Pozytywizm – Epoka literacka

1) Pozytywizm – ramy czasowe, pochodzenie nazwy i inne określeniaPoczątek pozytywizmu w Polsce przypada na upadek powstania styczniowego w roku 1864. Ludzie utracili wówczas wiarę w hasła głoszone przez romantyków. Reprezentanci młodego pokolenia winą za przegraną walkę i późniejsze represje ze strony zaborców obwiniali romantyczną poezję, która. inspirując do walki. doprowadziła do nieszczęścia. Data końcowa epoki nie jest już taka pewna. Wiele utworów, zaliczanych do twórczości literackiej pozytywizmu, powstało po roku 1891, który jest uważany za początek Młodej Polski. Można więc uznać, że pozytywizm i Młoda Polska w literaturze współistniały ze sobą prawie do końca XIX wieku.
Nazwa epoki wywodzi się od dzieła francuskiego filozofa Augusta Comte’a, który pisząc sześciotomowy Kurs filozofii pozytywnej, używał takich przymiotników, jak: realny, pożyteczny, praktyczny. Comte nie zdawał sobie pewnie sprawy z tego, że tworzy nazwę epoki. Przytoczone wyrażenia w XIX wieku nosiły nazwę pozytywnych, czyli pozytywistycznych.
Epoka pozytywizmu ma również swoje inne nazwy, takie jak: realizm, naturalizm oraz epoka popowstaniowa. W Polsce nazwa pozytywizm przyjęła się najlepiej.
Termin „pozytywizm” podkreśla socjologiczne nastawienie, które zmusza badacza i filozofa do zwrócenia swojej uwagi na jednostkę jako część społeczeństwa i ludzkości.
2) Główne kierunki w literaturze pozytywizmu to:
– realizm – metoda przedstawiania materiału w dziele literackim. Głównym celem pisarza, który posługiwał się tą metodą, było przedstawienie życia takiego, jakim ono jest, jak najbardziej zbliżonego do rzeczywistości;- naturalizm – metoda twórcza, której głównym reprezentantem i teoretykiem był Émile Zola. Dzieła naturalistyczne prezentowały m.in. środowisko nizin społecznych, często posługując się  brutalnymi obrazami. Według naturalistów człowiek podlega prawom natury, której jest częścią. Życie człowieka płynie pod znakiem walki o przetrwanie w czasach, gdzie pieniądz zyskał status boga, a ludzie byli w stanie posunąć się do wszystkiego, by go zdobyć. Naturaliści przedstawiali  świat w bardzo pesymistyczny sposób. Opisywali go bez zbędnych przystrojeń, wskazując na jego patologię i szpetotę.
3) Hasła i problemy polskiego pozytywizmu:
– praca u podstaw – głównym celem tego punktu była edukacja ludu w szerokim tego słowa znaczeniu. Hasło to kierowane było szczególnie to do ludzi inteligentnych, aby to oni zadecydowali o losach kraju i zaczęli kształcić najbiedniejszych, ale przede wszystkim też najmłodsze pokolenie. W pracy u podstaw chodziło o jak najszybsze przełamanie barier między klasami społecznymi. Pozytywiści chcieli wykorzystać nowe warunki do rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego. Byli przekonani, że ta droga doprowadzi do odzyskania niepodległości.
– praca organiczna – to hasło jest ściśle powiązany z pracą u podstaw. Traktowano w nim całe społeczeństwo jako jeden wielki organizm. Podczas gdy w przypadku pracy u podstaw skupiano się na edukacji, to w pracy organicznej pozytywiści kładli duży nacisk na gospodarkę. Zmiany ekonomiczne oraz zmiany w rolnictwie, handlu i przemyśle, które proponowano, miały prowadzić do umocnienia polskiego majątku, a co za tym idzie – polepszenia warunków życia każdego z mieszkańców kraju.
