Materialista
Materialista to osoba uznająca prymat materii nad duchem (w sensie filozoficznym) lub potocznie człowiek stawiający wysoko dobra materialne i pieniądze; rzeczownik rodzaju męskiego, odmienny; używany w dyskursie naukowym i potocznym, z różnym nacechowaniem, z formą żeńską materialistka. Liczba mnoga: materialiści.
Materialista ma dwa główne znaczenia w polszczyźnie i różne nacechowanie: neutralne w filozofii, częściej pejoratywne w mowie potocznej. Etymologia sięga łac. materia; poprawna odmiana: dopełniacz materialisty.
Czym dokładnie jest materialista w filozofii?
W filozofii to wyznawca lub zwolennik materializmu, czyli stanowiska, według którego rzeczywistość ma charakter materialny, a zjawiska psychiczne i duchowe dają się wyjaśnić poprzez procesy materialne. W tym sensie nazwa jest neutralna stylistycznie i odnosi się do określonego poglądu.
Jak słowo funkcjonuje w języku potocznym?
W polszczyźnie codziennej oznacza osobę przywiązującą dużą wagę do pieniędzy, rzeczy i statusu. Użycie bywa wartościujące (często z odcieniem krytyki), dlatego w tekstach publicystycznych i w rozmowie dobrze dbać o precyzję i unikać etykietowania.
Skąd pochodzi określenie?
Zapożyczenie powstało na gruncie europejskim w oparciu o łacińskie materia ‘tworzywo, substancja’ oraz przyrostek -ista (z grec. -istēs), prawdopodobnie przez franc. matérialiste lub niem. Materialist. W polszczyźnie ugruntowało się wraz z rozwojem słownictwa filozoficznego nowożytności.
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z łaciny (materia) i formantu -ista (gr. -istēs), oznaczającego wyznawcę poglądu lub praktyka danej dziedziny. Historycznie najpierw termin filozoficzny, później rozszerzony o znaczenie potoczne.
Jakie ma znaczenia w różnych kontekstach?
Zakres znaczeniowy jest dwutorowy i zależy od dyscypliny oraz stylu wypowiedzi.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W filozofii: zwolennik materializmu; np. w historii idei „materialista dialektyczny”.
- W języku potocznym: osoba nastawiona na dobra materialne, pieniądze i konsumpcję.
- W publicystyce społecznej: ktoś faworyzujący mierzalny zysk nad wartości niematerialne, np. relacje czy rozwój duchowy.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Filozofia | Wyznawca materializmu | „Hobbes bywa interpretowany jako wczesny materialista.” |
| Potoczny | Skupienie na bogactwie | „On to skrajny materialista: liczy każdą złotówkę.” |
| Publicystyka | Prym zysku nad wartościami | „Rynek premiuje materialistę, szkoła – idealistę.” |
Informacje gramatyczne
Rodzaj: męski (męskoosobowy); forma żeńska: materialistka
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Materialista
Dopełniacz: materialisty
Celownik: materialiście
Biernik: materialistę
Narzędnik: materialistą
Miejscownik: materialiście
Wołacz: materialisto
Liczba mnoga:
Mianownik: materialiści; Dopełniacz: materialistów; Celownik: materialistom; Biernik: materialistów; Narzędnik: materialistami; Miejscownik: materialistach; Wołacz: materialiści
Odmiana i użycie – jak mówić i pisać bez błędów?
Rzeczownik odmienia się jak typ -ista. Akcent pada na przedostatnią sylabę: -sta. W piśmie używamy małej litery, chyba że od nazwy zaczyna się zdanie. Forma żeńska brzmi „materialistka”, a liczba mnoga – „materialiści”.
Synonimy i antonimy
Synonimy: zwolennik materializmu, wyznawca materializmu, fizykalista (w części ujęć), osoba nastawiona na zysk (pot.)
Antonimy: idealista, spirytualista, asceta (pot.)
Wyrazy pokrewne: materializm, materialistyczny, materialistka, materialistycznie
Przykłady użycia
- „Jako materialista metodologiczny badacz odrzuca wyjaśnienia odwołujące się do bytów nadprzyrodzonych.”
- „Nie kupi obrazu dla idei – to raczej materialista niż kolekcjoner sztuki.”
- „W sporze z idealistą bronił stanowiska materialistycznego.”
- „Szef to materialista: premiuje wyniki sprzedaży, a nie kreatywność.”
- „W XIX wieku materialista bywał kojarzony z pozytywizmem i scjentyzmem.”
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: Utożsamianie „materialista” z „realista”. → Poprawnie: realista to ktoś oceniający trzeźwo fakty; materialista odnosi się do poglądu filozoficznego lub przywiązania do dóbr.
- Błąd: Zła odmiana: „o materialiscie”, „dla materialiście”. → Poprawnie: „o materialiście”, „dla materialisty”.
- Błąd: Używanie formy męskiej wobec kobiety. → Poprawnie: „materialistka”.
- Błąd: Etykietowanie w tekstach naukowych (potoczne znaczenie). → Poprawnie: w pracach naukowych trzymaj się definicji filozoficznej.
W jakich sformułowaniach i kolokacjach słowo brzmi naturalnie?
Typowe połączenia to: „konsekwentny materialista”, „skrajny materialista”, „materialista dialektyczny”, „deklarować się jako materialista”, „pozostawać materialistą w badaniach”. W rejestrze potocznym: „okazał się materialistą”, „nie jest materialistą, tylko ceni stabilność”.
Krótka ściąga do bezbłędnego użycia
• Znaczenie filozoficzne – neutralne; znaczenie potoczne – częściej wartościujące.
• Forma żeńska: materialistka; liczba mnoga: materialiści.
• Dopełniacz l. poj.: materialisty; miejscownik: o materialiście.
• Unikaj mylenia z realistą; to inne kategorie.
Na koniec: słowo pod lupą
• Oznacza albo wyznawcę materializmu, albo osobę skupioną na dobrach materialnych.
• Nacechowanie zależy od stylu: w nauce neutralne, w potoczności bywa pejoratywne.
• Odmienia się jak rzeczowniki z sufiksem -ista; forma żeńska: materialistka.
• Używaj precyzyjnie, unikając nieuprawnionych etykiet.
Pytania do przemyślenia:
- Czy w Twoim tekście potrzebne jest znaczenie filozoficzne, czy potoczne?
- Jak unikniesz wartościującego tonu, gdy opisujesz czyjeś motywacje materialne?
- Czy zamiast etykiety lepiej podać konkretne zachowania lub poglądy?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!