Starożytność – Epoka literacka

Prawdopodobnie nie istnieje osoba, która nie słyszała o Zeusie, co na swym tronie zasiada każdego dnia, aby rządzić bogami, lub o jego żonie, Herze, a także na temat pozostałych bogów. Przypuszczalnie każdy zna takich autorów jak Homer, Arystoteles, Sokrates, Platon oraz czas, w którym tworzyli. Niestety, mało kto sięga głębiej i próbuje poznać starożytność jako epokę literacką.
O starożytności mówimy od początków piśmiennictwa (około XIII w. p.n.e.). Za jej umowny koniec przyjmuje się upadek cesarstwa zachodniorzymskiego (476 r.). Często jest nazywana antykiem. W tym czasie dominował politeizm, czyli wiara w wielu bogów. Powstawały także systemy filozoficzne, najbardziej znane to arystotelizm i platonizm. Z tej epoki wywodzą się również jedne z najsłynniejszych dzieł – „Illiada” i „Odyseja”. Żyjący w tych czasach Arystoteles dokonał podziału gatunków literackich na lirykę, epikę i dramat.
Najpopularniejszym gatunkiem w tym czasie był mit, czyli opowieść, która wyjaśniała stworzenie świata oraz zaistniałe w nim zjawiska. Ich bohaterami byli przede wszystkim bogowie. Wyróżnia się kilka rodzajów mitów, z czego najpopularniejsze to: kosmogoniczne, które mówią o sposobie stworzenia świata; teogoniczne, wyjaśniające stworzenie bogów; antropogeniczne, z których dowiadujemy się więcej o stworzeniu człowieka; eschatologiczne, mówiące o życiu pośmiertnym; ajtiologiczne, wyjaśniające powstanie tradycji.
Najpopularniejszymi mitologiami, czyli zbiorem mitów, jest mitologia grecka i rzymska. W Polsce słynne jest wydanie Jana Parandowskiego. Popularność wyobrażeń starożytnych Greków i Rzymian o powstaniu świata wskazuje nam fakt, że często jest przywoływana w kulturze w późniejszych epokach – wystarczy spojrzeć na wiersze Zbigniewa Herberta, na przykład „Apollo i Marsjasz”, w którym słynny poeta opisuje reakcję greckiego boga, Apolla, na przegraną z Marsjaszem, albo na „Nike, która się waha”, który nawiązuje do tytułowej greckiej bogini zwycięstwa. Nike, teoretycznie dumna i pewna siebie, ma wątpliwości wobec chłopca na wojnie, którego czeka śmierć. Innym poetą, który postanowił wykorzystać motyw mitologii, jest Jan Kochanowski i jego fraszka „Na swoje księgi”, gdzie wspomina o Marsie, rzymskim odpowiedniku Aresa, i Apollu. Z kolei „Odprawa posłów greckich” opiera się na konkretnym micie o wojnie trojańskiej.
Z mitologią starożytnych Greków i Rzymian można się także spotkać w malarstwie. Jeśli spojrzymy na twórczość Rafała Knopa, przekonamy się, że ten motyw jest obecny również we współczesnych obrazach. Artysta stworzył cykl „Apollo”. Także Tycjan postanowił wykorzystać popularność greckiego boga i stworzył obraz o nazwie „Apollo i Marsjasz”. Z kolei Sandro Botticelli namalował obraz „Narodziny Wenus”.
Chociaż mitologia grecka jest pełna opowieści, można z nich wyróżnić kilka najważniejszych i jednocześnie najpopularniejszych, na przykład mit o Prometeuszu, symbolizujący poświęcenie się oraz bunt przeciwko bogom, ponieważ tytułowy bohater ukradł ogień z Olimpu. Kolejnym słynnym mitem jest opowieść o Dedalu i Ikarze, reprezentuje on nierozsądne marzenia. Dedal stworzył skrzydła z wosku, który został stopiony u jego syna, gdy tylko za bardzo zbliżył się do słońca. Warto wspomnieć, że ten mit był także inspiracją dla serii książek dla dzieci i młodzieży „Percy Jackson” autorstwa Ricka Riordana. Mit o Orfeuszu i Eurydyce również zyskał pewną popularność. Po śmierci swojej ukochanej Orfeusz udał się w podróż do Hadesu odzyskać Eurydykę. Hades zgodził się ją zwrócić pod warunkiem, że do czasu wyjścia z podziemia Orfeusz nie spojrzy na swoją ukochaną. Niestety, zrobił to i stracił ją bezpowrotnie.