– kwestia żydowska – przedstawiciele pozytywizmu opowiedzieli się za asymilacją Żydów. Postulowali zaprzestanie prześladowań Żydów oraz uważali ich za jedną z ważniejszych grup społecznych. Namawiali społeczeństwo, aby odrzucili stary wizerunek Żydów, który był oparty na fałszywych informacjach. Starali się przedstawiać tę grupę ludności jako bardzo potrzebną dla prawidłowego funkcjonowania całej populacji.
– emancypacja kobiet – pozytywiści postulowali równe traktowanie mężczyzn i kobiet. Do tej pory, mimo że kobiety pracowały równie ciężko jak mężczyźni, to zarabiały mniej od nich. Kobiety często nie mogły znaleźć pracy. Pisarze nawoływali do tego, żeby był równy dostęp do edukacji bez względu na płeć i żeby wszystkich wynagradzać tak samo.4) Literatura powszechna
W czasach, gdy na ziemiach polskich  zastanawiano się, jak odzyskać niepodległość, literatura światowa zajmowała się takimi zagadnieniami, jak: realizm, naturalizm i ekspresjonizm. Nurty te rozwijały się głównie w Rosji, Wielkiej Brytanii oraz we Francji.
Pozytywizm na świecie zaczął kształtować się we Francji. Nastąpiło tam odejście od tematyki związanej z bogatym społeczeństwem, zaczęto opisywać biedne klasy społeczne, odnosząc się do ich problemów i tragedii. Gatunkiem bardzo popularnym stała się powieść, która nie była doceniana w romantyzmie. Pisarze opisywali rzeczywistość taką, jaka ona była, bez żadnych zdobień i zakłamań.
W literaturze powszechnej bardzo często pojawiał się pesymizm. Pisarze opisywali złą stronę społeczeństwa. Bez zahamowań literaci opisywali chciwość, próżność, zakłamanie i brak litości dla uboższej ludności. Częstym tematem poruszanym w literaturze zagranicznej był kapitalizm. Pisarze skupiali się na wadach ustroju – na tym, jak nierówno i niesprawiedliwie traktowani są ubodzy pracownicy.
5) Najbardziej znani twórcy pozytywistyczni na świecie:
– Honoriusz Balzak (Honoré de Balzac) – francuski pisarz, który stworzył model powieści przez wiele lat naśladowany przez europejskich twórców. Jest autorem cyklu Komedia ludzka, który obejmuje ponad 100 pozycji. We wspomnianym cyklu utworów ukazuje Francję po upadku Napoleona – czyli świat, w którym rządzi pieniądz. Starł się w swoich dziełach przedstawiać ludzkie doświadczenia, stosunki społeczne, szczegóły z życia różnych grup oraz różne charaktery bohaterów.
Jego bardzo znany utwór to Ojciec Goriot. Autor poruszył w tym utworze problem relacji rodziców z dziećmi. Relacje te oparte są na egoizmie i dążeniu do sukcesu finansowego bez wglądu na cenę. Balzac opisuje nowoczesne społeczeństwo – pokazuje jego wady, podkreśla upadek moralności i odrzucenie jasnych zasad. W powieści Ojciec Goriot żaden z bohaterów nie jest wart naśladowania, każdy popełnia liczne błędy.- Fiodor Dostojewski – rosyjski pisarz, który stworzył wiele dzieł. Ukazywał w nich ciemne strony ludzkiej natury. Świat przedstawiony w jego utworach jest okrutny. Książki Dostojewskiego tak naprawdę nie rozwiązują żadnych problemów, ale stawiają wiele pytań, nad którymi trzeba się zastanowić i samemu znaleźć rozwiązanie.
