Dramat – Rodzaj literacki

W literaturze podstawowym systemem klasyfikacji są rodzaje literackie. Należą do nich: liryka, epika i dramat. Wszystkie utwory literackie mogą być przydzielone do określonego rodzaju na podstawie swojej budowy, treści czy określonych elementów struktury, takich jak: konstrukcja świata przedstawionego, budowa stylistyczno-językowa czy forma zwrotu do czytelnika.
Przyjrzyjmy się bliżej dramatowi.
Samo słowo „dramat” pochodzi z języka greckiego „drama”, które oznacza „działanie”/„akcję”.
Przyjmuje się, że dramat znajduje się na pograniczu literatury i teatru, ze względu na to, że realizacja dramatu jako widowiska wymaga skorzystania ze sztuki teatralnej.
Literacko natomiast dzieło dramatyczne stanowi zwykle zbiór wypowiedzi i czynności dokonywanych przez samodzielne postaci i na tej podstawie czytelnik zapoznaje bohaterów i poszczególne wydarzenia. Podmiot literacki jest nieobecny lub jego rola jest ograniczona do minimum.
Dramat w tradycyjnym kształcie zawiera widocznie nakreśloną akcję, która przebiega w ściśle określonym tempie. Najpierw występuje przedstawienie, następnie ma miejsce rozwinięcie, perypetia, w dalszej kolejności – punkt kulminacyjny, natomiast zakończenie zawiera rozwiązanie.
Istotnym atrybutem dramatu jest charakterystyka pośrednia bohaterów, tj. określenie cech postaci poprzez ich działania i wypowiedzi, ponieważ przebieg akcji uwidacznia relacje pomiędzy osobami.
Poza dominującymi monologami i dialogami, tekst dramatu zawiera również tekst poboczny, tzw. didaskalia, które są uwagami autora utworu. Zawierają one komentarze przydatne przede wszystkim przy realizacji dramatu w formie inscenizacji.
Nie ma bowiem wątpliwości, że omawiany rodzaj literacki był i jest pisany głównie z zamiarem odtworzenia go na scenie. Istnieją również dramaty niesceniczne, które nie były napisane z zamiarem wystawienia ich, m.in. z uwagi na utrudnienia natury technicznej. Wydzielenie jednak tego typu dramatów nie zawsze jest jednoznaczne, gdyż dawniej nie wystawiano np. „Dziadów” Adama Mickiewicza, których inscenizacje są dzisiaj powszechne i popularne.
Jeśli przyjrzymy się budowie dramatu współczesnego, możemy wyraźnie wyodrębnić jego części, czyli: akty, sceny i odsłony.
Natomiast geneza dramatu sięga starożytności. W zasadzie w każdej kulturze pojawiały się motywy związane z teatrem, takie jak przebrania, przedstawienia czy opowieści. W starożytnej Grecji Arystoteles uznał żyjącego w VI w. p.n.e. poetę i aktora Tespisa za prekursora wprowadzenia masek, które umożliwiały odgrywanie przez jednego aktora różnych postaci w przedstawieniu.
Idea dodania do sztuki drugiego aktora została zrealizowana przez Ajschylosa, żyjącego w latach 535-456 p.n.e., którego sztuka pt. „Persowie” jest pierwszą sztuką teatralną, która została zachowana.
Wprowadzenie trzeciego aktora do przedstawienia przypisywane jest natomiast Sofoklesowi, który żył w latach 496-406 p.n.e.
W późniejszych epokach tradycje związane z dramatem rozwijały się w wielu krajach.
Jednymi z najbardziej znanych i cenionych twórców dramatów w Anglii byli: Christopher Marlowe, William Szekspir i Ben Jonson.
We Francji w XVII w. wyróżnili się Molier, Pierre Corneille czy Jean Baptiste Racine.
Anton Czechow, Henrik Ibsen czy Johan August Strindberg to wybitni dramatopisarze XIX wieku w Europie.
W tym czasie Azja rozwijała własne tradycje związane z dramatem, tj. nō i kabuki (Japonia), rozmaite odmiany wayang (Jawa), operę (Chiny) czy kathakali (Indie).
Rozwój dramatu wiązał się z powstawaniem nowych technik wystawiania sztuk i sposobów ich reżyserowania, np. dodawania tańca czy muzyki do przedstawień.
XX wiek zapoczątkował trend wystawiania sztuk dramatycznych nie tylko na deskach teatrów, lecz także w radiu, telewizji i kinach. Współcześnie możemy również podziwiać wiele sztuk za pośrednictwem internetu.
