Romantyzm – Epoka literacka

Podstawowe informacje:
Romantyzm jest epoką, która rozpoczęła się w Europie w 1789 (osiemnasty wiek) i był spowodowany rewolucją francuską rozpoczętą w imię oświeceniowych haseł dotyczących wolności, braterstwa jak również równości. Był on też spowodowany wojnami napoleońskimi. Narodził się w Niemczech oraz Anglii, gdzie poglądy kształtowały się powoli, stopniowo. W Polsce natomiast za początek przyjmuje się rok wydania pierwszego tomu poezji autorstwa Adama Mickiewicza – 1822 rok (dziewiętnasty wiek). Były to ,,Ballady i romanse’’. Okres ten był pewnego rodzaju buntem przeciwko sztywnym zasadom dotyczącym życia poszczególnych grup społecznych (arystokracja, mieszczaństwo). Z drugiej jednak strony była to kontynuacja oświeceniowej nowoczesności – popierał indywidualizm. Trzeba też zaznaczyć, że powracał również do religii, które były przed chrześcijaństwem oraz odnawiał, rekonstruował mitologie takie jak germańska, słowiańska oraz celtycka.

Określenie, skąd pochodzi nazwa epoki jest dość skomplikowane i nie jest do końca znane. Ten sam rdzeń, podstawa występuje w wyrazach romański (język bądź styl między innymi włoski, hiszpański, francuski), romanca, czyli liryczna opowieść ze średniowiecza oraz romans (dawniej forma przygodowej
opowieści).

W tym okresie wierzono, że są dwa światy – widzialny (materialny, namacalny, w którym człowiek żyje) oraz duchowy, który można poznać jedynie poprzez śmierć lub ewentualny kontakt z zjawami.

W romantyzmie ludzie tęsknili za beztroskim światem, wolnym od wojen i konfliktów, szukali miłości idealnej – takiej, że kocha się osobę od samego początku do końca (śmierci). Gdzie nie istnieje takie coś jak zdrada. Kochankowie są zapatrzeni w siebie i świata poza sobą nie widzą. Fascynowała ich średniowieczna kultura.

Do głównych pisarzy romantyzmu zaliczamy:
– Cypriana Kamila Norwida
– Zygmunta Krasińskiego
– Adama Mickiewicza
– Juliusza Słowackiego
– Józefa Ignacego Kraszewskiego
– Johanna Wolfganga Goethego

Trzeba pamiętać, że romantyzm przeciwstawiał się epoce oświecenia – nie tolerował, negował wcześniejszy kult nauki. Nie uważał, że metodą, którą można poznawać i opisywać świat jest rozum oraz wcześniej uznawana nauka.

Do najważniejszych tematów zaliczamy:
walkę o wolność – jako przykład można podać ,,Konrada Wallenroda”. Tytułowy bohater podstępem starał się odzyskać wolność dla ojczyzny
sfera duchowy, fantazji – pojawiają się duchy, zjawy (na przykład ,,Dziady część druga). Ludzie mają kontakt z światem nadprzyrodzonym. W tej epoce był to najważniejszy cel do poznania i zrozumienia
miłość romantyczną – jest ona nieszczęśliwa, często w jej wyniku popełnia się samobójstwo
naturę – w wielu przypadkach można zaliczyć ją do bohaterów danego utworu ze względu na jej zachowanie oraz liczne uosobienia z nią związane
orientalizm – szczególnie jest on widoczny w cyklu zatytułowanym ,,Sonety krymskie’’. Jest to orientalny – typowy obraz dla danego regionu – półwyspu krymskiego.

Do najważniejszych dzieł zaliczamy:
,,Konrada Wallenroda’’ (powieść poetycka) – Adam Mickiewicz
,,Ballady i romanse’’ (ballady)- Adam Mickiewicz
,,Pan Tadeusz’’ (epopeja)– Adam Mickiewicz
,,Dziady’’ (dramat romantyczny) – Adam Mickiewicz
,,Sonety krymskie’’ (cykl sonetów) – Adam Mickiewicz
,,Kordian’’ (dramat romantyczny) – Juliusz Słowacki
,,Balladyna’’ (tragedia) – Juliusz Słowacki
,,Nie-Boska Komedia’’ – Zygmunt Krasiński
,,Testament mój’’ (testament poetycki) – Juliusz Słowacki
,,Grób Agamemnona’’ (wiersz) – Juliusz Słowacki
,,Zemst’’ (komedia) – Aleksander Fredro
cykl ,,Vade-mecum’’ – Cyprian Kamil Norwid
,,Cierpienia młodego Wertera’’ – Johann Wolfgang Goethe

