Powieść poetycka – Gatunek literacki
W niniejszej pracy wyjaśnię czym jest gatunek literacki-powieść poetycka-, podam czym się ten gatunek charakteryzuje, w jakich utworach można znaleźć ten gatunek oraz kogo uważa się za stworzenie wzoru gatunkowego w powieści poetyckiej. Na początku wyjaśnię czym jest gatunek literacki. Jest to forma utworu literackiego, może być ona nadrzędna do odmiany gatunkowej lub podrzędna w stosunku do rodzaju literackiego.
Powieść poetycka jest gatunkiem, który wywodzi się z Anglii (jednak dość szybko rozprzestrzenił się po Europie), powstał on w epoce romantyzmu. Jest to utwór wierszowany, który ma charakter epicko-liryczny i jest on odmianą poematu epickiego (określa się go tą nazwą od 2 połowy XIX wieku, w dzisiejszych czasach określa się go także jako „powieść”). Należy on do gatunków synkretycznych, przez co łączy w sobie elementy dramatu, liryki i epiki. Powstanie powieści poetyckiej jest związane z popularną w romantyzmie opozycją do poetyki klasycystycznej. Za początkowego prekursora (w tym przypadku osobę, która w danej dziedzinie wyprzedza współczesnych ludzi) takiej formy literackiej wypowiedzi uznaje się Waltera Scotta. Napisał on utwory o tematyce historycznej, np.: „Pieśń ostatniego minstrela”, „Pani jeziora”, „The Lord of the Isles”, które zyskały niezwykłą popularność na początku XIX wieku i wywarły one olbrzymi wpływa na literaturę europejską. Ostatecznie to George Byron stworzył wzór gatunkowy powieści poetyckiej, można to zauważyć w takich utworach jak „Korsarz”, „Giaur”, „Narzeczona z Abydos”, „Oblężenie Koryntu”, „Więzień Chillonu” i „Lara”. Zasługami, które Byron wprowadził do powieści poetyckiej to na przykład: wprowadzenie orientalnej scenerii i stworzenie nowego typu bohatera. Nazywa się go bohaterem bajronicznym. Jest to bohater, który jest obdarzony tajemniczą biografią, skłócony ze światem i owładnięty silnymi namiętnościami.
Wymienię teraz wszystkie znane mi cechy gatunkowe powieści poetyckiej. Są to rozbudowany utwór wierszowany, synkretyzm gatunkowy (jest to połączenie elementów lirycznych i epickich), nikły dystans między narratorem a bohaterem, obecność zwrotów kierowanych wprost do czytelnika, postać narratora często stanowi maskę dla samego twórcy, narrator oceniający postawę bohatera, subiektywizacja (w tym przypadku słowo to oznacza uczynienie czegoś stronniczym) opowiadania i opisu. Ostatnią cechą, jaką podam w mojej pracy będzie dotyczyła fabuły. Powieść poetycka ma luźną fabułę o fragmentarycznej kompozycji (często nie respektuje praw chronologii), jest ona nasycona momentami dramatycznymi. Występują tam również luki i zakłócenia chronologiczne, jest wiele miejsc tajemniczych i niedopowiedzianych.
Wymienię najbardziej znanych polskich autorów i podam tytuły utworów, które napisali w gatunku powieści poetyckiej, wyjaśnię również, dlaczego są to utwory z tego gatunku.
Pierwszym z nich będzie zapewne wszystkim znany autor, czyli Adam Mickiewicz. Napisał on utwory, takie jak:
„Grażyna”, przytoczę teraz fragment tego utworu, aby przybliżyć bardziej jak narrator prowadzi dialog z czytelnikiem, odsłaniając przy tym swoje myśli, uczucia i przeżycia,
„W pierś ciężko zraniona i skonania bliska,
Padła niema, to nogi ściskając książęce,
To załamane k`niemu wyciągając ręce:
„Przebacz, mężu mój, pierwsza i ostatnia zdrada!”
Książę płacze, podnosi, zemdlona upada.
Skonała. – Wstał i odszedł, i rękami oczy
Zakrył i stał. – Ja wszystko widziałem z uboczy.
