziestowersowa.
Podział pod względem kompozycyjnym:
heterometryczne – różna ilość sylab w wierszach
izometryczne – taka sama liczba sylab
otwarte – łączy się z następującą po niej strofą
zamknięte – silne wyodrębnienie, nie łączy się z kolejną zwrotką.
obecność środków stylistycznych takich jak:
aliteracja – zaczynanie wyrazów zlokalizowanych obok siebie tymi samymi głoskami
anafora – celowe powtórzenie tego samego słowa lub tez nawet całego zwrotu na początkach kolejnych partii wypowiedzi
a
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!