Pojęcia ważne w romantyzmie:

ludowość – literatura skupiała się na życiu prostych ludzi. Ich codzienne zachowania oraz zwyczaje fascynowały najbardziej. Często idealizowano tamtejsze życie. Zainteresowanie to było determinowane kilkoma czynnikami. Przede wszystkim poszukiwano czegoś, co przekraczałoby sztywne zasady, ramy kanonu, nie byłoby w centrum zainteresowania lecz znajdowałoby się na prowincji, czy też tak zwanym marginesie. Było to skupienie na wartościach lokalnych. Wieś z swoją własną kulturą oraz małymi tajemnicami była zatem idealna dla ówczesnych autorów. Po drugie narodziła się koncepcja narodu jako wspólnoty, o istnieniu której decyduje dusza narodu, a nie twarde granice państwa. Z tego względu szukano korzeni, pierwotnych obyczajów, które znajdowano w prostego ludu. Ceniono zatem proste, zrozumiałe dla tej warstwy społecznej słownictwo oraz zwyczajną tematykę.

mesjanizm – przekonanie o posłannictwie na przykład, że poeta jest wysłannikiem Bożym, dostał od niego dar tworzenia. Może to również dotyczyć całego narodu szczególnie Polaków. W ,,Dziadach’’ ukazane jest cierpienie Polski znajdującej się pod zaborami. Pojęcie pochodzi od Boga – Mesjasza.

historyzm – inspiracje czerpane były z historii własnego narodu, szczególnie popularne było w tamtym czasie średniowiecze ze względu na fakt, iż w tamtych czasach miały miejsce największe sukcesy ojczyzny. Interesowano się jego kolorytem oraz prawami. Twórcą nowoczesnego historyzmu był pisarz angielski – Walter Scott żyjący na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego wieku. Pełniło to rolę odskoczni od racjonalizmu postulowanego w epoce oświecenia. Najbardziej widać historyzm w poezji Cypriana Kamila Norwida

mistycyzm – możliwość uzyskania kontaktu z istotami pozaziemskimi – duchy, zjawy, widma, bóstwa. Stawiano wyżej poznawanie duchowe, intuicyjne niż rozumowe. Autorzy tamtego okresu wierzyli, że dzięki wystarczająco silnemu uczuciu, głębokiej wierze religijnej oraz intuicji możliwe jest częściowe, bądź nawet całkowite połączenie się z naturą oraz Bogiem.

indywidualizm – cecha bohaterów romantycznych. Byli oni odosobnieni od reszty społeczeństwa, głównie przez często nietypowe zachowania. Mieli poczucie odrębności. Przekonani byli o własnej wyjątkowości, że zostali stworzeni do wyższych celów, a ich zadanie powierzone przez Boga jest o wiele ważniejsze, bardziej znaczące od tego, które otrzymał ,,zwykły śmiertelnik’’. Takimi przykładami z lektur są Konrad Wallenrod oraz Kordian. Dążyli oni do osiągnięcia swych zamierzeń, postanowień pomimo faktu, że nie mieściło się to w przyjętych normach społecznych. Nie patrzyli na to, iż są osamotnieni, odsunięci od społeczeństwa. Głęboko wierzyli w swoje powołanie – wyjątkowość.

orientalizm – zachwyt nad kulturą Bliskiego oraz Środkowego Wschodu na przykład półwyspem krymskim, obyczajami arabskimi, japońskimi jak również hinduskimi. Zachwycała ich odmienność tych państw, ich niesamowite, egzotyczne krajobrazy. Z tego właśnie względu autorzy starali się umieszczać akcję utworu w realiach orientu. Pozwalało to na ucieczkę od szarej, ponurej rzeczywistości. Dzięki temu starano się omijać obecną ówcześnie cenzurę, poprzez zmianę miejsca oraz ukryte przekazy.

spirytualizm – podobny trochę do mesjanizmu. Jest to pogląd, który twierdzi, że istnieje świat duchowy oraz jest on może nawet ważniejszy od tego widzianego – materialnego.

werteryzm – wzorem był bohater z utworu ,,Cierpienia młodego Werter’’ autorstwa Johanna Wolfganga Geothego. Jest to określenie osoby niezwykle wrażliwej, uczuciowej oraz działającej pod wpływem impulsu. Człowiek werteryczny ma wybujałą wyobraźnię, został silnie zraniony przez wielką, nieodwzajemnioną miłość, nie potrafi poradzić sobie sam ze sobą oraz napotykanymi sprzecznościami. Czasem można powiedzieć tak o osobie cierpiącej na chorobę wieku – tak zwany Weltschmerz.

wallenrodyzm – przekonanie, że należy brać pod uwagę każdą metodę walki z wrogiem. Jedynym warunkiem jest to, aby była ona skuteczna. W ,,Konradzie Wallenrodzie’’ bohater udaje przyjaciela wroga, żeby w odpowiednim czasie móc zadać mu cios i zwyciężyć.

bajronizm – nazwa wzięta od Georga Byrona – autora utworu pod tytułem ,,Giaur’’. Określenie to dotyczy postawy dumnej, trochę tajemniczej oraz indywidualnej, chodzącej własnymi ścieżkami. Bohater bajroniczny ma smutny, posępny wygląd o mrocznym obliczu. Ma on wiele skrywanych tajemnic, kryje w sobie tragiczne doświadczenia z przeszłości. Stara się uciec od konsekwencji swych czynów. Można również powiedzieć, że stoi ponad wszystkimi. Nie dotyczą jego powszechne zasady, czy też powinności.

norma języka narodowego – w wielu krajach w epoce romantyzmu w literaturze wypracowano obowiązującą nawet współcześnie normę językową. Wzorem w Polsce były utwory autorstwa Adama Mickiewicza

Sturm und Drang – wyrażenie pochodzące z języka niemieckiego oznaczające burzę i napór. Powstałe na uniwersytetach w tym kraju. Twórcy tego nurtu uwydatniali problemy psychologiczne oraz związane z egzystencją. Człowiek był wtedy postrzegany jako istota niestabilna emocjonalnie, wewnętrznie rozdarta oraz bardzo cierpiąca – zazwyczaj spowodowane to było wielką, nieszczęśliwą miłością.

