Motyw miasta – Motyw literacki

"; yślą jedynie o własnych korzyściach i preferują wygodne, spokojne życie.4) W szczególnie interesujący sposób została ukazana stolica w utworach Marka Hłaski i Leopolda Tyrmanda. Opowiadania Hłaski ukazują realizm życia lat pięćdziesiątych, odzwierciedlają swoisty klimat tamtych dni, są odbiciem warunków, w jakich żyło polskie społeczeństwo. Akcja wielu opowiadań rozgrywa się w Warszawie – na jej przedmieściach. Są one brzydkie, przygnębiające, szare, zamieszkane przez smutnych, szarych, nieciekawych i często zdegenerowanych ludzi. Bohater opowiadania pt. „List” to człowiek, który z utęsknieniem oczekuje listonosza. List jest dla niego symbolem, nadzieją, znakiem, że do kogoś lub czegoś przynależy. Mieszka on w starej kamienicy na przedmieściach miasta, gdzie wszyscy się znają i wszystko o sobie wiedzą. Życie na przedmieściu jest każdego dnia takie same. Wszystko jest ustalone, odbywa się o tej samej porze. Nie ma miejsca na niespodzianki. Wszyscy wszystkich znają i wiedzą, czym inni się zajmują. Egzystencja mieszkańców miast zmienia się tylko w soboty. Tego dnia robotnicy wcześniej kończą pracę i szukają rozrywki.5) Rzeczywistość lat pięćdziesiątych opisywał także Leopold Tyrmand. Warszawę uważał za miasto niezwykle, specyficzne, brzydkie, ale jednocześnie posiadające swój urok, coś, co przyciąga i sprawia, iż mieszkańcy stolicy nie wyobrażają sobie życia gdzie indziej. W odbudowującej się stolicy grasują szajki złodziejów, drobnych przestępców i malwersantów. Koniki zbijają fortuny pod stadionami. Walkę chuligaństwu wypowiada tajemniczy Zły, bohater jednej z powieści pisarza Jego osoba staje się pretekstem do opisu życia stolicy i panujących w niej stosunków. Warszawa staje się miejscem skupiającym wszystkie wątki powieści – tu toczą się walki, tu spotykają się bohaterowie, rodzi się miłość i zbrodnia.W chwili rozpoczęcia się akcji, Warszawa znajduje się w trakcie odbudowy. Zdaniem Tyrmanda Warszawa inna jest w dzień, a inna w nocy. Tyrmand uważa Warszawę za miasto jedyne w swoim rodzaju. Mimo wielu niedogodności, mimo brudnych wąskich uliczek lubi stolicę. Z humorem opisuje codzienną egzystencję mieszkańców stolicy, kilometrowe kolejki, zatłoczone tramwaje i trolejbusy, w których kwitnie codzienne życie. Autor z humorem opisuje niedogodności, które wiążą się z codzienną jazdą tramwajem – odrywanie się guzików od płaszcza, gniecenie więzionych do domu towarów, ogólna niewygoda. Choć sytuacje tego rodzaju wzbudzają w ludziach najgorsze instynkty, nikt tak naprawdę nie wyobraża sobie życia bez jazdy tramwajami. Specyficzną atmosferę tworzą również bary, kawiarnie i targowiska. Na targowiskach skupia się nie tylko handel. Są one także miejscem, w którym załatwia się różne interesy, nawiązuje kontakty, spotyka znajomych. Panuje tu wieczny gwar i hałas. Przekupki zachwalają swoje produkty, słychać targowanie się o cenę produktów.6) Warszawa stała się także jednym z tematów powieści Tadeusza Konwickiego pt. „Mała apokalipsa”. Utwór nawiązuje do „Boskiej Komedii” Dantego. Bohater-narrator, który już od dawna nie miał pióra w ręku, zmuszony zostaje do samobójstwa. Postanawia więc spisać historię swego życia. Tak rozpoczyna się akcja powieści. Jej czas to najogólniej rozumiana współczesność końca XX wieku, w której trwają rządy reżimu wojskowego. Trudności z dokładnym oznaczeniem czasu akcji wiążą się z faktem, iż panująca władza manipuluje czasem (być może jest to lato, może jesień, mogą być lata 70., 80. lub 90., XXX lub XXV rocznica PRL). Rzeczywistość powieściowa obejmuje trzy płaszczyzny. Dla bohatera-narratora to ostatni dzień życia, dla niego zbliża się osobisty, jednostkowy koniec egzystencji. Akt samospalenia ma być aktem ofiary i protestu przeciwko obojętności ludzi, którzy są bierni wobec systemu i jego poczynań. To także próba dotarcia do najważniejszych wartości, które uległy relatywizacji. W ostatniej wędrówce pisarz podąża ulicami miasta, na których spotyka przyjaciół i wrogów. Uczestniczy w raucie dla partyjnej elity, jest przesłuchiwany w piwnicy restauracji, czuwa przy chorym przyjacielu. Przestrzeń, jaką przemierza, przywołuje na myśl typowo polskie miasto: brudne sienie, mieszkania podobne do klatek, kolejki przed sklepami, w których nic nie ma. Częstym zjawiskiem są przerwy w dostawie gazu i prądu, ulice są rozkopane, brudne, zaniedbane. Na tle innych budynków szczególnie się wyróżnia Pałac Kultury i Nauki – symbol przyjaźni polsko–radzieckiej, w obecnej chwili rozpadający się, zniszczony. Na ulicach można zauważyć tłumy ludzi świętujących, wszystko to ma na celu zamaskować brud i nędzę, ale raczej się to nie udaje. Dla bohatera jest to obraz nędzy tak ogromnej, że musi ona w jego mniemaniu doprowadzić do zagłady: kraj i świat ulegną zagładzie, gdyż osobowość ludzka, stosunki społeczne, hierarchia wartości uległa deformacji i rozkładowi.Podsumowując, można stwierdzić, że obraz Warszawy ukazany w wyżej przedstawionych utworach to obraz pesymistyczny. Warszawa nie przypomina światowej metropolii, nie jest miejscem, w którym cały czas coś się coś dzieje, nie jest miejscem, które się rozwija, które stanowi centrum życia kulturalnego. Wprost przeciwnie – jest to miejsce szare, brudne, brzydkie, nieciekawe, rozpadające się. W wielu dzielnicach życie toczy się na granicy nędzy, ludzie wegetują w tragicznych warunkach. Co ciekawe, czytając literaturę XIX i XX wieku, odnosi się wrażenie, że stolica tak naprawdę się nie zmienia. Zawsze istnieją dzielnice nędzy, zawsze też stolicę zamieszkują ludzie, którzy mogliby coś zrobić dla społeczeństwa, jednak nie mają na to ochoty, bo są skupieni na zaspokajaniu własnych potrzeb.