Barok – Epoka literacka

Temat wypracowania: Barok – Epoka literacka.
Najprawdopodobniej termin ‘barok’ pochodzi od portugalskiego wyrazu barocco. Określano nim perłę o kształcie nieregularnym, a na zasadzie skojarzenia, określano także wytwory architektury i sztuki, które charakteryzowały się nietypową i dziwną formą. Nazywano nim również styl artystyczny, a z czasem zaczęto także stosować go jako określenia epoki w dziejach europejskiej kultury.
Przyjmuje się, że początki baroku w Europie przypadły na schyłek XVI wieku, rozkwit nastąpił w XVII wieku, natomiast zmierzch epoki datuje się na pierwszą połowę XVIII wieku.
Pewne sygnały o zmianie gustów w sztuce i literaturze Polaków pojawiły się już w ostatnim ćwierćwieczu XVI stulecia, ale rozwój kultury barokowej rozpoczął się w latach dwudziestych XVII wieku i trwał minimum do połowy XVIII wieku. W literaturze polskiej umowną datą końca baroku jest rok 1764 rok, w którym Stanisław August Poniatowski wstąpił na tron.
Wśród cech wyróżniających nowy prąd były skłonności do teatralizacji, rozmiłowanie w patosie i ozdobności oraz ukazywanie w sztuce kontrastów i przeciwieństw, zamiast harmonii. Barokowi twórcy w swoich dziełach wyrażali nastroje niepewności oraz niepokoju. Istotny wpływ na kształtowanie się tych tendencji miały przemiany zachodzące w światopoglądach ówczesnych ludzi, w ich życiu religijnym oraz wydarzenia historyczne.
Filozofia w baroku
Barok był okresem pełnym niepokoju, zamętu oraz konfliktów. Wielu ludzi przeżywało rozterki religijne, ponieważ walki o wiernych między protestantami a Kościołem katolickim znacznie się zaostrzyły.
Niektóre zdarzenia spowodowały, że ludzie zaczęli sobie uświadamiać, jak małą mają wiedzę na temat samych siebie oraz świata. Przyczyniły się do tego postępu w naukach ścisłych, medycynie i naukach przyrodniczych, a także odkrycie nowych egzotycznych ludów oraz lądów. Ludzie uświadomili sobie, jak wiele tajemnic kryje otaczająca nas rzeczywistość. Zwątpienie człowieka w możliwości poznawcze stało się przyczyną dość głębokiego kryzysu intelektualnego i duchowego. Jego wyrazem były filozoficzne poszukiwania, które stawiały sobie za cel odnalezienie porządku na świecie oraz zrozumienie zasad panujących na nim.
René Descartes (1596-1650), to francuski myśliciel, który w Polsce znany jest jako Kartezjusz, za punkt wyjścia w rozumowaniu przyjął sobie wszechogarniające wszystkich wątpliwości. Stwierdził, że jedyną rzeczą, w którą nie możemy wątpić, jest nasza zdolność do logicznego rozumowania, pociągająca za sobą konieczność istnienia myślącego ‘ja’. Jego bardzo popularne słowa to: „Myślę, więc jestem”, stanowiące fundamentalną zasadę filozofowania. Stwierdzenie, iż uzasadnienia filozofii należy szukać w ludzkim umyśle, stało się podstawową zasadą nowożytnego racjonalizmu.
Z kolei Blaise Pascal (1623-1662) również francuz, podobnie jak René uważał, że wątpienie jest bardzo ważnym źródłem filozofii. Według niego sceptycyzm był oznaką zakwestionowania potęgi rozumu. Uświadomienie sobie wszystkich ograniczeń umysłu powoduje, że ludzie są bardziej skłonni, aby uznać wiarę za najbardziej właściwą drogę do szczęścia i prawdy. Źródłem wiary miało być serce, nie rozum. Jedno z jego najbardziej znanych założeń zwane jest „zakładem Pascala”. Według niego ludzie stają przed wyborem między założeniem, iż Bóg istnieje lub przeciwieństwem tej tezy, czyli że Bóg nie istnieje. W chwili, gdy okaże się, że Bóg istnieje, ludzie, którzy uwierzyli, mogą zyskać wszystko – szczęście i życie wieczne. Zaś gdy przegrają, nic nie stracą, po prostu wejdą w nicość. Jeżeli jednak podadzą w wątpliwość istnienie Boga, stracą wszystko, a nie będą mogli nic zyskać. Dlatego według zakładu Pascala lepiej jest uwierzyć.