W utworach pojawia się bohater romantyczny. Jego głównymi cechami są:
ogromna wrażliwość na otaczający świat, poczucie odosobnienia, odrzucenia przez społeczeństwo (indywidualizm), rozdarcie wewnętrzne, wielka nieszczęśliwa jak również nieodwzajemniona miłość, samotność – osiedlanie się na terenach odludnych, z daleka od innych, niezrozumienie przez innych, miłość do ojczyzny jest często ważniejsza niż miłość do drugiej osoby (ojczyzna ponad wszystko, patriotyzm). Warto też zapamiętać, iż zakończenie utworu ma zwykle tragiczne skutki – bohater popełnia samobójstwo.

Gatunki literackie:

Dramat romantyczny różni się od tradycyjnego. Przede wszystkim nie można wystawić go na scenie, ponieważ zerwana jest zasada decorum (trzech jedności – czasu, miejsca, akcji). W utworze wydarzenia rozgrywają się przez dłuższy czas niż dwadzieścia cztery godziny. Bohaterowie nie żyją tylko w jednym miejscu – wyjeżdżają. Często można się również pogubić (przykładem Dziady, w których najpierw jest część druga, później czwarta, trzecia, pierwsza i na końcu ,,Ustęp’’). Obecne są sceny realistyczne – zwyczajne życie bohaterów jak również fantastyczne – pojawiające się duchy lub też zjawy. Jest tu również kompozycja otwarta – nie ma jednego problemu, tylko kilka mniejszych, przez co często czytelnik gubi się w tym, co w utworze jest najważniejsze.

Ballada – jest to gatunek synkretyczny to znaczy taki, który łączy w sobie cechy wszystkich trzech rodzajów literackich. Z elementów epickich możemy zauważyć narratora, bohaterów, czas oraz miejsce akcji. Z liryki to budowa wierszowana jak również naszpikowanie środkami stylistycznymi. Występują tu również dialogi i monologi – cechy charakterystyczne dla dramatu. Ballady inspirowane są życiem prostych ludzi, a ich nastrój jest tajemniczy. Najpopularniejszymi z nich są ,,Romantyczność’’, ,,Świtezianka’’ oraz ,,Lilie’’ autorstwa naszego narodowego wieszcza – Adama Mickiewicza.

Powieść poetycka – gatunek łączący w sobie lirykę oraz epikę. Bohater roztacza aurę tajemniczości, jest indywidualistą. Kolejność wydarzeń jest zakłócona. Tło historyczne bądź egzotyczne – inspirowane odległymi krajami. Najpopularniejszymi twórcami byli Juliusz Słowacki – ,,Żmija’’ oraz Adam Mickiewicz – ,,Konrad Wallenrod”. Można tu jeszcze wspomnieć o mniej znanych: Sewerynie Goszczyńskim oraz Antonim Malczewskim.

Ciekawostki:

1. Wkraczający romantyzm nazwano okresem burzy oraz naporu (z niemieckiego Sturm und Drang). Określenie idealne ze względu na nagłość jego pojawienia się, bunt oraz odrzucenie starych przekonań. Sprzeciwiano się racjonalistycznemu klasycyzmowi.

2. Koncepcja poety – miał on być wysłannikiem boskim, obdarzonym przez niego wyjątkowymi zdolnościami – możliwością tworzenia poezji. Według powszechnych wierzeń miał on być wieszczem, przywódcą narodu. W utworach często jest jednym z bohaterów.

3. Pomimo, że mowa jest tu o jednej epoce, możemy dostrzec tutaj pewne sprzeczności. Zwróćmy uwagę na bohaterów. Bajroniczny jest odważny, skłócony z otaczającym go światem. Działa on świadomie. Natomiast werterowski kojarzy się z rezygnacją, ucieczką do własnego, wewnętrznego świata. Spokojnie planuje on samobójstwo. Nie radzi sobie z odkrywanymi sprzecznościami.

Sprawdź również:

• Romantyzm – Epoka literacka
• Starożytność – Epoka literacka
• Renesans – Epoka literacka
• Oświecenie – Epoka literacka
• Dwudziestolecie Międzywojenne – Epoka literacka
• Średniowiecze – Epoka literacka
• Barok – Epoka literacka
• Pozytywizm – Epoka literacka
• Młoda Polska – Epoka literacka
• Współczesność – Epoka literacka

Dodaj komentarz jako pierwszy!