Motyw wiek XX – Motyw literacki

Wiek XX wymyka się jednoznacznej ocenie. Z jednej strony to czas rozwoju nauki, technologii, medycyny, edukacji i sztuki. To, co ludziom XIX wieku nie przyszło nawet do głowy, w nowym stuleciu stawało się faktem. Jest jednak druga – przerażająca – strona medalu. Konflikty zbrojne na skalę światową, systemy totalitarne, obozy zagłady, holokaust, ludobójstwo, zakłamywanie rzeczywistości. Co na to literatura? Nie pozostała obojętna. Artyści zachwycili się rozwojem, dostrzegli zmiany. Przede wszystkim jednak upamiętniali przelaną krew. Jedni skupili się na tych, co podnosili rękę na niewinnych, inni na heroicznych postawach obrońców. Wszystko ku przestrodze.
Spójrzmy na XX-wieczne realia oczami pokolenia Kolumbów. To oni mieli przywilej urodzić się w wolnej Polsce. Na suwerenność nasza ojczyzna czekała 123 lata. Wielu pokoleniom towarzyszyła gorycz rozczarowania. Pokoleniu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Różewicza, Tadeusza Gajcego czy Zbigniewa Herberta grała w duszy nadzieja. Wierzyli, że każdy kolejny dzień będzie czasem odbudowy. Wszystkie plany, oczekiwania i marzenia musiały być zweryfikowane. We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Ludzie urodzeni około roku 1920 dopiero wkraczali w dorosłość. Świeżo upieczeni maturzyści musieli zająć się zupełnie innymi sprawami niż te, które zwyczajowo absorbują uwagę młodego człowieka.
Przyjrzyjmy się Janowi Bytnarowi (Rudy), Maciejowi Aleksemu Dawidowskiemu (Alek) i Tadeuszowi Zawadzkiemu (Zośka) – bohaterom z krwi i kości, których poznajemy dzięki literackiej relacji Aleksandra Kamińskiego. W powieści „Kamienie na szaniec” obserwujemy, jak chłopcy dorastają do bohaterstwa. Ich opór wobec najeźdźcy przybierał różne formy i sprawiał, że nawet pozornie niewielkie działania (pisanie haseł na murach, malowanie patriotycznych symboli, wywieszanie biało-czerwonych flag) urastały do rangi heroizmu. Potem przyszła pora na walkę z bronią w ręku. Dzięki postawie takich ludzi jak Rudy, Alek i Zośka warszawiacy odzyskiwali nadzieję, że walka ma sens.
Punktem kulminacyjnym jest próba odbicia Rudego. Specyficzne „przesłuchania” miały doprowadzić do uzyskania danych innych Polaków, którzy działali przeciw okupantowi. Drastyczne obrazy z Pawiaka, a potem z siedziby gestapo przy alei Szucha pokazują, w jak brutalny sposób postępowali Niemcy wobec aresztowanych. Deptana była ludzka godność.
Akcja pod Arsenałem zakończyła się odbiciem skatowanego Rudego. Jednak młodzieniec na skutek odniesionych ran, zmarł. Śmiertelnie ranny podczas akcji został też Alek. Sytuacja ta pokazuje, z jak wielkim poświęceniem wiązała się walka o wolność. Świat „Kamieni na szaniec” jest wyraźnie spolaryzowany. Dobrzy, szlachetni, honorowi, pracowici i skłonni do poświęceń Polacy stają w obliczu agresji niegodziwych, okrutnych i bezwzględnych hitlerowców. W utworze można dostrzec troskę Kamińskiego, aby czytelnik naprawdę mógł wczuć się sytuację i stany emocjonalne bohaterów. Należy ich podziwiać.
Wizja totalitaryzmu, zarówno hitlerowskiego, jak i stalinowskiego, zajmuje ważne miejsce w tekstach kultury XX wieku. Literackim głosem w tej sprawie są opowiadania Tadeusza Borowskiego. Jest to relacja z hitlerowskich obozów koncentracyjnych, w których trwa walka o przetrwanie. Świat zlagrowany jawi się jako system stworzony przez katów i ofiary. Ma on na celu wyniszczanie całych narodów. Lektura przynosi szereg informacji na temat realiów panujących w obozie zagłady. Okazuje się, że wśród ofiar są grupy uprzywilejowane. W ten sposób więźniowie, którzy walczą o to, aby przeżyć, są wciągani w szpony systemu i stają się współodpowiedzialni za zbrodnię.
Poznajemy Tadka – narratora – typowego człowieka zlagrowanego. To konformista, który nauczył się żyć w obozie i uodpornił s