Władza
Władza to zdolność i uprawnienie do podejmowania wiążących decyzji oraz egzekwowania ich w określonej wspólnocie; obejmuje wpływ, legitymizację prawną lub społeczną i strukturę instytucjonalną. Definicja obejmuje użycie polityczne, prawne i potoczne, w tym organy państwowe, kompetencje rodzinne oraz sprawność nad ciałem.
Władza ma trzy filary: ustawodawczy, wykonawczy i sądowniczy; w praktyce odróżnia się ją od kompetencji rodzicielskiej i administracji miasta. Zwięzła ściąga odmiany, typów i błędów ułatwia precyzyjne pisanie.
Co znaczy „władza” w języku polskim?
W języku polskim „władza” oznacza: 1) możliwość i prawo wpływania na zachowanie innych oraz egzekwowania decyzji; 2) uprawnienie określone przepisami (np. władza rodzicielska); 3) podmiot rządzący (np. obecna władza); 4) w medycynie: kontrolę nad częściami ciała („utrata władzy w nogach”).
Jakie są główne rodzaje i poziomy władzy?
W ujęciu publicznym wyróżnia się trójpodział: władza ustawodawcza (tworzy prawo), wykonawcza (wdraża i administrowa), sądownicza (rozstrzyga spory i wymierza sprawiedliwość). W ujęciu socjologicznym mówi się o władzy formalnej (wynikającej z przepisów), nieformalnej (opartej na autorytecie, sieciach, zasobach) oraz symbolicznej (wpływ poprzez znaczenia, wartości i normy). Na poziomie terytorialnym odróżnia się władzę centralną, regionalną i lokalną.
Kiedy mówić „władze”, a kiedy „władza”?
„Władza” (l.poj.) to abstrakcyjne pojęcie lub ogólne określenie rządzących („władza podjęła decyzję”). „Władze” (l.mn.) to konkretne organy/instytucje („władze miasta, władze uczelni”). Zgoda gramatyczna: „władze zdecydowały”, nie „zdecydowała”.
Jak odmieniać i akcentować słowo bez błędów?
Rzeczownik jest rodzaju żeńskiego, akcent pada standardowo na przedostatnią sylabę: „wła-dza”. Formy przypadków i liczby mnogiej zamieszczono poniżej.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: żeński
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: władza
Dopełniacz: władzy
Celownik: władzy
Biernik: władzę
Narzędnik: władzą
Miejscownik: władzy
Wołacz: władzo
Liczba mnoga: Mianownik: władze; Dopełniacz: władz; Celownik: władzom; Biernik: władze; Narzędnik: władzami; Miejscownik: władzach; Wołacz: władze
Etymologia: skąd pochodzi słowo?
„Władza” wywodzi się od czasownika „władać” (panować, dzierżyć, kierować), którego prasłowiańskim źródłosłowem jest *vladati. Pokrewne rdzenie występują w innych językach słowiańskich (np. cz. „vláda” – rząd) i w imionach typu Włodzimierz („władać światem/pokojem”). Rdzeń niesie sens sprawowania kontroli i zwierzchnictwa.
Synonimy, antonimy i rodzina wyrazów
Poniżej zebrano praktyczne odpowiedniki znaczeniowe i wyrazy spokrewnione.
Synonimy i antonimy
Synonimy: panowanie, zwierzchnictwo, rządy, wpływ, moc sprawcza, autorytet, uprawnienie, kompetencja, jurysdykcja, władztwo; (w l.mn.) władze = organy, administracja, rząd, kierownictwo
Antonimy: bezsilność, niemoc, podległość, anarchia, bezprawie
Wyrazy pokrewne: władać, władczy, władztwo, nadzór, zwierzchnik, nadużycie władzy
Jakie znaczenia pojawiają się w praktycznych kontekstach?
Różne dziedziny precyzują odcienie znaczeniowe. Zobacz zestawienie i przykłady.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W polityce i administracji: podmiot rządzący lub instytucje państwowe/samorządowe. Przykład: „Władze powiatu uchwaliły budżet.”
