Młoda Polska – Epoka literacka

Ramy czasowe
Młoda Polska trwała prawie trzydzieści lat. Za jej rozpoczęcie uważa się wydanie w roku 1891 pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, a koniec wyznacza wydarzenie historyczne, jakim było odzyskanie przez Polskę niepodległości w roku 1918. Epoka ta rozwijała się pomiędzy pozytywizmem a dwudziestoleciem międzywojennym. Epokę możemy podzielić na trzy fazy. a) Faza I przypadała na lata 1890-1900. Tworzyli wówczas Stanisław Przybyszewski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer oraz Jan Kasprowicz i Stefan Żeromski. Charakterystyczny dla tej fazy był dekadencki estetyzm. Wówczas podjęto też próby pisania literatury uspołecznionej. b) Faza II przypada na okres 1900-1910. Utwory powstałe w trakcie trwania tej fazy charakteryzowało zaangażowanie w sprawy kraju. Taką zaangażowaną tematykę poruszali w swoich utworach Gabriela Zapolska, Władysław Reymont, Stefan Żeromski oraz Stanisław Wyspiańskic) Ostatnia, III faza, była charakterystycznym pożegnaniem tej epoki.
Nazwa epoki, a właściwie – nazwy
Modernizm (nowoczesny, współczesny) – określano tak innowacyjne podejście do świata, zespół nowoczesnych cech w literaturze. Był przeciwstawieniem się epoce pozytywizmu, w którym poruszano problematykę pracy u podstaw i pracy organicznej
Neoromantyzm (nowy) – podkreślał powiązanie Młodej Polski z romantyzmem. Poruszano tematy związane z sentymentalizmem, indywidualizmem i subiektywizmem oraz tym, co prowadziło do odzyskania niepodległości państwowej.
Dekadentyzm (chylenie się ku upadkowi). Dekadentem nazywano człowieka, który charakteryzował się takimi cechami, jak: niemoc, apatia, bierność rezygnacja z aktywności, strach przed życiem i przeświadczenie o nieuchronności śmierci.
Symbolizm – termin związany z tajemniczością i wieloznaczności poezji. Stosowany był głównie w sztuce.
Impresjonizm – używany do opisu sztuki ulotnej, nastrojowe. Oznacza przelotne wrażenie.
Ekspresjonizm, który odnosił się do gwałtownego wyrażania emocji
Młoda Polska – najbardziej powszechna nazwa, utworzona została w oparciu o cykl programowych artykułów Artura Górskiego opublikowanych w krakowskim czasopiśmie „Życie” pod wspólnym tytułem „Młoda Polska” w 1898 roku. Był to program, w którym młode pokolenie chciało doprowadzić do odrodzenia Polski i utworzyć nowe normy i wartości etyczne i estetyczne.
Literatura okresu Młodej Polski
Najbardziej znani poeci tego okresu to:
1) Jan Kasprowicz – urodził się w rodzinie chłopskiej, żył w latach 1860-1926. Jego dorobek najłatwiej przedstawić, dzieląc na kilka etapów:
a) pierwszy okres jego twórczości dotyczył osób skrzywdzonych i poniżanych. – tematyka była odzwierciedleniem jego chłopskiego pochodzenia, to właśnie stąd poeta czerpał inspirację. W jego dziełach przeważały tematy związane z chłopami, ich pochodzeniem i biednym życiem. Najważniejszymi dziełami z tego okresu są „Sonety z chałupy” i wiersz „W chałupie”;- w sonetach, które obejmują aż 40 utworów, tematem przewodnim było przeciwstawienie się krzywdzie ludzkiej. Autor podkreślał to, że pochodzi ze wsi, i zawsze mówił, że będzie do niej należał; nie wstydził się swojego pochodzenia. Dzięki swojemu pochodzeniu mógł z własnego doświadczenia opisać panujące na wsi realia;- Kasprowicz w swoich utworach przedstawił prawdziwe życie, jakie panuje na wsi. Bieda była głównym tematem; bohaterowie jego utworów z ubóstwem musieli radzić sobie sami. Nie mogli