Biorąc pod uwagę powyższe, należy zauważyć, że dramat to ciągle żywa i popularna forma sztuki, która cieszy się nieustannie zainteresowaniem ludzi w każdym wieku.
Wieloletnia tradycja i ewolucja dramatu doprowadziła do wyodrębnienia różnych gatunków.
Najbardziej znane to komedia, tragedia i dramat właściwy.
KOMEDIA
Komedia to gatunek, który wyróżnia się głównie lekkim i wesołym tonem. Zawiera wątki komediowe, a akcja toczy się wartko. Zakończenie utworu zwykle jest szczęśliwe dla bohaterów, natomiast treść umożliwia zapoznanie się z zabawnymi perypetiami postaci, których wady są zwykle uwypuklone.
Samo słowo „komedia” pochodzi z łacińskiego „comoedia” i greckiego „komodia”, które stanowi połączenie słów „komos” (pochód) i „ode” (pieśń).
Komedia starogrecka powstała w starożytnej Grecji już w V w. p.n.e. jako przeciwieństwo dla tragedii. Jej źródłem były improwizowane doryckie mimy ludowe oraz pieśni attyckie.
Najbardziej znanymi autorami byli: Arystofanes, Antyfanes i Menander.
Zgodnie z mitologią grecką za muzę komedii uznawana była Talia.
Jedną z odmian starogreckiej komedii był dramat satyrowy. Jego ideą było przedstawienie w zabawny sposób postaci i motywów z mitologii greckiej, a później – również postaci historycznych. Twórcą tego gatunku był Pratinas z Fliuntu. Dramaty satyrowe przenosiły miejsce akcji wydarzeń zwykle na otwartą przestrzeń, tj. do lasu lub na łąkę. Elementy komiczne wprowadzano za pomocą tańców i dowcipów, które realizował chór w postaci aktorów przebranych za satyrów. Do naszych czasów przetrwało w całości tylko jedno dzieło będące przykładem tego gatunku – „Cyklop” Eurypidesa.
W Rzymie w III wieku p.n.e. na skutek wpływu greckiej komedii nowej powstała komedia rzymska. Za najwybitniejszych autorów uznaje się Plauta oraz Terencjusza.
Średniowiecze to okres, kiedy ukształtowała się farsa- nie bardzo wyszukana forma komedii, której zadaniem było przede wszystkim rozbawienie czytelników przerysowanymi, zabawnymi sytuacjami.
W XII w. rozwinęła się tzw. komedia elegijna, której twórcą był Witalis z Blois. Głównym tematem tego gatunku były historie przygodowo-miłosne. Cechą charakterystyczną tych dzieł była obecność nie tylko dialogów, lecz także narracji.
XVI/XVII w. to okres powstania komedii nowożytnej, którą można podzielić na romantyczną oraz klasycyzującą. Rodzaj romantycznej komedii obfituje w elementy fantastyczne. Przykładem są dzieła Williama Szekspira. Natomiast klasycystyczna odmiana komedii opiera się na realizmie i stałości natury człowieka, np. w „Skąpcu” Moliera.
W XVI w. we Włoszech powstał gatunek komedii ludowej – commedia dell’arte. Istotną rolę odgrywały w niej efekty wizualne.
Spośród polskich komedii warto wyróżnić „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej.
Jednocześnie warte zauważenia jest, iż dzieło Gabrieli Zapolskiej stanowi przykład tzw. dramatu naturalistycznego. Ten gatunek dramatu wykształcił się w drugiej połowie XIX w. w Europie i bazował na zainteresowaniu człowiekiem jako istotą społeczną oraz biologiczną. Znaczący wpływ na jego powstanie miały badanie naukowe, np. teorie Karola Darwina. Jednocześnie rozwój teatru w tym okresie wiązał się z chęcią ukazania realizmu i obiektywizmu przy przedstawianiu ludzi, odchodząc od inscenizacji inspirowanych motywami fantastyczno – baśniowymi. Główne założenia dramatu naturalistycznego to: poruszanie tematyki życia codziennego – również tematów tabu, szczegółowa dokładność i realizm przy opisywaniu rzeczywistości, nieokreślanie bohatera jako idei czy symbolu, lecz jako prawdziwego człowieka – zwykle współczesnego autorowi i pochodzącego z jego klasy społecznej oraz używanie języka wystylizowanego na mowę potoczną.
Jednymi z najbardziej znanych przedstawicieli tego gatunku byli: Henryk Ibsen, August Strindberg czy Bernad Shaw.
TRAGEDIA
Tragedia do utwór, w którym zwykle bohater musi zm