- W prawie: zakres formalnych uprawnień. Przykład: „Władza rodzicielska obejmuje pieczę nad osobą i majątkiem dziecka.”
- W medycynie/fizjologii: kontrola nad mięśniami/ruchem. Przykład: „Pacjent odzyskał władzę w palcach.”
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Państwo i samorząd | Organy rządzące | „Władze miasta ogłosiły konsultacje.” |
| Prawo rodzinne | Uprawnienie/obowiązek | „Sąd ograniczył władzę rodzicielską.” |
| Socjologia | Możność wpływu | „Charyzma daje realną władzę w grupie.” |
| Medycyna | Kontrola motoryczna | „Po urazie utracił władzę w nodze.” |
Przykłady użycia
- „Nowa władza zapowiada reformę finansów publicznych.”
- „Władze uczelni zdecydowały o utworzeniu nowego kierunku.”
- „Sąd ograniczył władzę rodzicielską ojca do współdecydowania o edukacji.”
- „Po rehabilitacji pacjent stopniowo odzyskuje władzę w dłoni.”
- „Charyzmatyczny lider miał większą władzę niż wynikało z formalnego stanowiska.”
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „te władza” → Poprawnie: „ta władza” (rodzaj żeński).
- Błąd: „władze zdecydowała” → Poprawnie: „władze zdecydowały” (liczba mnoga).
- Błąd: „uzyskał władza” → Poprawnie: „uzyskał władzę” (biernik l.poj.).
- Błąd: Wielka litera w nazwach typów: „Władza Wykonawcza” → Poprawnie: „władza wykonawcza” (mała litera w nazwach rodzajów/władz).
- Błąd: Eufonia: „w władzach” → Poprawnie: „we władzach”.
Jak rozpoznać właściwy rejestr i kolokacje?
W rejestrze oficjalnym używaj precyzyjnych złożeń: „organy władzy publicznej”, „władza sądownicza”, „nadużycie władzy”. W mowie potocznej częste są skróty znaczeń: „władza obiecała”. Dobre kolokacje: „sprawować władzę”, „przekazać władzę”, „legitymizacja władzy”, „kontrola władzy”, „trzymać władzę”.
Czy „władza” zawsze ma legitymizację?
Nie. W naukach społecznych odróżnia się „władzę” od „przemocy” i „przymusu”. Władza z legitymizacją opiera się na akceptacji reguł i instytucji; władza bez legitymizacji bywa określana jako „uzurpacja” lub „reżim opresyjny”. To rozróżnienie jest istotne w analizie tekstów publicystycznych.
Jak jasno pisać o władzy w tekstach użytkowych?
Precyzuj podmiot i zakres: zamiast ogólnego „władza zdecydowała” napisz „władze gminy X uchwaliły regulamin”. W dokumentach unikaj wieloznaczności: wskazuj podstawę prawną („na mocy ustawy…”), zakres kompetencji („ma prawo do…”), czas obowiązywania i organ wykonujący.
Szybki kompas użytkownika
– Znaczenia: wpływ/zdolność, uprawnienie prawne, organy rządzące, kontrola motoryczna.
– Rejestr: w oficjalnym stylu doprecyzuj organ i podstawę prawną; w potocznym unikaj uogólnień, jeśli liczy się ścisłość.
– Gramatyka: rodzaj żeński; w l.mn. „władze” – zgoda czasownika w liczbie mnogiej.
– Pisownia: mała litera w nazwach rodzajów władz; wielka tylko w nazwach własnych i na początku zdania.
– Kolokacje: sprawować, przejąć, oddać, nadużyć, legitymizować, kontrolować.
Pytania do przemyślenia:
– Czy w Twoim zdaniu chodzi o abstrakcyjną „władzę”, czy o konkretne „władze” instytucjonalne?
– Jakie źródło legitymizacji (prawo, wybory, autorytet) należy wskazać, by wypowiedź była pełna?
– Czy forma gramatyczna (przypadek, liczba) odzwierciedla dokładnie zamierzony sens?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!