Motyw retrospekcji – Motyw literacki

Retrospekcja to według słownika języka polskiego „odtwarzanie w pamięci przeżyć z przeszłości”. W literaturze (filmie, sztuce teatralnej) natomiast retrospekcja to sposób ujęcia tematu polegający na wprowadzeniu faktów z przeszłości zakłócających chronologię dzieła, czyli zdarzeń, które wydarzyły się wcześniej niż opisywany właśnie czas narracji. Z języka angielskiego retrospekcja bywa nazywana „flashbackiem”. Możemy spotkać się także z określeniem „reminiscencja”, które jest synonimem wspomnienia i refleksji z nim związanych.
Motyw retrospekcji ściśle wiążę się z zagadnieniem narracji i narratora. „Cofnięcie się w czasie” to sposób na wzbogacenie narracji, zaciekawienie czytelnika, zyskanie dodatkowej przestrzeni czasowej, scharakteryzowanie bohatera, czy wprowadzenie przełomu fabularnego.
Z zabiegiem retrospekcji mamy do czynienia wielu utworach. Najczęściej służy ona przywołaniu wydarzeń, które mają czytelnikowi wyjaśnić aktualną sytuację bohatera. Tak jest np. w „Latarniku” Sienkiewicza, gdzie dzięki retrospekcji poznajemy tragiczne koleje życia i tułaczki Skawińskiego, które uzasadniają jego marzenie o bezpiecznej przystani, jaką miała być latarnia.
Z kolei w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza retrospekcja w opowiadaniu Gerwazego i spowiedzi Księdza Robaka wyjaśnia dzieje zamku Horeszków i przyczyny konfliktu między rodami Horeszków i Sopliców. Dzięki tym opowieściom przenosimy się wstecz, poznajemy Stolnika, Ewę i tajemnicę Jacka Soplicy. Tutaj retrospekcja pomaga w charakterystyce bohatera i uzasadnieniu jego późniejszej przemiany. Podobną funkcję pełni retrospekcja w noweli „Katarynka” autorstwa B. Prusa – narrator opowiada o przeszłości pana Tomasza, jednocześnie go charakteryzując i niejako przygotowując grunt pod właściwą akcję.Z kolei w powieści „Sposób na Alcybiadesa” E. Niziurskiego akcja rozpoczyna się w momencie, kiedy narrator porządkuje swoje rzeczy po zdaniu matury. Wśród szpargałów trafi na zeszyt z napisem KASA, a w nim odczytuje zagadkowy wydatek zapisany jako SPONAA. W tym mom