Renesans – Epoka literacka

Renesans jest inaczej nazywany epoką odrodzenia. Przyjmuje się, iż otwiera on czasy nowożytne. Okres ten trwał od czternastego do szesnastego wieku. Pochodzenie nazwySkąd taka nazwa? Słowo renesans wywodzi się z języka francuskiego – od renaissance, które w polskim tłumaczeniu oznacza powtórne narodziny. Dlaczego akurat taka nazwa? Otóż w tym okresie odrodziło się wiele rzeczy. Po pierwsze – sztuka i nauka. Po drugie – człowiek. Trzecim aspektem było powrócenie do starożytności (na przykład czerpanie inspiracji z pisanych w tamtym okresie utworów) oraz czwartym, a zarazem ostatnim – ciekawość świata, chęć odkrywania nieznanego, poznawania tego, co nas otacza. W epoce tej silnie rozwijało się nowożytne piśmiennictwo, nastąpił rozkwit literatur narodowych, jak również rzeźby, architektury czy malarstwa. Starożytność powróciła w zupełnie nowej, dostosowanej do ówczesnych czasów, odsłonie.  Wybitni włoscy twórcyW okresie renesansu dominowała literatura włoska. Za prekursora tejże epoki uważa się poetę zwanego Dante Alighieri – za najwybitniejsze jego dzieło uznaje się poemat zatytułowany „Boska komedia’’. To jedno z najważniejszych dzieł literatury światowej. Oryginał tekstu jest w całości napisany po włosku. Najwybitniejszym europejskim lirykiem w omawianym okresie był Francesco Petrarca, zaś w epice głośno mówi się o twórcach takich jak Torquato Tasso (napisał dzieło „Jerozolima wyzwolona’’) oraz Ludovico Ariosto (autor „Orlanda szalonego”). Uważano renesans za epokę harmonii między doczesnością oraz wiecznością, za epokę zgody i piękna.
Czas trwania:
we Włoszech – od początku XIV do połowy XVI wieku;

w Europie Zachodniej – od końca XV do końca XVI wieku.

–
w Polsce natomiast pierwsze oznaki renesansu pojawiły się w XV w, jednak rozkwit datuje się na XVI w. Schyłek przypadł na początek XVII w.

Różnice pomiędzy renesansem a średniowieczem:
wzrosło poczucie świadomości narodowej, spadło za to znaczenie łaciny;

nowy stosunek do spraw ziemskich, między innymi afirmacja życia doczesnego;

rozpowszechnienie książki, dzięki czemu nastąpiło podniesienie poziomu wiedzy;

wzrosło znaczenie sławy pośmiertnej – i doczesnej – twórców’

–
średniowieczne powiedzenie „memento mori” zostało zastąpione epikurejskim „carpe diem” – „chwytaj dzień”.

Okres ten narodził się we Włoszech w piętnastym wieku. To właśnie z tego miejsca zaczął rozszerzać się na pozostałe kraje Europy, niosąc ze sobą nowe idee oraz prądy i poglądy. Dlaczego właśnie ten kraj to kolebka renesansu? Otóż był on przystanią genialnych twórców w różnych dziedzinach. Można było tam zatem spotkać artystów, naukowców, filozofów, pisarzy oraz wynalazców. Człowiek renesansuOdrodzenie było głównie epoką wielkich indywidualności. Każdy, kto tylko dostrzegł w sobie jakiś talent, starał się go wszechstronnie rozwijać. Człowiek nie skupiał się na jednej, konkretnej dyscyplinie. Bardzo często zdarzało się, że pełnił wiele funkcji jednocześnie. Najlepszymi przykładami to obrazującymi są znani na całym świecie Leonardo da Vinci oraz Michał Anioł. Interesowali się oni zarówno nauką, jak i techniką oraz wszelakimi dziedzinami sztuki i filozofią. Epoka ta przyniosła wielu geniuszy, których wybitne osiągnięcia wzbudzają podziw oraz szacunek po dziś dzień ze względu na fakt, iż znajdują one współcześnie praktyczne zastosowanie.
Ideały i osiągnięcia epokiEpoka ta stanowczo odrzuciła ideał ascezy, który był wyznawany w średniowieczu. Negowała ona scholastykę oraz system gradualny – hierarchię istnień od uduchowionych po tej najniższe. Nowy okres podkreślał niesamowitą godność każdego żyjącego człowieka oraz wartości życia ziemskiego. Z takim pojmowaniem wartości życia doczesnego wiązała się ciekawość otaczającego świata, a co za tym idzie – chęć jego odkrywania. Był to bowiem ogromny obszar, który nigdy wcześniej nie został zbadany. Stąd też w tym okresie były liczne wyprawy oraz odkrycia geograficzne. Pojawił się wtedy druk, który diametralnie odmienił życie ówczesnych ludzi, gdyż produkcja książek stała się o wiele łatwiejsza, szybsza oraz tańsza, co miało swoje odzwierciedlenie w spadku ceny. Stąd większa część społeczeństwa mogła pozwolić sobie na zakup przynajmniej jednego utworu bez znacznego obciążenia (często skromnego) budżetu. Dzięki temu przekaz informacji był znaczenie ułatwiony, a ludzie poszerzali swoją wiedzę. Mówi się, że renesans nadał antykowi nowy sens. Stał się on więc kryterium oceny dorobku renesansowego, jak również kanonem piękna w filozofii oraz sztuce. To właśnie z niego ludzie czerpali inspiracje i lubili nawiązywać do tamtejszej kultury czy też zwyczajów. Wzrosło na popularności hasło powrotu do źródeł.
Głównym prądem umysłowym renesansu był humanizm.
Najważniejsze pojęcia w epoce renesansu:
1) antropocentryzm – nazwa pochodzi od dwóch łacińskich słów: antropos i centrum, znaczących odpowiednio człowiek oraz środek. Z tego więc wynika, że ludzie byli głównym tematem w utworach. To na nich skupiona była uwaga ówczesnych pisarzy. Wierzono, że świat jest celowo skonstruowany w taki sposób, żeby umożliwić ludzkości istnienie.