liczyć na pomoc państwa, a jedynie na innych chłopów, u których mogli zatrudnić się do pracy w polu lub otrzymać od nich parę groszy. W jednym z sonetów bohaterka, która nie miała pieniędzy na zapłacenie podatków, musiała sprzedać swoją ziemię, iść żebrać i tułać się po świecie;- w jego utworach pojawiały się też tematy związane z młodym pokoleniem, które chciało się kształcić, ale bieda nie zawsze na to pozwalała. Jego bohater był zdolnym uczniem, ale codziennie musiał pokonywać bardzo daleki odcinek, aby dotrzeć do szkoły. Poświęcał swoje zdrowie, ale chciał wyjechać do wielkiego miasta, by zdobywać wiedzę. Niestety, realia okazały się okrutne, dzieci ze wsi nie miały lekko – aby się utrzymać w Warszawie, musiał podjąć pracę. Autor przedstawił tu system edukacji, który nie był dostosowany do potrzeb biednych dzieci, które nie miały takich samych szans, jak dzieci z bogatych rodzin. Często dzieci ze wsi miały wiele talentów, które niestety zostały niedostrzeżone, i z powodu braku finansów nie rozwijały się.
b) drugi etap jego twórczości to przełom w jego utworach. – poeta zrezygnował z tematyki związanej ze społecznością wiejską na rzecz buntu wobec Boga i pogardy względem społeczności wiejskiej. Zastąpił też naturalizm symbolizmem i ekspresjonizmem. Utwory, które powstały w tym okresie, to m.in. „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” i „Hymny”;- w jego utworach zaczęły pojawiać się symbole. W utworze „Krzak dzikiej róży..” podstawowe dwa symbole to dzika róża i limba. Róża symbolizowała młodość, życie i piękno. Limba była symbolem śmierci, starości, przegranej i przemijania. Róża i limba to były dwa przeciwieństwa, chociaż obydwa symbole łączyło przekonanie o nietrwałości urody i niebezpieczeństwach czyhających na człowieka w okrutnym świecie;- autor przedstawiał te symbole w różnych porach dnia i w innym krajobrazie, aby jak najbardziej odwzorować kolorystykę, światło i wrażenia emocjonalne – było to charakterystyczne dla impresjonizmu. Kasprowicz nadał również tytułowemu krzakowi cechy ludzkie.
c) trzeci okres jego twórczości to postawa franciszkańska. – powstały wtedy takie utwory jak: „Hymn św. Franciszka z Asyżu”,” Chwile”, ”Księga ubogich”, „Mój świat”. Tradycji stało się zadość i nastąpiła kolejna przemiana twórczości, tym razem z buntującego się przeciw Bogu na głosiciela filozofii św. Franciszka;- pojawiły się tematy m.in. piękna przyrody, pogodzenia się z Bogiem, franciszkańskiej postawy wobec innych i kultu człowieka prostego i jego mądrości.
2) Leopold Staff – żył w latach 1878-1957. Był poetą trzech pokoleń, bo jego twórczość rozpoczęła się w Młodej Polsce, ale miała też kontynuację w dwudziestoleciu międzywojennym oraz po drugiej wojnie światowej.
Jego najbardziej znane utwory to: „Kowal”, „Przedśpiew”, „Deszcz jesienny”, „Curriculum vitae”.Główne motywy twórczości Leopolda Staffa to:
a) nietzscheanizm – filozofia propagująca energię, siłę i optymizm. Widoczna w utworach „Sny o potędze” i „Kowal”:
