Oświecenie – Epoka literacka

Oświecenie jest potoczne nazywane wiekiem rozumu, wiekiem filozofów. Za lata jego trwania na świecie uznaje się okres od około 1680 do około 1789 roku, czyli od końca siedemnastego do końca osiemnastego wieku.
W Polsce natomiast wyróżnia się trzy jej etapy:
fazę wczesną, która trwała w latach 1740 – 1764 (było to przed elekcją Stanisława Augusta)fazę dojrzałą, która trwała w latach 1764 – 1795 (były to czasy stanisławowskie)fazę schyłkową, która trwała w latach 1795 – 1822 (od pierwszego rozbioru Polski aż po wydanie ballad i romansów napisanych przez Adama Mickiewicza)

Trzeba jednak pamiętać, że tak jak przy każdej epoce, daty są jedynie umowne. Data rozpoczęcia (w Europie) związana jest z końcem francuskiego klasycyzmu oraz początkiem tak zwanego „kryzysu świadomości europejskiej”. Było to pewnego rodzaju mostem, który połączył wczesną nowożytność z oświeceniem. Za koniec przyjmuje się wybuch rewolucji francuskiej.
Nazwa we wszystkich językach używanych w Europie odnosi się do świateł lub światła. Słowo to rozumiano jako siłę, która rozpraszała zabobony (wiara w istnienie ciągu przyczynowo – skutkowego między zdarzeniami) oraz mrok. Jest to też jedna z głównych przenośni w tym okresie. Wyraz ten został po raz pierwszy użyty w Niemczech. Chciano w ten sposób pokazać, iż po ciemności i zacofania, czas na coś nowego, co rozjaśni noc baroku. Głównym założeniem tej epoki był powrót myśli do świata materialnego, tego, który nas otacza. Zaprzestano masowego pisania o duchach, jak i życiu po śmierci. Nastąpiła rewolucja w ludzkim myśleniu. Głęboko wierzono w ogromną moc i siłę wiedzy i nauki. Uważano rozum za coś, co trzeba wykorzystać we wszelkiego rodzaju badaniach oraz udoskonaleniach świata. Powstał krytycyzm dotyczący instytucji państwowych, jak również kościelnych, walka o prawa człowieka – żebyśmy mogli swobodnie wyrażać własne poglądy, wiarę i uczucia, oczywiście bez obrażania kogokolwiek w miejscu publicznym.
W okresie tym możemy bez problemu dostrzec wiele przeciwieństw. Rozwijały się miasta, nastąpił przyrost ludności, a z drugiej strony wielu nie miało co jeść, umierało, porzucało swoje dzieci. Dokonywano wielkich odkryć, które zapisały się w kartach naszej historii, a jednocześnie miejsce miały również liczne okrucieństwa. Z jednego punktu widzenia był progres, a z drugiego regres powodowany również katastrofami naturalnymi, takimi jak powodzie, szybko rozprzestrzeniające się pożary oraz wiele innych. Warto również wspomnieć o zarazach, które dziesiątkowały ówczesne społeczeństwo, gdyż nie było jeszcze tak rozwiniętej medycyny ani wykwalifikowanych lekarzy z dostępem do wysokiej jakości sprzętu. Ogromne dysproporcje były widoczne również w ludziach. Bogata szlachta, której niczego nie brakowało, wręcz opływała w luksusy (wystawne bale, drogie, egzotyczne jedzenie było u nich na porządku dziennym) i tylko pomnażała swój i tak już pokaźny majątek oraz tak zwana biedota, która nie miała schronienia na noc, ani środków do życia, żeby przetrwać – ich życie cały czas było na krawędzi. Szczególnie wyraźnie widać to w sztuce – arystokracja wyprawiająca dostojne uczty z tańcami, ubrania, przyozdobione licznymi koronki i fryzury ułożone w wymyślne loki.
Główne elementy światopoglądowe:
Krytycyzm – odnosił się w głównej mierze do tradycyjnych instytucji społecznych, jak również politycznych, między innymi do Kościoła i form religijnego życia oraz do ustaleń nauki. Głosił obowiązkowość dociekania swych racji z uznaniem nowych faktów, które mogłyby wpłynąć na dotychczasowe przekonania. Nakazywał, aby kontrolować prawdziwość powszechnie uznawanych sformułowań i twierdzeń.Utylitaryzm – wierzono, że dążenie do osiągnięcia szczęścia nie może spowodować, iż będziemy to robić z wykluczeniem innych, gdyż szczęcie jednostki jest ściśle powiązane z dobrem i z nastrojem ogółu. Ma być to osiągnięte poprzez pracę, która zaprowadzi nas do postępu.Optymizm poznawczy – była to wiara w możliwości odkrywania praw rządzących światem i społeczeństwem, jak i możliwość przekształcania społecznych stosunków. To właśnie z tego wynikała potrzeba kształcenia się.

Wzorce osobowe, które istniały w oświeceniu:
– człowiek oświecony – jest to osoba myśląca racjonalnie, encyklopedysta oraz tak zwany wolnomyśliciel (był on wrogiem zabobonów i ciemności). Wierzył w wielką potęgę rozumu. Cechowała go również wiara w równość, wolność i braterstwo.

– człowiek sentymentalny – miał on kierować się sercem, które miało wyznaczać drogę. Osoba ta była skłonna do płaczu, czuła, wrażliwa, lubiła sielskość i prostotę, szczera, religijna, dobra i współczująca.

– człowiek ogładzony – miał być obyty w manierach, towarzyski, mieć wszechstronne wykształcenie. Dodatkowo miał być towarzyski, elegancki i uprzejmy, ale również błyskotliwy i dowcipny, obeznany ze sztuką przeprowadzania konwersacji. Stały bywalec na salonach, które w tamtym okresie były formą życia towarzyskiego.

– człowiek rewolucyjnego czynu – był to republikanin, dążył do reform, wróg absolutyzmu, bardzo oddany postępowi społecznemu.

Ważne pojęcia, które warto zapamiętać:1. Racjonalizm – słowo pochodzi od łacińskiego ratio – w tłumaczeniu oznaczającego rozum. Jest to poszukiwanie prawdy o otaczającym nas świecie. Wiara w niesamowitą siłę, ideę, która może pomóc w znalezieniu odpowiedzi na nurtujące nas pytania. Pogląd ten pochodzi od filozofa imieniem Kartezjusz i jego słynnego „myślę, więc jestem”empiryzm – ogólne przekonanie, iż najlepsza metoda poznawania prawdy i badania świata wiedzie poprzez własne doświadczenia i odkrycia, które odbywać się miały przy pomocy zmysłowych bodźców. Jest to totalne przeciwieństwo filozoficznego racjonalizmu, który twierdził, że podstawą poznania są idee, a bodźce mają pozycję drugorzędną

2. Humanizm – jest to umiejscawianie człowieka w centrum. Jego prawo do wolności, prawo do szczęścia oraz wyrażanie własnych poglądów są najważniejsze (popularne również w epoce renesansu).3. Ateizm – pogląd odrzucający istnienie w Boga. W XVII wieku był postrzegany jako rodzaj