Bajka – Gatunek literacki
Temat: „Bajka – Gatunek literacki”
Bajki, które są gatunkiem epickim, to często pisany wierszem lub prozą, rymowany, krótki, zawierający morał (pouczenie), czasem żartobliwy utwór literacki. Są utworami aktualnymi i uniwersalnymi. Bajka jest jedną z form literackich oraz jedną z odmian epiki. Jednakże w bajce epigramatycznej możemy się doszukać licznych cech lirycznych. Dlatego precyzyjnie mówiąc, to bajka rodzajowo leży na pograniczu epiki i liryki. Czasem bajki są podobne z charakteru do satyr.
Bajka niewątpliwie posiada wiele plusów. Jest ona po prostu niewielkich rozmiarów, pisana jest prostym językiem, zrozumiałym dla z pewnością trochę starszych osób (oczywiście minimum dobrze znających język polski). Zawiera przesłanie/morał/pouczenie. Po przeczytaniu bajek będziemy wiedzieli więcej, nauczymy się wielu prawd życiowych, które prawdziwie pomogą w życiu codziennym. Bajki zawierają informacje, jak żyć lepiej, dobrze. Przedstawiane w nich krótkie historyjki mają właśnie taki cel. Autorzy bajek mają na celu w taki sposób pokazać dobro i zło, aby czytelnik bez wahania wiedział na przyszłość co jest dobre, a co złe, co dobrze robić, a czego nie powinno się robić.
Ten krótki utwór literacki służący moralnej nauce jest gatunkiem literatury dydaktycznej. Po prostu jest to utwór dydaktyczny (pouczający), dlatego zawiera morał (pouczenie). Morał bajki, czyli główną myśl bajki, możemy znaleźć albo na początku (co nazywamy ‘promythium’), na końcu (nazwiemy to ‘epimythium’), jest wtedy wyrażony wprost, albo po prostu wynika on z treści utworu, jest zasugerowany.
Bohaterami bajek może być naprawdę wszystko. Ludzie, ale również zwierzęta i przedmioty. Szczególnie zwierzęta mają na celu przedstawiania typów ludzkich lub cech charakteru ludzkich. Jednakże najczęściej są to zwierzęta, rzadziej ludzie, przedmioty czy rośliny. Zwierzęta jako bohaterowie mają na celu wyróżnić przypisane do zwierząt cechy ludzkie.
Opowiedziana dzięki bajce historia to ilustracja ogólnych prawd. Tematem bajek jest krytyka zachowań ludzi i ich wad. Zawiera kontrast (przeciwieństwo). Dokładnie to te kontrastowe zestawienie przeciwnych cech (np. odwagę i strach), z którymi uosabiani są bohaterowie, służy ukazaniu negatywnej lub pozytywnej strony niektórych ludzkich zachowań.
Celami bajek jest dawanie wzoru jak postępować, przekazywanie zasad moralnych oraz wskazówek życiowych. Również mają na celu pouczenie czytelnika, ale też ich celem jest ośmieszenie ludzkich wad i skrytykowanie przywar (czyli negatywnych cech ludzkich).
Bajki możemy podzielić na epigramatyczne i narracyjne. Epigramatyczne są zbliżone do epigramatu, krótkie, pozbawione wszelkich cech epickich i mają fabułę ograniczoną do minimum lub nie mają jej wcale, a narracyjne (przypominające nowele) to takie, które są rozbudowane i posiadają dłuższą, ale łatwą do przyswojenia fabułę. Starożytnym twórcą bajek narracyjnych jest na przykład Babrios, a z nowożytności możemy wymienić La Fontaine. Natomiast teoretyczne uzasadnienie bajki epigramatycznej dał Gotthold Ephraim Lessing, odnosząc się do starożytnej tradycji Fedrusa.
Trochę o historii bajek.