– w utworze „Kowal” Leopold Staff przedstawia bohatera jako silną i wyjątkową osobę. Wizerunek kowala nie przedstawia tylko siły fizycznej, ale prezentuje postawę aktywności, dynamiki. Poeta przedstawia psychikę człowieka, która poddana jest wielu próbom. Bohater chce zwalczyć w sobie wszelkie słabości, chce, by jego serce było dumne i silne;- w ten oto sposób autor tworzy nowego i silnego śmiertelnika. Nowy człowiek wg Staffa ma być aktywny w kreowaniu swojego losu i losów świata;- poeta w „Kowalu” zachęca nas do aktywności i brania losu w swoje ręce zgodnie z przysłowiem ”każdy jest kowalem własnego losu”. Nie możemy w trakcie walki się zatrzymywać ani cofać, bo nic wtedy nie osiągniemy.b) schopenhaueryzm – zespół motywów literackich, który głosił, iż życie ludzkie jest bezcelowe, a podtrzymują je tylko siły życiowego popędu i lęku przed śmiercią, Widoczny w utworze: „Deszcz jesienny”;c) postawa franciszkańska – w utworach: „O miłości wroga”, „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”, „Łaska przebaczania” oraz „Sonet szalony”;d) zwrot ku klasycyzmowi – pochwała antyku; w utworach „Gałąź kwitnąca”, „Uśmiechy godzin”.
3) Kazimierz Przerwa-Tetmajer – żył w latach 1865-1940. Bardzo kochał góry. W swoich utworach utrwalił piękno Tatr. Tworzył też wiersze w nastroju dekadenckim oraz erotyki.
Główne motywy w jego twórczości to:
a) motyw schopenhauerowski w utworach: „Koniec wieku XIX”, „Nie wierzę w nic”, „Fałsz”, „Zawiść”, „Hymn do Nirwany”;b) motyw przyrody (pejzaże Tatr) w utworach: „Melodia mgieł nocnych”, „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”;c) motyw sztuki i artysty w utworach: „Evviva l’arte!”, „Nie wierzę w nic”;
d) motyw miłości i śmierci w utworach: „Hymn do Nirwany”, „Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę”
Głównymi zagadnieniami, które poeta poruszył w utworach „Eviva l’arte”, „Hymn do Nirwany”, „Koniec wieku XIX” to utrata wiary i wartości, miłość oraz pejzaż tatrzański.
W utworze „Koniec wieku XIX” Tetmajer przedstawił tematykę dekadentyzmu. Pokazał, że świat nie idzie w dobrym kierunku, bo jedyne uczucia, które towarzyszą ludziom, to smutek, pesymizm i bezradność. Przedstawił tu bohatera, który był reprezentantem całego narodu. Ludzie nie mieli wtedy żadnych pomysłów, jak zmienić swoje życie, przez co trwali w egzystencjalnym kryzysie.
Ten utwór przepełniony jest pesymizmem, a poszukiwania rozwiązania i polepszenia sytuacji młodego pokolenia kończą się niepowodzeniem. Podmiot liryczny nie znajduje odpowiedzi na meczące go pytania. Jest tu ukazana niewiara w sens życia – bo po co żyć, jak nic nie da się zmienić.
W ostatniej zwrotce bohater się nie odzywa, co możemy odczytać jako niechęć zapeszania planów, które narodziły się w jego głowie.
Twórcy powieści młodopolskiej
1) Stefan Żeromski – żył w latach 1864-1925. Tworzył powieści i opowiadania. Jego najważniejsze powieści to „Ludzie bezdomni”, „Syzyfowe prace” i „Przedwiośnie” a słynne opowiadania to: „Doktor Piotr”, „Rozdziobią nas kruki, wrony…” oraz „Siłaczka”.W swojej powieści „Ludzie bezdomni” autor – na przykładzie losów głównego bohatera – przedstawił losy społeczeństwa polskiego. – Główny bohater, którym był doktor Judym, był człowiekiem wrażliwym na biedę. Ponieważ sam pochodził z biednej rodziny, to bardzo dobrze rozumiał wszystkich, których nie stać było na godne życie.
– Autor przedstawiał w powieści warunki pracy przedstawicieli różnych sfer społecznych. Pokazywał ich pracę ponad siły, która wyniszczała ich organizmy, rysował nam obrazy ich domów, w których nie było godnych warunków do życia. – Żeromski opowiada nam w tym utworze o złu tego świata, które ma podłoże nie tylko społeczne i egzystencjalne, ale również historyczne. Klasy wyższe, które nie znały biedy, były obojętne na potrzeby biedaków. Lekarze w większości pracowali dla pieniędzy leczyli więc bogaczy, bo biedacy nie mieli czym płacić.