2) humanizm – od łacińskiego słowa humanus oznaczającego ludzki. Był to ruch umysłowy, koncentrujący swoją uwagę na człowieku i jego sprawach. Idea była rozwijana na wielu płaszczyznach. Oznacza ona dążenie do maksymalnego rozwoju własnych możliwości cielesnych i intelektualnych. Powinniśmy działać zgodnie z naszymi predyspozycjami, zdolnościami, dbać o zdrowie oraz posiadać wysportowane ciało. W ujęciu tym człowiek był niepowtarzalny i wyjątkowy. Wierzono, że zadaniem mu powierzonym jest wykorzystywać i rozwijać drzemiący w nim potencjał, co właśnie stanowiło cnotę.

3) harmonia – uważano, że jest jedną z najwyższych wartości. Do niej dążono między innymi w sztuce i w życiu codziennym.

4) makiawelizm – była to doktryna polityczna, w której najwyższą wartością było dobro kraju oraz racji stanu. Aby to osiągnąć, dozwolone były wszystkie środki, nawet te niemoralne, sprzeczne z prawem boskim – jak na przykład zbrodnia.

5) mecenat – była to pewnego rodzaju forma opieki finansowej nad ubogimi, ale za to zdolnymi twórcami. Pomocy udzielali im magnaci oraz władcy. Do najbardziej znanych należeli:

Jan Zamoyski – jego pragnieniem było, aby ośrodek w Zamościu konkurował z dworem królewskim;

Zbigniew Oleśnicki – wspomógł finansowo Uniwersytet Krakowski;

–
Piotr Myszkowski – był mecenasem Jana Kochanowskiego;Andrzej Krzycki – pomagał Klemensowi Janickiemu.

6) irenizm – jest to tendencja, która dąży do wprowadzenia pokoju między różnymi wyznaniami

7) reformacja – był to ruch, który miał na celu naprawę stosunków wewnątrz Kościoła katolickiego, gdyż ten przechodził poważny kryzys, którego przyczyną było głównie spadek moralności wśród przedstawicieli duchowieństwa, a także praktyki sprzeczne z naukami Jezusa. Oficjalnym początkiem reformacji było wystąpienie Marcina Lutra w Wittenberdze w 1517 roku. Tezy przez niego głoszone sprzeciwiały się takim praktykom, jak sprzedawanie stanowisk kościelnych czy też odpustów. Porozumienie z Kościołem okazało się niemożliwe. Krok wykonany przez Lutra sprawił, że następni ludzie poszli jego śladem – m.in. Jan Kalwin. W wyniku tych działań wyodrębnił się też Kościół anglikański odrzucający zwierzchnictwo papieża. Można więc powiedzieć, że dzięki reofrmacji powstały nowe odłamy religijne.8) utopia – w języku greckim słowo to oznacza miejsce, które po prostu nie istnieje. Była to teoria idealistyczna, którą stworzył Tomasz Morus. Opowiadała ona o wyidealizowanym społeczeństwie, które mieszkało na wyspie Utopia.9) poeta doctus – innymi słowy: poeta uczony. Nazywano tak twórców, którzy byli mistrzami w swojej dziedzinie i oprócz tego doskonale odnajdowali się w sztuce starożytnej. W epoce renesansu mianem tym określało się Jana Kochanowskiego.

19) epikureizm – nurt filozoficzny, który nazwę zawdzięcza myślicielowi – Epikurowi z Samos. Wywodziła się ona ze starożytności oraz była niezwykle popularna podczas odrodzenia. Nurt ten związany jest doznawaniem przyjemności, a przy tym z unikaniem cierpienia. Człowiek miał być szczęśliwy, jeżeli był w stanie uwolnić się od lęku przed śmiercią oraz przed wyrokami bogów. Sztandarowym hasłem było: „carpe diem”, czyli chwytanie dnia i cieszenie się chwilą.

