Barok – Epoka literacka

Temat wypracowania: Barok – Epoka literacka.
Najprawdopodobniej termin ‘barok’ pochodzi od portugalskiego wyrazu barocco. Określano nim perłę o kształcie nieregularnym, a na zasadzie skojarzenia, określano także wytwory architektury i sztuki, które charakteryzowały się nietypową i dziwną formą. Nazywano nim również styl artystyczny, a z czasem zaczęto także stosować go jako określenia epoki w dziejach europejskiej kultury.
Przyjmuje się, że początki baroku w Europie przypadły na schyłek XVI wieku, rozkwit nastąpił w XVII wieku, natomiast zmierzch epoki datuje się na pierwszą połowę XVIII wieku.
Pewne sygnały o zmianie gustów w sztuce i literaturze Polaków pojawiły się już w ostatnim ćwierćwieczu XVI stulecia, ale rozwój kultury barokowej rozpoczął się w latach dwudziestych XVII wieku i trwał minimum do połowy XVIII wieku. W literaturze polskiej umowną datą końca baroku jest rok 1764 rok, w którym Stanisław August Poniatowski wstąpił na tron.
Wśród cech wyróżniających nowy prąd były skłonności do teatralizacji, rozmiłowanie w patosie i ozdobności oraz ukazywanie w sztuce kontrastów i przeciwieństw, zamiast harmonii. Barokowi twórcy w swoich dziełach wyrażali nastroje niepewności oraz niepokoju. Istotny wpływ na kształtowanie się tych tendencji miały przemiany zachodzące w światopoglądach ówczesnych ludzi, w ich życiu religijnym oraz wydarzenia historyczne.
Filozofia w baroku
Barok był okresem pełnym niepokoju, zamętu oraz konfliktów. Wielu ludzi przeżywało rozterki religijne, ponieważ walki o wiernych między protestantami a Kościołem katolickim znacznie się zaostrzyły.
Niektóre zdarzenia spowodowały, że ludzie zaczęli sobie uświadamiać, jak małą mają wiedzę na temat samych siebie oraz świata. Przyczyniły się do tego postępu w naukach ścisłych, medycynie i naukach przyrodniczych, a także odkrycie nowych egzotycznych ludów oraz lądów. Ludzie uświadomili sobie, jak wiele tajemnic kryje otaczająca nas rzeczywistość. Zwątpienie człowieka w możliwości poznawcze stało się przyczyną dość głębokiego kryzysu intelektualnego i duchowego. Jego wyrazem były filozoficzne poszukiwania, które stawiały sobie za cel odnalezienie porządku na świecie oraz zrozumienie zasad panujących na nim.
René Descartes (1596-1650), to francuski myśliciel, który w Polsce znany jest jako Kartezjusz, za punkt wyjścia w rozumowaniu przyjął sobie wszechogarniające wszystkich wątpliwości. Stwierdził, że jedyną rzeczą, w którą nie możemy wątpić, jest nasza zdolność do logicznego rozumowania, pociągająca za sobą konieczność istnienia myślącego ‘ja’. Jego bardzo popularne słowa to: „Myślę, więc jestem”, stanowiące fundamentalną zasadę filozofowania. Stwierdzenie, iż uzasadnienia filozofii należy szukać w ludzkim umyśle, stało się podstawową zasadą nowożytnego racjonalizmu.
Z kolei Blaise Pascal (1623-1662) również francuz, podobnie jak René uważał, że wątpienie jest bardzo ważnym źródłem filozofii. Według niego sceptycyzm był oznaką zakwestionowania potęgi rozumu. Uświadomienie sobie wszystkich ograniczeń umysłu powoduje, że ludzie są bardziej skłonni, aby uznać wiarę za najbardziej właściwą drogę do szczęścia i prawdy. Źródłem wiary miało być serce, nie rozum. Jedno z jego najbardziej znanych założeń zwane jest „zakładem Pascala”. Według niego ludzie stają przed wyborem między założeniem, iż Bóg istnieje lub przeciwieństwem tej tezy, czyli że Bóg nie istnieje. W chwili, gdy okaże się, że Bóg istnieje, ludzie, którzy uwierzyli, mogą zyskać wszystko – szczęście i życie wieczne. Zaś gdy przegrają, nic nie stracą, po prostu wejdą w nicość. Jeżeli jednak podadzą w wątpliwość istnienie Boga, stracą wszystko, a nie będą mogli nic zyskać. Dlatego według zakładu Pascala lepiej jest uwierzyć.
Podsumowując, główne założenia filozofii Kartezjusza są następujące:
– jedynie niepodważalne myślenie zakłada istnienie myślącego ‘ja’,
– w wątpliwość można podać poznanie zmysłowe i oparte jej podstawie rozumowanie.
Natomiast główne założenia filozofii Pascala wyglądają tak:
– zapewnić człowiekowi szczęście może tylko wiara,
– rozum ludzki nie jest w stanie pojąć nieskończoności.
Religia w baroku
Epoka baroku w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Zachodniej, przyniosła spory pomiędzy Kościołem katolickim a protestanckim, które wpłynęły na sferę artystyczną i intelektualną. Coraz częstsze były głosy o ograniczeniu swobody dla wyznań niekatolickich. Coraz częściej padały też hasła kontrreformacji. Skutkami tej narastającej nietolerancji były między innymi: wygnanie arian w 1658 roku oraz ograniczenie praw innowierców. Na przykład w 1717 roku zakazano protestantom odprawiania publicznie nabożeństw.
Wyłącznie polską specyfiką było połączenie kontrreformacyjnej idei z uzasadnieniem politycznej ekspansji na wschód. Coraz większą uwagę poświęcano potrzebie obrony granic wschodnich przed Turkami, którzy wyznawali islam. Wojny z Turkami trwały praktycznie przez cały XVII wiek i to właśnie w tych okolicznościach ukształtował się mit Polski jako przedmurza chrześcijaństwa, pierwszej linii obrony Europy