Utwory te wywodziły się od prostych mieszkańców zazwyczaj wsi, w rezultacie cechowała je ludowość. Gatunek ten powstał w starożytnej Grecji. Motywy zwierzęce możemy znaleźć już w VIII/VII wieku przed naszą erą w twórczości na przykład Hezjoda czy Stesichora. Jednakże z rozwojem gatunku wiąże się przede wszystkim niewolnik Ezop (żyjący w VI wieku przed naszą erą). Miał on skomponować zbiór zwierzęcych, pisanych prozą bajek. W V wieku przed naszą erą popularne stało się określenie „bajki ezopowe”, które obejmowały zarówno zbiór bajek pisanych przez niewolnika Ezopa, ale również utwory autorów, którzy żyli przed nim i po nim.
W okresie renesansu wzrosła popularność bajek. Tworzyli je wtedy między innymi: Rimicjusz oraz Erazm z Rotterdamu. W późniejszych czasach bajki pisali również między innymi: Jean de La Fontaine oraz Gotthold Ephraim.
Bajka znana jako gatunek lekki i dydaktyczny, zyskała sobie niepowtarzalną popularność wśród twórców oświecenia. Mówi się, że oświecenie rozwinęło najbardziej bajki. Forma bajki idealnie pasowała do zasady tej epoki, czyli „uczyć bawiąc”. To dzięki charakterowi bajek były one tak popularne. Bajki są dydaktyczne, ale nie męczą odbiorcy, ponieważ są krótkie, zwięzłe, a czasem nawet żartobliwe. Właśnie dlatego idealnie pasowały do epoki oświecenia i do jej zasady. Jednym z najwybitniejszym bajkopisarzem z tamtego okresu był Francuz, Jean de la Fontaine. Zasłynął on z niemal 250 bajek swojego autorstwa o prostej i zrozumiałej fabule, ciekawej akcji oraz zawsze trafnym i cennym morale (na przykład „Wilki i owce”, „Jeleń w winnicy”, „Człowiek, zwierciadła i potok”).
W Polsce pierwsze bajki najczęściej pojawiały się jako część większych utworów, takich jak kazania, kroniki czy listy. Pierwszy większy zbiór bajek zamieścił w „Żywocie Ezopa Fryga” Biernat z Lublina. Bajki zwierzęce, bardzo często nazywane ezopowymi, tworzone były mniej więcej do XVIII wieku.
Bajki również pisał między innymi Ignacy Krasicki. Na szczególną uwagę zasługują jego bajki. Wielokrotnie niezwykle zwięzłe, naprawdę króciutkie, z bardzo trafnym morałem, pokazujące dokładnie ludzkie słabości. Jego bajki wyróżniały się następującymi cechami:
– pisane są wierszem,
– mają charakter dydaktyczny (uczą różnych zachowań, opowiadają o ważnych prawdach życiowych),
– bohaterowie to najczęściej zwierzęta, które mają cechy ludzkie, rzadziej bohaterami są ludzie,
– zawierają morał, czyli pouczenie, nauka wynikająca z tematu bajki wyrażona jest bezpośrednio lub pośrednio, na początku lub końcu utworu (zazwyczaj w formie puenty).
Trochę o bajkach, które napisał Ignacy Krasicki.
Jedną z najbardziej rozpoznawanych bajek narracyjnych jest bajka „Kruk i lis”. Krótko o niej opowiadając, wygląda to tak. Był sobie lis, który zwodził komplementami kruka w celu zdobycia sera. W wyniku tego próżny kruk postanowił popisać się śpiewem. W tym celu otwiera dziób, upuszcza ser, który od razu kradnie rudy lis, czekający na ten moment.
Możemy śmiało powiedzieć, że ta bajka przedstawia lisa, który jest alegorią sprytu i przebiegłości oraz kruka, który jest alegorią pychy i zadufania. Pouczeniem dla czytelników jest fakt, że naiwna wiara w pochlebstwa źle się kończy. Morał możemy znaleźć w dwóch pierwszych wersach.
