nie zniszczone czy niezniszczone – razem czy osobno

Czy przedmiot może być „niezniszczony” jak superbohater?

Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko wtedy, gdy zapiszesz to jako niezniszczone. Błąd ortograficzny rodzi się, gdy ktoś próbuje rozdzielić cząstkę „nie” od imiesłowu, tworząc nie zniszczone – tak jakby chciał opisać czynność, a nie stan. Wyobraź sobie płaszcz przeciwdeszczowy, który w reklamie ma być „niezniszczalny”, ale przez literówkę staje się… „nie zniszczalny”, czyli taki, którego nie można w tej chwili zniszczyć. Różnica? Jak między superbohaterem a zwykłym kurtkowcem trzymającym parasol.

Dlaczego nawet profesorowie mylą te formy?

Winowajcą jest tu podobieństwo do konstrukcji czasownikowych. Gdy mówimy: „Proszę nie niszczyć eksponatów”, „nie” występuje osobno. Ale gdy opisujemy muzealny zabytek jako „niezniszczony przez wieki”, mamy do czynienia z imiesłowem przymiotnikowym. Najzabawniejsze pomyłki zdarzają się w grach komputerowych – niektórzy gracze piszą na forach: „Mam broń nie zniszczoną”, co brzmi jak przyznanie się do… powstrzymania się przed aktem wandalizmu!

Jak odróżnić superbohatera od wandala?

Wypróbuj test na czasownik. Jeśli możesz wstawić między „nie” a resztę wyrazu słowo „zostać” – pisz łącznie. „Stare fotografie rodzinne niezniszczone (≈nie zostały zniszczone) podczas wojny”. Gdybyś napisał „nie zniszczone”, sugerowałoby to czynność w stronie biernej: „Te dokumenty nie zniszczone przez nas wczoraj” (czyli ktoś inny mógł je zniszczyć).

Gdzie spotkasz „niezniszczone” w kulturze?

W powieści Stanisława Lema „Solaris” ocean-planeta opisany jest jako „niezniszczony i niezniszczalny byt”. Tu pisarz gra obiema formami – pierwsza oznacza stan (nieulegający zniszczeniu), druga – niemożność zniszczenia. Z kolei w filmie „Indiana Jones i ostatnia krucjata” Święty Graal powinien być teoretycznie „nie zniszczony”, ale… rozpadł się, gdy złamano zasady. Błąd ortograficzny przepowiadający fabułę?

Czy memy internetowe pomagają w ortografii?

Oto viralowy obrazek: zdjęcie roztrzaskanego smartfona z podpisem „Mój telefon po ogłoszeniu, że jest nie zniszczony”. Żart opiera się na dwuznaczności – producent chciał pewnie napisać „niezniszczalny”, ale przez błąd powstało absurdalne stwierdzenie: „telefon, którego nie zniszczono (jeszcze)”.

Jak średniowieczni skrybowie radzili sobie z tym słowem?

W XV-wiecznych kronikach często spotykamy formę „niezniszcżone” – ówczesna ortografia pozwalała na zastępowanie „z” przez „ż” przed spółgłoską. Ciekawostka: w jednym z rękopisów opisano relikwie jako „nie zniszcżone przez bisurmany”, gdzie rozdzielenie „nie” wynikało… z końca linijki pergaminu. Współczesne edycje naukowe poprawiają to na niezniszczone, niszcząc przy okazji średniowieczny układ tekstu!

Co łączy reklamę proszku do prania z językoznawstwem?

Kampania sprzed lat głosiła: „Nasze ubrania pozostają niezniszczone nawet po 100 praniach!”. Gdyby użyto formy rozdzielnej („nie zniszczone”), oznaczałoby to, że ktoś specjalnie nie niszczył ubrań podczas prania – jakby istniała opcja celowego niszczenia, z której zrezygnowano. Marketingowa wpadka omal nie doprowadziła do pozwów sądowych!

Dlaczego Sienkiewicz celowo łamał tę zasadę?

W „Potopie” czytamy: „Forteca była nie zniszczona, jeno poddana”. To świadomy błąd stylistyczny – pisarz chciał oddać archaiczny język XVII-wiecznych żołnierzy. Współcześni korektorzy często „poprawiają” takie fragmenty, nie rozumiejąc artystycznej intencji. Moralność? Nawet klasycy mogą łamać zasady… jeśli robią to z premedytacją!