W swoim znanym utworze Zbrodnia i kara autor poruszył temat zbrodni i kary za zbrodnię. Losy głównego bohatera udowadniają, że nie ma zbrodni, za którą człowiek nie poniesie kary. Droga do wolności zawsze prowadzi przez cierpienie, a ludzie powinni dobrowolnie poddać się karze. Każdy zły czyn prędzej czy później zostanie odkryty, a jego sprawca – ukarany. Jest to przestroga – nie możemy na tym świecie czuć się bezkarni. W swoim utworze Dostojewski szuka granicy między dobrem i złem. Wśród ważnych dzieł Dostojewskiego znajdują się: Idiota, Gracz, Biesy i Bracia Karamazow.  W utworach tych można odnaleźć wątki autobiograficzne.- Charles Dickens – pisarz angielski. Jego utwór pt. Opowieść wigilijna poza tym, że jest celebracją Świąt Bożego Narodzenia, porusza również występujące w społeczeństwie podziały na biednych i bogatych. Mimo że Londyn był miastem bardzo dobrze rozwiniętym, to nie brakowało tam ubóstwa. W Opowieści wigilijnej artysta krytykował chciwość i postępowanie wiktoriańskich bogaczy, których symbolizuje Scrooge sprzed przemiany. Jednak utwór jest też pochwałą ubogich, którzy nie troszczą się tylko o siebie i swoje potrzeby, ale również o swoich najbliższych. Dobrym przykładem takich postaw jest rodzina Cratchitów.
6) Literatura polska W pozytywizmie górowały dwa gatunki epickie: nowela oraz powieść.
Najbardziej znani artyści tego okresu to: Bolesław Prus, Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa oraz Adam Asnyk.
a) Maria Konopnicka była poetką bardzo popularną w końcu XIX wieku i w czasach międzywojnia. Opisywała w swoich utworach losy ubogich rodzin. Najchętniej czytane są jej utwory dla dzieci, np. O krasnoludkach i sierotce Marysi i Na jagody. Maria Konopnicka znana jest również z takich utworów, jak: Mendel Gdański, Miłosierdzie gminy, Nasza szkapa czy Dym.
– W noweli pt. Mendel Gdański autorka poruszyła problem asymilacji mniejszości narodowych. Nowela, pomimo pewnych pozytywnych akcentów, ma pesymistyczną wymowę. Tragiczny finał stanowi refleksję nad przyszłością, do jakiej prowadzą antysemickie wystąpienia. Konopnicka przedstawia w utworze wartości ważne dla każdego człowieka. W noweli zaprezentowała wiele przeciwstawień np. wrodzona mądrość Mendla przeciwstawiona została z głupotą mającego o sobie zbyt wysokie mniemanie zegarmistrza. Utwór stanowi bardzo krytyczną analizę uprzedzeń i nienawiści Polaków w stosunku do Żydów. Mówimy tu również o nieszczęściu, które spotkało dobrego człowieka, którym był Mendel.
– W noweli pt. Dym Konopnicka przedstawiła piękno miłości matki do swego jedynego syna,  Marcysia. Każdy ruch i gest oraz spojrzenie i wypowiadane słowa mają ogromne znaczenie i służą ukazaniu tej miłości. Matka robi wszystko, żeby tylko jej syn był szczęśliwy. Mimo że nie spędzają ze sobą wiele czasu, mają ze sobą bardzo dobry kontakt.
– W noweli Nasza szkapa opisane zostały losy rodziny Mostowiaków. Ich życie upływa w skrajnej nędzy, ale za to obfituje we wzajemny szacunek oraz miłość. W utworze przedstawiono rzeczywistość widzianą oczami dziecka. Pojawia się tu smutek z powodu śmierci matki i żal po stracie ukochanej szkapy. Autorka przedstawia rodzinę, a szczególnie dzieci, którym nie przeszkadza otaczająca ich bieda, dopóki nie muszą poświecić swojego ukochanego konia.
b) Do najbardziej znanych utworów Bolesława Prusa należą: Katarynka, Kamizelka, Lalka, Powracająca fala, Antek, Faraon oraz Z legend dawnego Egiptu.- Młodociani bohaterowie Bolesława Prusa musieli bardzo szybko dojrzeć. Byli to zwykle najmłodsi mieszkańcy wsi (Antek) lub dziecko niezamożnych ludzi (Katarynka). Cechują ich trudne doświadczenia życiowe –  choroba, bieda oraz brak wsparcia ze strony dorosłych. Możemy jednak dostrzec ich bogaty świat wewnętrzny, wielką wrażliwość i silną strukturę psychiczną. Dziewczynka przedstawiona w noweli Katarynka mimo swojej choroby nigdy nie narzekała na swój los, starała się wykorzystywać inne zmysły do poznawania świata. Potrafiła swoim zachowaniem zainteresować adwokata, który rozmyślając wiele na jej temat, postanowił sfinansować jej operację oczu.