Natomiast bajka „Ptaszki w klatce” Ignacego Krasickiego jest przykładem bajki epigramatycznej. W tej oto bajce jest kontrast. Dokładniej, to dwa czyżyki zostały przeciwstawione wiekiem (jeden był stary, drugi młody) i doświadczeniem (jeden był urodzony w niewoli, a drugi znający smak wolności). Młody czyżyk nie potrafi zrozumieć smutku starego czyżyka, który trafił do niego do klatki. Nie rozumie i twierdzi, że życie w klatce jest wygodne oraz bezpieczne. Stary czyżyk płacze za utraconą wolnością, jednakże odnosi się do młodego czyżyka z wyrozumiałością, ponieważ młody nigdy nie poznał smaku wolności i nie wie jak jest na wolności.
Morał bajki nie jest dokładnie podany. Możemy jednak wywnioskować z tekstu (który zawiera cztery wersy), że za wolnością może tęsknić tylko ten, kto jej doświadczył. Gdy ktoś urodził się w niewoli, łatwiej mu ją zaakceptować, ponieważ nie zna smaku wolności.
Również bajkę dalej Ignacego Krasickiego pod tytułem „Szczur i kot” możemy nazwać bajką epigramatyczną. Mieszkaniec kościoła – szczur, jest tak skupiony na chwaleniu się swojemu rodzeństwu swoją wyjątkowością, że zakrztusza się dymem z kadzidła i zostaje porwany i uduszony przez kota.
Definitywnie szczur jest alegorią zarozumiałości, natomiast kot jest alegorią sprytu i drapieżności. Morał, który możemy wywnioskować jest taki: zbytnie skupianie uwagi tylko na sobie sprawia, że tracimy czujność, co może przynieść zgubę
Ostatnią bajką Ignacego Krasickiego, o której chciałabym wspomnieć jest bajka „Dewotka” zaliczana do bajek epigramatycznych. Krótko, zwięźle i na temat. Podczas modlitwy, w której jest poruszany temat przebaczenia, dewotka (osoba na pokaz, przerysowanie pobożna) wbrew wypowiadanym słowom zaczyna służebnicę (nie wiadomo z jakiego powodu) bić.
Morał, który możemy przeczytać w ostatnim wersie jest następujący: każdy powinien strzec się fałszywej pobożności.
W bajkach cechą istotną, która musi być zawsze, jest występowanie alegoryczności. Alegoria to motyw o znaczeniu dosłownym i stałym przenośnym. Jak możemy przeczytać wyżej, właśnie bajki Ignacego Krasickiego, w których bohaterami są zwierzęta, mają charakter alegoryczny. Dlatego zwierzęta są obdarzone jednoznacznymi cechami ludzkimi (na przykład: lis jest alegorią sprytu, a sowa mądrości). Słowa, kojarzące się z bajkami Ignacego Krasickiego, to między innymi zwierzęta, różnorodność, nauka, dzieciństwo, czy też pouczenie.
Możemy wymienić naprawdę wielu autorów bajek. Jedni z tych ważniejszych i bardziej rozpoznawanych to: Bartłomiej Paprocki (napisał między innymi „Przykład o dwu drzewach”), Krzysztof Niemirycz (autor na przykład bajki o tytule „Świerszcz i mrówka”), Franciszek Dionizy Kniaźnin (napisał między innymi „Wilk, lis i małpa”), Julian Ursyn Niemcewicz (autor na przykład „Gmach podupadły”). Możemy do tej listy również śmiało dodać Adama Mickiewicza (który jest autorem bajki pod tytułem „Chłop i żmija” oraz „Żona uparta”) czy też Aleksandra Fredro („Bajka o sowie” oraz „Bajeczka o osiołku” to bajki właśnie jego autorstwa).
Nieważne, z jakiej epoki pochodzi bajka. Nieważne, kto ją napisał. Bajka zawsze będzie bajką, jeżeli:
– zawiera alegorie,
– jest krótka, rymowana, żartobliwa, pisana wierszem lub prozą,
– koniecznie musi zawierać morał (pouczenie, naukę wynikającą z bajki),
– występują w niej bohaterowie (ludzie, przedmioty, rośliny jednak najczęściej są to zwierzęta o cechach ludzkich),
– jest utworem dydaktycznym, uczy.
Bajki śmiało można wykorzystać podczas pisania wypracowań poruszających temat: przyjaźni, wolności, dobra i zła, jak również na temat ludzkich wad i słabości.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!