Motywy literackie – zestawienie epokami

Motywem literackim nazwać można powtarzalne w historii literatury elementy, spotykane w różnych utworach, niezależnie od okresu powstania. Różnią się sposobem w jaki są przedstawione. Poniżej prezentuję kilka najważniejszych motywów, które podsumowują istotę twórczości każdej z epok literackich.
Antyk
Głównym prądem umysłowym epoki był humanizm, stawiający człowieka w centrum zainteresowania. Przejawia się to zarówno wśród filozofów (przemyślenia na temat szczęścia) w sztuce (rzeźba – przedstawienie piękna budowy anatomicznej, poezja – uwydatnienie cech wewnętrznych, na przykład: odwaga, mądrość). Sprawiało to, że ludzie przedstawiani byli niemal na równi z bogami. Nieco odmienny sposób przedstawienia człowieka dostrzegamy w Biblii, ponieważ obok człowieka jako władcy świata dostrzec można człowieka, jako marną istotę. Charakterystyczny jest politeizm. Bogowie nie są obcy śmiertelnikom i czynnie uczestniczą w ich życiu. Pomagają w wojnach, mają z ludźmi dzieci. Posiadają również wady. Inny obraz przedstawia Biblia, gdzie podstawą jest monoteistyczna wiara w Boga, który zsyła swojego Syna na ziemię.
Średniowiecze
W epoce tej mamy do czynienia z motywem człowieka jako “marnością nad marnościami”. Ważnymi cechami życia ludzkiego są skromność, ubóstwo i asceza. Istotną rolę odgrywa również nieustanne przypomnienie “Memento mori”. W centrum zainteresowania stawiany jest Bóg (teocentryzm), a człowiek jest rozdarty pomiędzy dobrami niematerialnymi a ziemskimi. Sensem ludzkiej egzystencji staje się wypełnianie przykazań, co umożliwi osiągnięcie życia wiecznego. Bóg jest odpowiedzią na wszelkie pytania.
Renesans
Człowiek ponownie postawiony jest w centrum uwagi (humanizm, antropocentryzm), powinien zadbać o swoje życie, wygodę, rozwój. Zainteresowanie człowiekiem przejawia się w wielu dziedzinach życia. Skromne, ascetyczne życia odchodzi w niepamięć. Najwyższymi wartościami stają się pokój, równość, sprawiedliwość – pomagające dążyć do idealnego życia, osiągnąć utopię.
Barok
W epoce baroku toczą się liczne wojny, panuje zaraza. Człowiek znów przekonuje się o kruchości i ulotności życia. Zwraca się do Boga o pomoc. Dostrzega, że dobra ziemskie wcale nie są ważne, a życie jest nieustanną walką z szatanem i grzechem. Bóg i religia były ostoją w tym trudnym okresie. Stał się on najwyższą wartością i prawdziwą miłością. W przeciwieństwie do szatana, głównego wroga. To za jego przyczyną ludzie muszą toczyć nieustanną walkę z pokusami. Punktem docelowym każdego życia był grób.
Oświecenie
Epoka opiera się na zachwycie odkryciami, jakie dokonały się w epoce antycznej i w okresie renesansu. W centrum ludzkiego życia ponownie staje człowiek. Odżywa przekonanie o jego potędze. Ponownie głównym celem staje się uprzyjemnienie życia, zmiana świata na lepsze. Bóg postrzegany był jako stwórca wszechświata, a ludzie zachwyceni byli jego dziełami. Pojawiały się jednak też nowe koncepcje dotyczące tej dziedziny życia:
– deizm – Bóg stworzył świat, jednak nie ingeruje w jego losy;
– ateizm – Bóg nie istnieje.
Romantyzm
Człowiek żyjący w tym okresie to irracjonalista. Jego życie wiąże się z nieustannym cierpieniem i buntem przeciw rzeczywistości, a nawet Bogu. Mimo to, w większości przypadków, występuje głęboka wiara. Bóg opiekuje się światem, jednak według starego porządku. Romantycy, którzy chcą modernizować ład panujący na świecie stawiają się na równi z Bogiem, przecież też mają moc tworzenia.
Pozytywizm
Głównym nurtem jest realizm. Człowiek dokonuje wielu ważnych odkryć, następuje rewolucja przemysłowa. Poprawie ulega jakość życia tych najbiedniejszych. Wzmacnia się szacunek do życia (zdrowy styl życia) i pracy. Aby zwiększyć produktywność postanowiono oddzielić Boga od nauki, badano to co można zbadać. W ten sposób uczeni nie musieli wiązać wszystkich badań z Bogiem, a ludzie nie potrzebowali dowodów naukowych na Jego istnienie.
Młoda Polska
Człowiek jest przedstawiany jako marny pył. Wiara w jego zdolności zanika, bo przecież wszystko zostało już odkryte. Koniec wieku dla społeczeństwa wiąże się z końcem świata. Życie staje się tylko pasmem cierpień i niepowodzeń. Oparte jest na dążeniu do śmierci. Rodzi się także teoria nadczłowieka, który ma umiejętność sprawowania władzy nad innymi. Jeżeli chodzi o kwestie wiary, to dekadenci uznawali się za osoby niewierzące. Wielokrotnie zauważalna była postawa buntu, zbliżona nawet do bluźnierstwa, ale dostrzegalny jest też motyw nawrócenia.
Dwudziestolecie międzywojenne
Dominuje katastrofizm, ale powraca wiara w ludzki umysł, co zawdzięcza się osiągnięciom naukowym i technicznym wcześniejszych dekad. Mimo zachwytu nad dokonaniami człowieka, istnieje też niepewność i pojawia się egzystencjalizm, a religia staje się sprawą prywatną. Wiara przestała przeplatać się przez wszystkie dziedziny życia, zaczęto doceniać inne kultury.
II wojna światowa
Człowiek poddany jest próbie, zniszczony został śmiercią. Nie potrafi odróżniać dobra od zła. Nie wie, czy zabija słusznie, czy można zabijać słusznie. Chciał walczyć o ideały, ale przecież okazał się zabójcą. Nie są już ważne te wszystkie osiągnięcia, wszystko inne schodzi na dalszy plan. W