– Kolejnym wielkim dziełem Prusa była Lalka. Była to opowieść o sposobie postrzegania świata, o różnych ludzkich charakterach oraz motywach ich postępowania. Autor przedstawił w niej również historię nieodwzajemnionej miłości oraz niespełnionych pragnień. Bohaterowie powieści Prusa posługują się językiem właściwym dla swojego pochodzenia, wykształcenia oraz środowiska, w jakim żyją. Inaczej w Lalce mówią Żydzi czy arystokraci, a jeszcze inaczej – subiekci.
c) Henryk Sienkiewicz – kolejny wybitny twórca pozytywizmu. Stworzył takie dzieła, jak: Szkice węglem, Bartek Zwycięzca, Janko Muzykant, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Latarnik, Wspomnienie z Maripozy, Za chlebem, Orso i Sachem. Wydał też wiele cennych powieści: Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski, Quo vadis, W pustyni i w puszczy, Krzyżacy.- Autor w utworze Janko Muzykant przedstawił obraz dziewiętnastowiecznej wsi, w której nie było miejsca na żadne odmienności. Wrażliwość tytułowego Janka na muzykę przysparza mu wiele kłopotów. W miejscu, w którym żył, nie miał niestety szans na rozwój swojego muzycznego talentu. Jego śmierć była spowodowana brakiem zrozumienia dla uczuć drugiego człowieka oraz jego odmienności. Poruszony jest też problem zamożnych osób, które, zamiast wspierać lokalne talenty, szukały zdolnych osób za granicą.
– W Latarniku Henryka Sienkiewicza poruszony jest problem tęsknoty za ojczyzną polskiego emigranta, który tułał się po świecie od czterdziestu lat. Skawiński walczył na wielu frontach o wolność ojczyzny. Ponieważ męczyła go tęsknota za krajem, zbierał informacje z gazet, był ciekawy, co dzieje się w Europie, a szczególnie w Polsce. Szczególnie mocno zatęsknił za Polską wtedy, gdy otrzymał paczkę z polskimi książkami. Książki w dalszej perspektywie były powodem utraty przez Skawińskiego pracy, ponieważ emigrant tak się zaczytał w Panu Tadeuszu, że zapomniał włączyć latarnię na morzu i przez jego błąd rozbił się statek. Po tym wydarzeniu rozpoczęła się kolejna tułaczka bohatera. Na szczęście Skawiński miał polskie książki, które mógł od czasu do czasu czytać. Dzięki Panu Tadeuszowi odzyskał wspomnienia z dzieciństwa.
d) Eliza Orzeszkowa to kolejna wybitna twórczyni pozytywistyczna. Jej najbardziej znane utwory to:  Marta, Meir Ezofowicz, Nad Niemnem, Gloria victis, Pamiętnik Wacławy.- Nad Niemnem to utwór, w którym Orzeszkowa przedstawiła środowisko szlacheckie. Bohaterowie mają bardzo indywidualne cechy – podczas podejmowania decyzji kierują się oni własnymi zasadami. W powieści można znaleźć wiele opisów przyrody, a przestawiony świat jest bardzo realistyczny.

Sprawdź również:

• Romantyzm – Epoka literacka
• Starożytność – Epoka literacka
• Renesans – Epoka literacka
• Oświecenie – Epoka literacka
• Dwudziestolecie Międzywojenne – Epoka literacka
• Średniowiecze – Epoka literacka
• Barok – Epoka literacka
• Pozytywizm – Epoka literacka
• Młoda Polska – Epoka literacka
• Współczesność – Epoka literacka

Dodaj komentarz jako pierwszy!