Średniowiecze – Epoka literacka

Temat wypracowania: Średniowiecze – Epoka literacka.
Nazwa epoki wywodzi się z języka łacińskiego ,,medium aevum”, co w dokładnym tłumaczeniu znaczy ,,wieki średnie”. To określenie zaproponowali włoscy humaniści na przełomie XV i XVI wieku. Chcieli oni w ten sposób podkreślić, że stulecia pomiędzy podziwianą przez nich starożytną cywilizację a odrodzeniem tradycji antycznej w czasach renesansu były tylko pośrednim etapem, były takim przejściowym czasem upadku kultury. Podobnie negatywna ocena była jeszcze bardziej wyraźna w używanych czasem wyrażeniach ,,mroki średniowiecza” czy ,,wieki ciemne”.
Błędne było traktowanie tej epoki jako jednorodnej całości. W rzeczywistości średniowieczna kultura wewnętrznie pozostawała zróżnicowana, a o jej rozwojowi możemy powiedzieć w rozmaitych fazach. Różnice średniowiecza również występowały pomiędzy poszczególnymi krajami i regionami.
Przyjmuje się, że epoka średniowiecza w Polsce symbolicznie zapoczątkowana została, dzięki chrzcie Polski w 966 roku i trwała aż do końca XV wieku.
Definitywnie fundamentem kultury średniowiecznej jest chrześcijaństwo. Nauka Kościoła miała bardzo duży wpływ na wszystkie dziedziny życia. Między innymi Kościół przyczynił się do podziału społeczeństwa na społeczeństwo duchowe, rycerskie i chłopskie, wpływa on również na funkcjonowanie monarchii, zanim ktoś został władcą musiał zostać zaakceptowany przez Kościół.
Wiara chrześcijańska również kształtowała wyobrażenia ludzi o otaczających ich świecie, również określała ona kierunek rozwoju sztuki, literatury, ale również oświaty i nauki.
Średniowiecze wiele czerpało z dziedzictwa starożytności, ale też bardzo ważnym łącznikiem pomiędzy kulturą średniowieczną, a cywilizacją antyku był język, czyli język łaciński. Był on używany powszechnie w Cesarstwie Rzymskim. Ostatecznie łacina stała się całej wykształconej Europy wspólnym językiem.
W średniowieczu równie ważną rolę odegrały klasztory w zachodniej Europie. W tych klasztorach mnisi mieli za zadanie kopiować antyczne rękopisy, ponieważ od XII wieku ożywiło się wśród ludzi zainteresowanie kulturą starożytną.
Średniowiecze jest jednym z najdłuższych okresów w dziejach. Ramy czasowe średniowiecza są następujące: początek możemy określić na 476 rok, gdy upadło cesarstwo zachodnie, a koniec określamy na 1453 rok, gdy Turcy zdobyli Konstantynopol, a dzisiejszy Stambuł. Można również się spotkać z innymi umownymi datami zakończenia średniowiecza takimi jak: rok około 1440, czyli wynalezienie druku przez Jana Gutenberga, czy też rok 1492, kiedy Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę.
Najważniejsze cechy epoki średniowieczna to między innymi:
teocentryzm, czyli Bóg jest najważniejszy i wszystko kręciło się wokół niego, Bóg był w centrum uwagi,

dualizm świata i człowieka, czyli świat był podzielony na sacrum i profanum, sacrum to sfera świętości, a wokół niej koncentrują się obrzędy i wierzenia, praktyki religijne, natomiast profanum to przeciwieństwo sacrum, ponieważ profanum to to, co ludzkie, jest to sfera świeckości, w tej sferze się odbywają wszystkie wydarzenia codzienne z życia człowieka,

uniwersalizm, czyli jednolitość epoki, wszystko było pisane w jednym języku, była jedna religia i wszyscy mieli wspólne wzorce,

feudalizm jest to nazwa określająca ustrój społeczno-gospodarczo-polityczny, występuje następujący podział społeczeństwa: duchowieństwo, rycerstwo i chłopstwo, zatem feudalizm opiera się na systemie hierarchicznym.

Symbolami średniowiecza jest miecz oraz krzyż. Bardzo ważne w średniowieczu była pobożność. Średniowiecze mogło się poszczycić wspaniałymi osiągnięciami między innymi w dziedzinie: architektury, sztuki, literatury oraz w dziedzinie filozofii.
Ikonami epoki średniowiecznej bez wątpienia są następujące rzeczy/budynki/elementy:
Piękna Madonna z Krużlowej – gotycka rzeźba z około 1400 roku,

Relikwiarz Karola Wielkiego, Akwizgran – arcydzieło rzemiosła gotyckiego z połowy XIV wieku,

Wit Stwosz, ołtarz w kościele Mariackim w Krakowie – największy w Europie wieloskrzydłowy ołtarz późnogotycki, który powstał w XV wieku,

Pieta z Awinionu – dzieło, które powstało w około 1456 roku jako centralna tablica ołtarza,

