Współczesność – Epoka literacka

Założenie: opisuję współczesność z perspektywy Polski. Epoki literackie mają to do siebie, że każdy kraj (a właściwie każdy podmiot kręgu kulturowego) wypracowuje je nieco inaczej. Współczesność w Polsce i np. we Francji będzie się różniła.Ramy czasowe i nazwaWspółczesność to epoka literacka,  która trwa do chwili obecnej. Jednak trudno określić jest jej początek. Niektórzy uważają, że współczesność zaczęła się w chwili odzyskania przez Polskę niepodległości, czyli w 1918 roku. Inni stawiają na 1939, jeszcze inni na 1945 rok. Jak widzicie, wojna była w tym kontekście istotna. Jako że znaczna większość historyków i polonistów optuje za tą ostatnią datą, ja też tu ją przyjmę.
Nazwa epoki (współczesność) pochodzi oczywiście od tego, że w jej czasach żyjemy.
Współczesność jest bardzo pojemnym terminem; żyjemy w jej czasach i możemy o współczesności opowiedzieć znacznie więcej niż o innych epokach. Jest nam bliższa. Jest też bardzo różnorodna, w każdej dekadzie inna. Spróbuje opisać współczesność z podziałem na różne jej części.Próba periodyzacji1) Na pierwszy ogień pójdą lata 1945-1950. Właśnie skończyła się II wojna światowa, jednak zamiast zakosztować utęsknionej wolności, Polacy muszą stawić czoła kolejnej przeszkodzie – komunizmowi. Władze wspierały kulturę i pisarzy, jednak głównie po to, aby pozyskać ich do celów ideologicznych. Można powiedzieć, że w tym czasie istniały dwa obozy pisarzy:- jeden, który był elementem propagandy, skupiał takie jednostki, jak na przykład pisarz Leon Kruczkowski czy krytyk literacki Stefan Żółkiewski. Warto również pamiętać o poetach: Julianie Tuwimie i Adamie Ważyku. Zgodnie z wizją władzy pisał również Konstanty Ildefons Gałczyński. Wielu z powyższych pisarzy płynęło razem z pewnym prądem literackim: socrealizmem. Był on prądem ideologicznym służącym propagandzie. Wymyślony został w ZSRR. Głównymi, pozytywnymi bohaterami takich dzieł były postacie, które pracowały dla dobra miast i wsi, postacie z klasy robotniczej. Ich przeciwnikami, postaciami negatywnymi byli obywatele państw Zachodu.
– po drugiej stronie sceny literackiej, niejako w opozycji, stali pisarze katoliccy, na przykład Stefan Kisielewski albo Jerzy Zawieyski.
Wielu pisarzy zmuszonych było działać na emigracji. Były to osoby takie jak Jan Lechoń (poeta) i Tadeusz Nowakowski (pisarz). Wielu z tych, którzy pisali na emigracji, stało po stronie pisarzy-katolików.
2) Kolejnym przedziałem czasowym, którym się zajmiemy, będą lata 1950-1956. Komunizm zaczął panoszyć się w najlepsze, państwo posiadało monopol wydawniczy, dążyło do totalnego podporządkowania sobie twórczości literackiej (oraz każdej innej strefy życia). Polityka ideologiczna szła jednak dwutorowo. Na potęgę wydawano książki Mickiewicza, Sienkiewicza, Prusa, jednocześnie wycofując z obiegu książki Zofii Kossak-Szczuckiej, Melchiora Wańkowicza i innych. Przede wszystkim jednak ludzie byli zachęcani do zapoznawania się z literaturą radziecką, między innymi z „wielkimi dziełami” Stalina i Lenina.
Pisarze coraz liczniej zaczęli w tym okresie wspomagać państwo w propagandzie. Ponownie warto przywołać tutaj Juliana Tuwima i Adama Ważyka. Pisali oni w duchu wcześniej wspominanego socrealizmu. Również swoje wiersze pisał wtedy socrealistyczny Władysław Broniewski.
Jedna z odnóg socrealizmu, która dominowała w prozie, jest ta podkreślająca (i piętnująca) wrogów ludu. Tu mamy takich znanych pisarzy, jak na przykład Bohdan Czeszko i Witold Zalewski.
Po śmierci Stalina (w 1953 roku) epoka socrealizmu zaczęła zmierzać ku końcowi.
Podobnie jak we wcześniejszym okresie, tu również wielu Polaków pisało na emigracji. Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Melchior Wańkowicz i Zofia Kossak-Szczucka. Wszyscy te nazwiska znamy.
3) Kolejny okres (1956-1960) przyniósł złagodzenie cenzury i ożywienie polskiego życia literackiego. Wreszcie wydawana zaczęła być proza i poezja zachodnia; ludzie pokochali ją, zanurzyli się w amerykanizmie. Ułatwione również zostało wydawanie książek osób przebywających na emigracji – również tych, których Stalin „skazał na milczenie”.
Swoją drugą młodość przeżywały również krótkie formy literackie publikowane w pismach literackich, zarówno tych już istniejących, jak i w tych dopiero co powstałych. W tym okresie znajdujemy pisarzy takich jak Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska czy Stanisław Jerzy Lec. Wybitną postacią byli również Maria Dąbrowska i Sławomir Mrożek. W tym okresie ponownie przypomnieli o sobie pisarze katoliccy. Polską scenę literacką zatrząsnęły książki science-fiction za sprawą Stanisława Lema.
Również w tym okresie powstał nowy nurt. Był to turpizm, który miał na celu wywołać szok estetyczny poprzez wprowadzenie elementu brzydoty do utworu. Często w takich utworach pojawiał się wątek kalectwa, choroby i śmierci. Turpizm był odpowiedzią i niejako elementem przeciwstawnym dla socrealizmu, który charakteryzował się „ideałem” krajów ZSRR.4) Niestety, względna wolność nie trwała długo. W latach 1960-1970 ponownie cenzura zaczęła coraz bardziej dokuczać wolności literackiej. Zamiast stosunkowo neutralnych pisarzy państwo zaczęło promować Janusza Przymanowskiego, Zbigniewa Safjana oraz innych, którzy pisali propagandową literaturę kombatancko-wojenną. Działania te doprowadziły do zniszczenia literatury zagłębiającej się w realia PRL-u. Jednak pisarze polscy dali radę i przetrwali ten trudny dla nich okres.
W tym okresie nawet swój początek miał nowy gatunek literacki – felieton śpiewany. Jego autorem oraz pierwszym twórcą utworów z tego gatunku był poeta Wojciech Młynarski. W tych latach dalej pisał Stanisław Lem, pisał dalej Sławomir Mrożek, pisał dalej Tadeusz Różewicz, podobnie jak Czesław Miłosz i Witold Gombrowicz.5) Powoli idziemy w kierunku naszych czasów – jeżeli jesteście teraz licealistami lub uczniami wyższych klas podstawówki, to najprawdopodobniej w tym przedziale czasowym urodzili się Wasi rodzice! W latach 1970-1980 polska literatura znowu miała się gorzej przez przybierającą na sile cenzurę, której dzielnie zaczęło się przeciwstawiać „podziemie wydawnicze”.
Podobnie jak wcześniejsze okresy, ten również cechował się różnymi nurtami literac