– Historyczne zło związane było z tematem zaborów. W tym czasie ludzie, przeciwstawiając się zaborcom, tracili swoje życie. W życiu bohaterów też tkwi zło, które prowadzi do śmierci. Umiera pani Daszkowska, samobójstwo popełnia Korzecki, który nie potrafi pochodzić się z tym, co się dzieje na świecie.
– Pisarz przedstawia nam klasę wykształconą, która powinna w związku ze swoją pozycją pomagać ludziom, którym się w życiu nie powodzi. Jedynie Joasia Podborska, która była przedstawicielką zubożałej szlachty, była wrażliwa na ludzkie nieszczęście i próbowała w jakiś sposób wynagrodzić krzywdę wyrządzoną ludziom biednym przez przedstawicieli jej własnej klasy społecznej.- Główny bohater – Judym – mimo wykluczenia przez środowisko lekarskie czuje obowiązek, aby pomagać biednym. Z tego też powodu posuwa się do drastycznych decyzji. Rezygnuje ze swojego szczęścia, z miłości do Joasi, bojąc się, że z czasem zatraci poczucie niesienia potrzeby ubogim i potrzebującym.
– W powieść Stefan Żeromski uświadamia nam, że każdy człowiek jest osobiście odpowiedzialny za zło świata. Autor nie poucza, lecz próbuje zmusić nas do głębszego zastanowienia się nad ludzką krzywdą i wyciagnięcia odpowiednich wniosków na przyszłość.
2) Władysław Reymont – żył w latach 1967-1925.Do jego najbardziej znany dzieł należą „Ziemia obiecana” oraz „Chłopi”.
a) W utworze przedstawiony jest prawie cały rok obejmujący cztery pory roku. b) Reymont w swoim utworze przedstawił dwa rodzaje bohaterów: zbiorowego, jakim była społeczność wiejska, i indywidualnego, jakimi byli m.in. Maciej Boryna, Antek czy Jagna. c) Cykl życia tych wszystkich bohaterów był uzależniony od prac polowych i różnych pór roku. d) W powieści tej znajdziemy bardzo wiele informacji na temat ludowych obrzędów, tradycji oraz zwyczajów panujących na polskiej wsi. Możemy tu również znaleźć wiele pięknych opisów przyrody. . W utworze występują trzy kręgi zdarzeń i problemów występujących na polskiej wsi:- w pierwszym opisana jest życie społeczności lipeckiej. Reymont przedstawił sceny z życia każdej strefy społecznej – od najbogatszych po najbiedniejszych mieszkańców – skupiając się na pracy, dniu powszednim, świętach i rozrywkach;- druga część problemowa to opis obyczajów i obrzędów związanych z kalendarzem liturgicznym i obyczajowym. Powieściopisarz skupił się na przedstawieniu odpustów, chrzcin, ślubów, pogrzebów oraz wielu innych obrzędów;- trzeci krąg obejmuje opis przyrody. Reymont przedstawił, jak życie na wsi związane jest z porami roku i uzależnione od nich. Życie mieszkańców wsi wyznaczały prace polowe, głównie zasiewy i zbiory. Czas upływający na wsi liczony jest porami roku.
e) Wiejska społeczność przedstawiona jest jako nierozłączna ze światem natury. Ludzie często na wsi się rodzą i na niej umierają.Dramat młodopolskiDo najbardziej znanych twórców młodopolskiego dramatu zaliczamy: a) Gabrielę Zapolską („Żabusia”, „Ich czworo”, „Skiz”, „Panna Maliczewska”, „Moralność pani Dulskiej”);b) Włodzimierza Perzyńskiego („Lekkomyślna siostra”, „Aszantka”, „Szczęście Frania”); c) Tadeusza Rittnera („W małym domku”);d) Jana Augusta Kisielewskiego („W sieci”, „Karykatury”).

Sprawdź również:

Dodaj komentarz jako pierwszy!

Co to znaczy?

Epoki literackie

Gatunki literackie

Jak się pisze?

Książki

Motywy literackie

Najczęściej wyszukiwane

Rodzaje literackie

Skróty

Słownik

Słownik bohaterów literackich

Słownik związków frazeologicznych

Synonimy

Wiersze