Carcassonne – jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych zespołów urbanistycznych z XII-XIII wieku,

Inicjał z Psałterza floriańskiego – mistrzowski przykład polskiego średniowiecznego iluminatorstwa, który powstał w XIV wieku,

Kościół w Tumie pod Łęczycą – jeden z najbardziej znanych przykładów architektury romańskiej w Polsce z XII wieku,

Katedra Reims – arcydzieło architektury gotyckiej, budowla o harmonijnych proporcjach, zwaną również Katedrą Aniołów, która powstała w XIII wieku,

Rozeta z katedry w Chartres – rozeta, czyli ornament w kształcie róży, znad północnego wejścia do gotyckiej katedry w Chartres przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem otoczoną aniołami, królami Judei i prorokami Starego Testamentu.

Piśmiennictwo we wczesnej i późniejszej fazie średniowiecza powstało przede wszystkim w języku łacińskim, a jego ideową podstawę stanowiło ważne w tej epoce chrześcijaństwo. Łacinę zaliczano się do wspólnego języka wszystkich wykształconych mieszkańców Europy Zachodniej, po wyznaczeniu tej samej religii i słuchania jednego Kościoła, literatura w średniowieczu miała charakter uniwersalny.
Literaturę średniowieczną można podzielić na dwa odrębne oraz wyraźne nurty. Jest to nurt religijny oraz świecki. Nurt religijny miał przede wszystkim służyć utrwalaniu wiary i pouczaniu, jak żyć w zgodzie z naukami Kościoła i z boskimi przykazaniami. Rozwijały się wtedy gatunki prozy i poezji powiązane z liturgią katolicką, takie jak między innymi: pieśń, hymn, czy też kazanie, ale również rozmaite formy, które miały charakter parenetyczny. Ciekawość ludzi o ich pośmiertnych losach była zaspokajana w utworach, które prezentowały wizję wędrówki ludzkiej duszy po piekle i niebie. Utwory o żywotach świętych, głównie ascetów i męczenników, miały na celu ukazanie przykładów bohaterów, którzy gardzą światem doczesnym i są całkowicie oddani w służbę Bogu.
Natomiast literatura o charakterze świeckim w większym stopniu nawiązywała do tradycji antycznych. Poezja okolicznościowa, która powstawała w środowiskach uniwersyteckich i szkolnych, ale również uprawiana przez wędrownych poetów, miała na celu głoszenie pochwały miłości oraz ukazywanie uroków życia na łonie przyrody. Utwory takie charakteryzowały się tym, że nawiązywały głównie do rodzimej tradycji ludowej, ale również do tradycji antycznych i korzystały z niektórych wzorców, które występowały w piśmiennictwie religijnym.
W epoce średniowiecznej filozofia w całej Europie była filozofią chrześcijańską. Z początku myśliciele chrześcijańscy nie odróżniali filozofii od teologii. Teologia jest to nauka o Bogu i podstawowe treści wiary. Byli jednak i tacy, co dowodzili, że dzięki filozofii człowiek może w sposób pełniejszy zrozumieć Pismo Święte, dlatego uważali, że filozofia powinna zostać włączona w program chrześcijańskiej edukacji. Mimo to napięcie pomiędzy teologią a filozofią nie zniknęło.
Ten konflikt między filozofią a teologią, czyli pomiędzy rozumem a wiarą, na różne sposoby próbowano rozwiązać. Ostatecznie uznano za herezję to, że istnieją dwa rodzaje prawdy, którymi jest prawda, do której dochodzi się za pomocą rozumu oraz prawda wiary, która jest wyrażona w Piśmie Świętym, i że obie są jednakowo ważne.
Jednakże nie zrezygnowano z postanowieniem pogodzenia tych oto dwóch poglądów. Scholastyka, która przeżyła rozkwit w późnym i dojrzałym średniowieczu stawia właśnie sobie za cel pogodzenie ich. Scholastyka jest formą nauczania, stąd nazwa, ponieważ z języka łacińskiego ,,scholasticus”, co znaczy ‘szkolny’. Jest to również kierunek filozoficzny, w którym istotna rzecz to uzgadnianie prawd wiary z twierdzeniami, które są wywiedzione z rozumu. W metodzie scholastycznej niektóre działania takie jak na przykład koncentrowanie się na stronie formalnej dociekań doprowadzało niekiedy do jałowych spekulacji. Jednakże na przykład święty Tomasz, o którego filozofii dokładnie później, był jednym z tych myślicieli, którego wkład myślenia scholastycznego wkładany do tradycji filozoficznej, a zwłaszcza w logicznej dziedzinie, jest bardzo trudny do przecenienia.
Jeśli chodzi dokładnie o filozofię epoki średniowiecza możemy wyróżnić augustynizm świętego Augustyna (IV/V wiek) oraz tomizm świętego Tomasza (XIII wiek). Święty Augustyn schrystianizował Platona. Jego filozofia jest filozofią dramatyczną, jej główne założenia to między innymi: człowiek jest złożony z duszy i ciała, prawdziwe szczęście jest dzięki Bogu, zło to brak dobra, bo dzieło Boże jest absolutnie dobre, zło jest owocem wolnej woli człowieka, a zbawienie jest darem od Boga. W procesie poznanie główne funkcje pełnią wiara i wola. Augustynizm charakteryzuje się też przekonaniem o dualistycznym charakterze świata, czyli jedna strona to szatan, piekło i ciało, natomiast druga strona to Bóg i dusza. Mówi on również, że szansą dla człowieka ma być asceza, czyli wyrzekanie się przyjemności i celowe umartwianie ciała. Augustynizm zakłada, że człowiek jest rozdarty wewnętrznie między tym, co cielesne, a tym, co duchowe.
Natomiast święty Tomasz schrystianizował Arystotelesa oraz sformułował pięć dowodów na istnienie Boga. Tomizm jest filozofią harmonijną i mówi, że są dwie drogi do poznania prawdy wiecznej, prawdy o życiu. Jest to droga teologiczna i filozoficzna, a największą mądrością jest ich pogodzenie. Czyli jedna droga to wiara, a druga to rozum. Filozofia świętego Tomasza mówi również, że na świecie istnieje ład i hierarchia określana jako ,,drabina Bytów”, oraz że człowiek zajmuje stałe i określone przez stwórcę miejsce na świecie. Ta filozofia wskazuje, że Bóg jest najważniejszy i od niego zależy czy poznamy świat.
Możemy również wspomnieć o filozofii świętego Franciszka, której główne zasady to wszechogarniająca miłość, umiłowanie natury i radość. Franciszkanizm mówi o tym, że chce się być ubogim, bo chce się być wolnym. Ta filozofia opiera się na realizacji głównych zasad świętego Franciszka.
Święty Augustyn o swoich poglądach i filozofii mówi w swoim dziele „Wyznania”. Informuje w tym utworze, że Bóg jest dobry i wszystko, co stworzył też jest dobre, zło wynika z braku dobra, że ludzie poszukują źródła zła, ale też boją się ją się tego, co jest złe. Możemy w tym dziele również doszukać się dokładnego tłumaczenia, dlaczego istnieje zło.
Sztuka średniowieczna ma następujące cechy:
jej charakter jest religijny i dydaktyczny,