20) stoicyzm – nazwę zawdzięcza myślicielowi, Zenonowi z Kition. Jest to, podobnie jak epikureizm, starożytna koncepcja filozoficzna, która na nowo odrodziła się w epoce renesansu. Dobre było to, co zgodne z naturą, no bo skoro jest zgodne z rozumem, to z przyrodą również. Zenon z Kition uważał, iż osiągnięcie cnoty (szczęścia) możliwe jest poprzez rozum. Wierzono, że stoik nie powinien ulegać emocjom oraz nie przywiązywać zbytniej wagi do dóbr doczesnych – takich, które są przemijalne; dzięki temu miał być wolny oraz w pełni zadowolony.

Charakterystyczne dla epoki renesansu gatunki literackie:
1) dialog – był on co prawda znany już w okresie średniowiecza, jednak tu również często się pojawiał. Jest to konstrukcja oparta na wymianie zdań przez co najmniej dwóch bohaterów. Często służył do przekazania istotnych treści dydaktycznych, gdyż pozwalał on obu stronom na wyrażenie opinii na jakiś temat.2) fraszka – czasem nazywana po prostu żarcikiem lub figlem. Jest to króciutki utwór (kilka, rzadko kilkanaście wersów) o zazwyczaj żartobliwym charakterze. Tematami ich są obserwacje, anegdoty, jak również poważne przemyślenia. W Polsce do najwybitniejszych twórców tego gatunku zalicza się Jana Kochanowskiego.

3) tren – utwór wierszowany o charakterze żałobnym. Jest to wspomnienie ukochanej osoby oraz wyraz żalu i tęsknoty. Tutaj również najpopularniejszym autorem jest Jan Kochanowski, który pisał o swojej zmarłej córeczce – Urszulce, która odeszła w 1579 roku. Jest on pierwszym poetą, który zadedykował tę formę małemu dziecku.

4) kazanie – znane od średniowiecza, aż po dziś dzień. W przeszłości silnie związane z literaturą. Utwór ten miał charakter perswazyjny. Początkowo był on dość ogólny, jednak z upływem czasu był wygłaszany przez kapłana dla wiernych.

5) nowela – krótki, jednowątkowy utwór zaliczany do prozy. Cechują go niewielkie rozmiary i – zazwyczaj – wyraźnie zaznaczony punkt kulminacyjny.6) epigram, epigramat – gatunek, który wywodzi się z tradycji umieszczania krótkich, dwuwierszowych napisów na nagrobkach. Z upływem lat usamodzielnił się, a w konsekwencji stał się osobną formą gatunkową.Autorzy, których warto znać:
1) Jan Dantyszek – był autorem wierszy pisanych w języku łacińskim, bardzo chętnie sięgał po krótkie formy, m.in. epigramat, epitalamium i epitafium. Był też duchownym katolickim, dyplomatą i podróżnikiem.
2) Klemens Janicki – był wybitnym twórcą poezji po łacińsku. Został nawet nagrodzony laurem poetyckim w Padwie.3) Jan Kochanowski – znany szczególnie z wielu znakomitych pieśni (np. „Pieśń świętojańska o Sobótce’’, która składa się z dwunastu wierszy), trenów (19) oraz fraszek (301). Najbardziej rozpoznawalny polski twórca ówczesnej epoki.4) Mikołaj Rej – przekonany był o tym, że literatura ma za zadanie wychowywać oraz edukować czytelnika. Był zwolennikiem reformacji. Dzięki niemu rozpowszechniona została idea humanizmu w polskich utworach. Uznawany jest za „ojca literatury polskiej”. Wielbiciele nazywali go również „polskim Dantem”. Zdaniem obecnych współcześnie badaczy jest on twórcą nadal nierozpoznanym.

5) Piotr Skarga – był on największym polskim kaznodzieją ówczesnych czasów. Głosił wizję upadku naszego kraju, wymieniał wady Polaków.6) Andrzej Frycz Modrzewski – był publicystą. Bardzo troszczył się o Polskę. Jego dzieła znane były w całej Europie. Najbardziej znanym jego dziełem jest „O naprawie Rzeczypospolitej”.

Sprawdź również:

• Romantyzm – Epoka literacka
• Starożytność – Epoka literacka
• Renesans – Epoka literacka
• Oświecenie – Epoka literacka
• Dwudziestolecie Międzywojenne – Epoka literacka
• Średniowiecze – Epoka literacka
• Barok – Epoka literacka
• Pozytywizm – Epoka literacka
• Młoda Polska – Epoka literacka
• Współczesność – Epoka literacka

Dodaj komentarz jako pierwszy!