A gdy z Rymwidem jęli kłaść na łoże ciało,
Umknąłem. – Wiecie wszyscy, co się dalej stało.
Tyle on giermek gadał pod sekretem zrazu,
Lecz ze śmiercią Rymwida minął strach zakazu
(Bo Rymwid wzbronił o tym przed ludem rozplatać).
Wieść tłumiona poczęła coraz szerzej latać;
Dziś żadnego nie znajdziesz w nowogródzkiej gminie,
Co by ci nie zanucił piosnki o Grażynie.”
„Konrad Wallenrod”
Opowieść o losach Waltera Alfa prowadzi narrator, ale w tym dziele pojawia się wiele pieśni i fragmenty liryczne. Elementami dramatu są tutaj dialogi bohaterów (przykładami mogą być tu rozmowy tytułowego bohatera z Aldoną). Jest to utwór, który ma fragmentaryczną (synonimem do tego słowa może być „niekompletny” lub „cząstkowy”) i podzieloną fabułę. W tym utworze zastosowano inwersję czasową, związki przyczynowo skutkowe również uległy zmianie. W taki sposób autor uzyskał nastrój tajemniczości, nastrój ten łączy się z elementami krajobrazu, które budują nastrój grozy. Ta forma dzieła Adama Mickiewicz jest kunsztowna, w większości to dzieło zostało napisane regularnym jedenastozgłoskowcem. Szczególną uwagę przykuwa heksametr polski.
Innym również znanym autorem jest Juliusz Słowacki, napisał on takie utwory jak:
„Mnich”
Opowieść rozpoczyna się wprowadzeniem, z którego czytelnik może wywnioskować, że historii została zapisana przez synajskiego mnicha-skrybę. Jest to zapis przed śmiertelnej spowiedzi Araba, który jest chrześcijańskim zakonnikiem. Pod wpływem piękna napotkanego klasztoru oraz uwiedzony jego obrządkiem, porzuca religię swoich ojców. Zostaje on wyklęty przez swoją rodziną, za jaką to decyzję postanowił podjąć. Wracając z polowania spotkał Araba, który był spragniony i poprosił o łyk wody. W walce zamordował rywala, jak się później okazało własnego rodzonego brata. Poprowadził obronę świątyni, podczas ataku Arabów na Kościół. Kiedy zabił swojego napastnika, rozpoznał w nim własnego ojca. Porzucając religię porzucił takżę swoją ukochaną, Zarę. Pomimo noszenia zakonnego habitu, nigdy nie pozbył się amuletów z cytatami z Koranu (ze świętej księgi islamu), które podarowała mu Zara. Patrząc po wyznaniu mnicha w przed śmiertelnej spowiedzi, gotów jest on pozbyć się znaków dawnej religii, ale powstrzymuje go przed tym ukazanie się cienia jego ukochanej. Namawia go ona, żeby porzucił religię chrześcijańską i dołączył do niej w raju jej religii. Mnich chce powrócić co swojej starej religii, ponieważ odkrywa on, że bracia zakonni zawsze traktowali go obojętnie i, że nie będą ubolewać po jego stracie na pogrzebie. Domaga się pochówku na stepie, jest to prawdopodobnie tradycja z jego religii.