Podsumowując, główne założenia filozofii Kartezjusza są następujące:
– jedynie niepodważalne myślenie zakłada istnienie myślącego ‘ja’,
– w wątpliwość można podać poznanie zmysłowe i oparte jej podstawie rozumowanie.
Natomiast główne założenia filozofii Pascala wyglądają tak:
– zapewnić człowiekowi szczęście może tylko wiara,
– rozum ludzki nie jest w stanie pojąć nieskończoności.
Religia w baroku
Epoka baroku w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Zachodniej, przyniosła spory pomiędzy Kościołem katolickim a protestanckim, które wpłynęły na sferę artystyczną i intelektualną. Coraz częstsze były głosy o ograniczeniu swobody dla wyznań niekatolickich. Coraz częściej padały też hasła kontrreformacji. Skutkami tej narastającej nietolerancji były między innymi: wygnanie arian w 1658 roku oraz ograniczenie praw innowierców. Na przykład w 1717 roku zakazano protestantom odprawiania publicznie nabożeństw.
Wyłącznie polską specyfiką było połączenie kontrreformacyjnej idei z uzasadnieniem politycznej ekspansji na wschód. Coraz większą uwagę poświęcano potrzebie obrony granic wschodnich przed Turkami, którzy wyznawali islam. Wojny z Turkami trwały praktycznie przez cały XVII wiek i to właśnie w tych okolicznościach ukształtował się mit Polski jako przedmurza chrześcijaństwa, pierwszej linii obrony Europy przed inwazją wyznawców Mahometa.
Ideologia w baroku – sarmatyzm
Dość charakterystycznym elementem polskiej kultury była ideologia sarmatyzmu. W Rzeczypospolitej ukształtował się podział na wyrafinowaną kulturę dworską, naśladującą arystokratyczne salony zachodniej Europy, oraz na kulturę ziemiańską, zwaną również sarmacką, reprezentowaną przez średnią i drobną szlachtę. Sarmaci cechowali się niechęcią do europejskich nowinek oraz odwoływaniem się do kultu tradycji i swojskości. Popularność zyskała koncepcja, według której Polacy, a dokładnie polska szlachta, mieli pochodzić od starożytnego ludu Sarmatów, przedstawianych jako wojownicy kochający wolność, broniący swojego trybu życia przed wpływami obcymi oraz przywiązanych do dawnych obyczajów.
Mit Sarmatów pełnił funkcje polityczne. Uzasadniał ekspansję Rzeczypospolitej na wschód, skąd miało się wywodzić to plemię według legendy, a także potwierdzał dążenia szlachty do utrzymania swoich przywilejów.
Inną natomiast stroną sarmatyzmu było odrzucenie przez jego wyznawców ciekawości świata, która była charakterystyczna dla epoki renesansu. Jej miejsce zajęła ksenofobia i przekonanie o doskonałości wzorców kulturowych Rzeczypospolitej.
Pisarze baroku
Molier, a dokładnie Jean-Baptiste Poquelin – najwybitniejszy francuski komediopisarz, uważany za twórcę klasycznej komedii nowożytnej oraz mistrza realistycznej komedii charakterów i intryg. Do jego dzieł zaliczyć można tytuły: „Świętoszek”, „Skąpiec” czy „Chory z urojenia”.
Pierre Corneille – francuski dramaturg, nazwany ojcem klasycystycznej tragedii.
Daniel Naborowski – jako pierwszy w literaturze polskiej zaczął stosować formę listu poetyckiego, nazywany przedstawicielem nurtu dworskiego, wykorzystywał w swoich dziełach poetykę konceptyzmu.
Jan Chryzostom Pasek – zasłynął pamiętnikami, które spisywał pod koniec swojego życia.