Do dzisiaj mówi się na niektóre osoby „narcyz” – tak samo miał na imię bohater jednego z mitów, będący symbolem próżności. Mężczyzna, po wzgardzeniu uczuciami jednej z nimf, został ukarany przez Afrodytę i zakochał się w swoim odbiciu w lustrze wody.
Inną ważną opowieścią jest mit o Syzyfie, który musiał wykonywać swą pracę bez przerwy, jako że głaz, który miał toczyć, na okrągło spadał. Także mit o Tezeuszu i Ariadnie zyskał popularność. Tezeusz wyruszył do labiryntu w celu zabicia Minotaura. Mógł przejść przez niego tylko dzięki pomocy swojej ukochanej, Ariadnie.
Z mitów pochodzą związki frazeologiczne używane do dzisiaj. Kilka z nich to: „róg obfitości”, symbol bogactwa, o którym się mówi ze względu na kozę Almateę, której mlekiem był karmiony Zeus; „nić Ariadny”, czyli sposób na poradzenie sobie z konkretną sytuacją, z omawianego już mitu o Tezeuszu i Ariadnie; „puszka Pandory”, symbol nieszczęścia, z mitu o Pandorze; „jabłko niezgody”, czyli konflikt wynikający z mitu o jabłku „dla najpiękniejszej”, który Eris rzuciła Atenie, Afrodycie i Herze; „ikarowy lot”, czyli niemożliwe do zrealizowania młodzieńcze ideały, wywodzi się z mitu o Dedalu i Ikarze; „pięta Achillesa”, czyli słaba strona, wywodzi się z mitu o Achillesie, który mógł zginąć tylko poprzez ugodzenie w piętę; „koń trojański”, pochodzący z mitu o drewnianym koniu, który był podstępem, oznacza podarunek przynoszący zgubę. Oczywiście jest to tylko kilka najsłynniejszych związków frazeologicznych, ponieważ istnieje ich o wiele więcej.
Jak już zostało wspomniane, mitologia grecka i rzymska są najpopularniejsze, jednak oprócz nich powstały także inne. Jedne z nich to zbiór mitów słowiańskich opierający się na wierzeniach Słowian. Niestety, dysponujemy szczątkowymi informacjami, jako iż nie zachowały się żadne źródła materialne. Rekonstrukcja mitologii słowiańskiej opiera się głównie na śladach zapisanych w folklorze i wierzeń z czasów chrześcijańskich. Niemniej jednak istnieją książki, które mogą pomóc w odkryciu ich mitów. Przykłady to „Mitologia słowiańska” Jakuba Bobrowskiego i Mateusza Wrony, a także „Mitologia Słowian” Aleksandra Gieysztora.
Podobnie jak wierzenia Greków i Rzymian, mitologia słowiańska stała się źródłem inspiracji do powstania innych dzieł, między innymi do: „Starej baśni” Kraszewskiego, gdzie są nawiązania do słowiańskich podań i legend. W mitologii słowiańskiej często występowały zjawy i duchy, które także były obecne w twórczości Mickiewicza (na przykład „Świtezianka”, „Dziady cz. 2”) oraz Szekspira („Hamlet”). Mitologia słowiańska mówiła także o wampirach, które w dzisiejszej kulturze odgrywają dużą rolę; są popularne przede wszystkim wśród nastolatków, o czym świadczą książki oraz filmy stworzone specjalnie pod ten konkretny wiek. Popularny stał się Hrabia Dracula, występujący w powieści „Dracula” Brama Stokera. Możemy stwierdzić, iż prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem opartym na mitologii słowiańskiej, nie tylko wśród Polaków, lecz także obcokrajowców, pozostaje „Wiedźmin” Sapkowskiego.
Kolejnym przykładem zbiorów mitów jest mitologia nordycka, dość popularna, będąca także odmianą mitologii germańskiej. Wierzono w niej w dziewięć światów: Asgard, Vanaheim, Alfheim, Muspelheim, Svartalfheim, Helheim, Niflheim, Jotunnheim oraz Midgard. Ostatnie miejsce miało być krainą ludzi i miało powstać ze światów ognia i wody. W mitologii nordyckiej wiara obejmowała bogów, elfy, krasnoludy i lodowe olbrzymy. W wymienionych wcześniej światach mają swoje miejsca nie tylko te istoty, lecz także Asowie i Wanowie. Najpopularniejszą książką o tych wierzeniach