iluminatorstwo, czyli zdrobnienie ksiąg rękopiśmiennych małymi ilustracjami,

– zawiera liczne elementy alegoryczne i symboliczne,
skupia się na stylu romańskim i gotyckim.

Możemy wyróżnić kilka podstawowych cech literatury średniowiecznej. Literatura ma następujące cechy:
charakter religijny,

funkcja dydaktyczna, jej celem jest pouczanie jak żyć,

funkcja parenetyczna, wskazuje ona wzorce osobowe godne naśladowania,

anonimowość, z języka łacińskiego ‘ad maiorem Dei gloriam’, co znaczy ‘utwory powstawały ku chwale Boga’,

alegoryczność,

uniwersalizm, większość dzieł było pisanych w języku łacińskim i poruszały podobny temat.

Ważne w średniowieczu były wzorce osobowe, które było warto naśladować. Możemy wymienić następujące wzorce, które występują w literaturze średniowiecznej:
wzorzec świętego/ascety – w „Kwiatki świętego Franciszka” występuje święty – święty Franciszek, a w utworze „Legenda o świętym Aleksym” występuje asceta – Aleksy (później święty Aleksy),

wzorzec rycerza – w dziele pod tytułem „Pieśń o Rolandzie” występuje wzorzec rycerze, którym jest hrabia Roland,

wzorzec władcy – w utworze „Kronika polska” występuje władca – Bolesław Chrobry,

wzorzec damy – w dziele pod tytułem „Dzieje Tristana i Izoldy” występuje wzorzec damy, a jest to postać Izoldy.

Utwory, które powstały w epoce średniowiecza to między innymi: „Bogurodzica”, która jest najstarszym polskim utworem, „Lament świętokrzyski”, „Legenda o świętym Aleksym”, która jest legendą hagiograficzną, „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”, „Imię róży”, „Pieśń o Rolandzie”, „Kronika polska”, „Wielki testament”, „Boska komedia”, „Dzieje Tristana i Izoldy” i wiele wiele innych.

Sprawdź również:

• Romantyzm – Epoka literacka
• Starożytność – Epoka literacka
• Renesans – Epoka literacka
• Oświecenie – Epoka literacka
• Dwudziestolecie Międzywojenne – Epoka literacka
• Średniowiecze – Epoka literacka
• Barok – Epoka literacka
• Pozytywizm – Epoka literacka
• Młoda Polska – Epoka literacka
• Współczesność – Epoka literacka

Dodaj komentarz jako pierwszy!