Wacław Potocki – zaczął pisać od wczesnej młodości, zaczęło się od poematów na motywach biblijnych, pieśni pokutnych, trenów na śmierć swoich dzieci, fraszek, anegdot, wierszowanych powieści i wierszy okolicznościowych, a także epopei, spośród których wymienić można: „Transakcja wojny chocimskiej”. Do jego twórczości zalicza się wiele utworów, które zostały wydane drukiem dopiero w XX wieku. Pisarz reprezentuje nurt sarmacki, inaczej ziemiański.
Mikołaj Sęp-Szarzyński – do czasów obecnych przetrwało około 50 utworów jego autorstwa, a są to między innymi: sonety, epitafia, pieśni.
Jan Andrzej Morsztyn – zaliczany do najwybitniejszych polskich poetów barokowych. Można zaliczyć go do przedstawicieli nurtu dworskiego. Pisanie było dla niego rozrywką.
Daniel Defoe – uznawany za prekursora współczesnego dziennikarstwa. Znane jest kilkaset utworów jego autorstwa, poruszających najróżniejsze tematy, jednakże wszystkie najważniejsze napisał w latach 1719-1722, Jest również uważany za jednego z ojców powieści nowożytnej.
Muzyka w baroku
W historii muzyki początek tej epoki wyznacza data skomponowania przez Jacopo Periego pierwszej opery. Miała ona tytuł „Dafne”. Było to w 1597 roku. Z koniec epoki uznaje się połowę XVIII wieku, gdy ostatni twórcy baroku tworzyli kompozycje, a byli to między innymi: Antonio Vivaldi, Domenico Scarlatti, Jean – Philippe Rameau, Georg Friedrich Händel, czy też Johann Sebastian Bach, którego śmierć, czyli 1750 rok, uważa się za datę symboliczną zakończenia epoki baroku.
W tej właśnie epoce powstało kilka nowych gatunków oraz form wokalno-instrumentalnych, czyli:
– opera,
– kantata,
– oratorium.
Powstały również nowe gatunki i formy instrumentalne, takie jak:
– sonata,
– suita,
– fuga,
– koncert solowy,
– toccata.
Moda baroku
Cechą charakterystyczną barokowych obyczajów była skłonność do sztuczności oraz nadawanie nawet prozaicznym czynnościom oprawy teatralnej. Przykładem tego może być poranna toaleta króla Ludwika XIV, która odbywała się w obecności ponad stu dworzan, a której towarzyszył skomplikowany ceremoniał.
Pośród szlachty, arystokracji i bogatego mieszczaństwa rozpowszechniała się moda na pokazy sztucznych ogni oraz moda na reżyserowanie uczt jako niezwykłych widowisk. Teatralizację życia można było również zauważyć w strojach.
Szlachta sarmacka w Polsce wykształciła własny, dość specyficzny styl życia. Ich odgrywanie spektaklu życia przejawiało się między innymi w teatralizacji sejmików oraz urządzaniu widowiskowych kuligów i uczt. Szlachta polska budziła wielkie zainteresowanie w Europie, nie tylko ze względu na oryginalny tryb życia, lecz także ze względu na barwne ubiory i fryzury.
Podsumowanie:
Nazwa epoki najprawdopodobniej pochodzi z języka portugalskiego ‘barocco’, co oznacza perłę o nieregularnym kształcie, a natomiast z języka włoskiego oznacza nietypowość, dziwność. Barok jest głównym kierunkiem w kulturze europejskiej, a jego lata przypadają na końcówkę XVI wieku oraz wieki XVII i XVIII. Cechował się tematyką mitologiczną i religijną, patosem, teatralnością, emocjonalnością i kontrastem.

Sprawdź również:

• Romantyzm – Epoka literacka
• Starożytność – Epoka literacka
• Renesans – Epoka literacka
• Oświecenie – Epoka literacka
• Dwudziestolecie Międzywojenne – Epoka literacka
• Średniowiecze – Epoka literacka
• Barok – Epoka literacka
• Pozytywizm – Epoka literacka
• Młoda Polska – Epoka literacka
• Współczesność – Epoka literacka

Dodaj komentarz jako pierwszy!