„Arab”
Bohaterem, ale również podmiotem mówiącym jest Arab, który samotnie przemierza stepy (obszary, które są porośnięte zielonymi roślinami i roślinnością trawiastą) na wielbłądzie. Ma on poczucie nienawiści do świata i pragnie czynić zło i odbierać ludziom szczęście. Utwór składa się z czterech obrazów, które pokazują jego niszczycielską działalność. Pierwszy obraz przedstawia ubogiego rybaka i poławiacza pereł, jest on szczęśliwy z tego co posiada. Arab zakłóca jego spokój, rzuca on w odmęty morskie drogocenną perłę, którą ukradł wcześniej jednej z wędrujących karawanów (grupa kupców, którzy podróżują razem ze względów bezpieczeństwa). Rybak złudzony nadzieją odnalezienia perły i wzbogacenia się, traci pogodę ducha. Druga część poematu pokazuje studnie, która została zatruta przez Araba, dzięki czemu umiera prawie cała karawana. Okrzyki radości z odnalezienia źródła, szybko zmieniają się w jęki bólu. Jeden starzec nie zdążył napić się wody i teraz patrzy na śmierć swoich pięciu synów. Aby nie mógł on znaleźć ukojenia w śmierci, Arab porywa go i wywozi daleko od skażonego źródła. Podczas polowania Arab zauważa dziewicę, która promienieje radością. Przyczyną jej szczęścia jest miłość do Solima, Arab zabija go, ale ona nadal jest radosna. Tłumaczy ona, że Solim odwiedza ją co noc w postaci upiora i karmi się jej krwią. Arab odnajduje zwłoki Solima i obcina mu głowę. Gdy Arab dowiaduje się o miłości palmy i źródła, postanawia podpalić drzewo.
Każda z części narracyjnych kończy się ustępem o charakterze refleksyjno-opisowym.
„Żmija”
Tekst ten powstał w burzliwym okresie w życiu poety, pierwsze strofy złożył w Warszawie, a kolejne podczas podróży po Europie. Poeta stwierdził, że „Żmija jest jego najdoskonalszym dziełem”. Juliusz Kleiner stwierdził, że ten utwór jest wirtuozowskim popisem poety i misterną kompozycją romantycznych motywów.
„Lambro”
Jest to trzeci tom poezji, który został wydany w 1833 roku. Utwór opowiada o greckim bohaterze walk wyzwoleńczych, który żył w XVIII wieku. Wcześniej walczył, natomiast w powieści ukazany jest jako osoba doznająca klęski i niezdolna do czynu. Powieść charakteryzuje ukryta struktura autobiograficzna, inspiracją do jej napisania był upadek powstania listopadowego, ale także świadomość Juliusza Słowackiego, że nie wziął bezpośrednio w nim udziału. Jednym z pierwszych w Polsce poetyckich opisów stanów narkotycznych, jest właśnie „Lambro”. Wynikały one z osobistych doświadczeń poety z meskaliną czy z opium. Narkomanii tytułowego bohatera autor nadaje wymiar metafizyczny, jest ona swoistą ucieczką przed życiem i przed sumieniem, przynoszącą przy tym ocalenie, jak i klęskę.
„Jan Bielecki”
Utwór ten dotyczy problemu zdrady narodowej, tytułowy bohater jest sprawcą konfliktu, który jest tragiczny w swych skutkach. W dalszej części utworu Jan Bielecki zabija magnata, zostaje wyklęty przez Kościół i umiera z rozpaczy.
Przykładem twórczości Antoniego Malczewskiego jest:
„Maria”
Utwór ten charakteryzuje się specyficznym byronowskim pesymizmem, mówi się, że jest to „poemat skrajnego pesymizmu”, ale również konfrontacja z tajemnicą istnienia i śmierci oraz nastroju grozy. Antonii Malczewski zainspirował się do napisania tego utworu przez zbrodnię, której dokonano na Gertrudzie Komorowskiej. Autor zmienił jednak czas i miejsce wydarzeń.
Utwór napisany przez Seweryna Goszczyńskiego:
„Zamek kaniowski”
Jest to typowy przykład czarnego romantyzmu, nawiązuje do wydarzeń koliszczyzny. Składa się on z trzech części, akcja rozgrywa się na Ukrainie, są tam makabryczne i krwawe wydarzenia. Na koniec zamek zostaje zniszczony.
Autorem tego utworu jest Antoni Lange:
„Ilia Muromiec”
Jest to utwór napisany wierszem białym (dziesięciozgłoskowym) i składa się z ośmiu krótkich rozdziałów. Oparty jest na historii Ilji Muromiec, który pojawia się w mitologii ukraińskiej. Ważnym elementem jest kreacja Muromca jako nad człowieka, który jest nietzscheański. Prawdziwej mocy doświadcza dopiero dzięki lekturze Ewangelii i doświadczeniu swojej słabości wobec Boga.
Sprawdź również:
Super pomocne!