Baśń – Gatunek literacki

Każdy z nas chociaż raz w swoim życiu słyszał słowo baśń, ale w sumie, czy na pewno wiemy co ono oznacza? Zazwyczaj w potocznej mowie częściej używa się słowa bajka i to ono kojarzy nam się z opowieściami. Czy jednak używanie tych słów jako synonimów jest poprawne?

Ależ skąd. Baśń i bajka to dwa różne, oddzielne style literackie. Bajka najczęściej jest krótszą formą literacką od baśni. Posiada ona również, skoro jest krótsza, zazwyczaj mniej bohaterów i są oni bardziej realni- można ich sobie wyobrazić w prawdziwym życiu, albo nie tyle wyobrazić, co faktycznie zobaczyć (np. zwierzęta- mimo iż w prawdziwym życiu nie rozmawiają i się nie kłócą, to można je zobaczyć i podziwiać, są czymś realnym). Zatem można stwierdzić, iż bajki opierają się w większym stopniu na autentyzmie niż wybujałej fikcji. Posiadają, owszem, motywy fikcyjne wyśnione, jednak główne wątki mogą być realne. Bajki również mogą przyjmować formę poetycką/ wierszowaną. Celem takich bajek jest najczęściej płynąca z nich nauka zwana również morałem, który w konkretny rzeczowy sposób przekazuje jakie wnioski z danej bajki można wyciągnąć. W Polsce chyba najbardziej znane są bajki stworzone przez Ignacego Krasickiego- żyjącego w XVIII wieku.

Baśń zaś jest fikcyjną fantastyczną opowieścią. Mogą w niej występować różnego rodzaju istoty nadnaturalne o magicznych zdolnościach. Występują tam też zjawiska nadnaturalne uznawane za całkiem normalne. W baśniach mogą występować elfy, wróżki, krasnoludki, czy czarownice. Postaci mogą latać, wykonywać magiczne sztuczki, czy też znikać lub się przemieniać. Barierą jest w tym wypadku jedynie wyobraźnia autora. Może on zbudować swój własny wyśniony i wymarzony świat, w którym wszystko jest możliwe.
Tak więc baśń to przede wszystkim fantastyka. Magiczne przedmioty, postacie, wydarzenia. Tak jest na przykład w baśni jaką jest „Kopciuszek”. Występuje tam chrzestna matka-wróżka, która w noc balu pomaga Kopciuszkowi. Za pomocą magicznej różdżki wyczarowuje karocę z dyni, szambelanów z myszek i zamienia łachmany dziewczynki w piękną suknię.
Baśń to też zawsze szczęśliwe zakończenie. Jakkolwiek historia by sienie potoczyła, to zawsze dobre, biedne postacie w taki czy inny sposób wygrywają i odchodzą szczęśliwe. Przykładem może być baśń o Jasiu i Małgosi. Zagubione w lesie młode rodzeństwo trafia do chatki złej czarownicy, która zamierza ich zjeść. Jednak dzieci szczęśliwym trafem się uwalniają, zamykają złą wiedźmę w piecu i wracają do domu.
Warto zauważyć również zauważyć, iż baśń nie ma konkretnie zarysowanego miejsca i czasu. Prawie każda baśń zaczyna się od słów „Dawno, dawno temu w dalekim kraju..”. Z tego tylko wiemy, iż czas trwania jest odległy i miejsce też jest odległe, nieraz za siedmioma górami i siedmioma lasami. Stąd też niekoniecznie można konkretnie zlokalizować czas i miejsce rozgrywającej się akcji. Niekiedy można po opisie przyrody stwierdzić porę roku trwania akcji, nieraz można stwierdzić, czy opisywana historia trwa dzień, tydzień, czy dłużej, ale nic więcej. Miejsce akcji też częściowo można wywnioskować, np. czy jest to miasto, wieś, las czy zamek, jednak większych szczegółów najczęściej nie znajdziemy w baśni.
Również dużym znaczeniem w baśniach jest przyroda. Jej obszerne opisy wizualizują baśniowy świat w naszej wyobraźni. Również w baśniach występuje wiele zwierząt. Mogą one być zwykłymi zwierzętami, ale często również są one uczłowieczone, to znaczy mogą mówić, czy chodzić na dwóch łapach. Przykład takich zwierząt jest np. w baśni o Czerwonym Kapturku, gdzie wilk jest ukazany w taki sam sposób jak człowiek. Ma jego cechy i możliwości. Jest tam ukazany zły wilk, który zagaduje dziewczynkę w drodze do babci, a później zjada babcię i tak czeka na wnuczkę, którą również pożera. Przykład samych uczłowieczonych zwierząt jest za to w baśni „Wilk i siedem koźląt”. Gdzie mama koza zostawia swoje dzieci-koźlątka same w domu, a zły wilk podstępem się do nich dostaje i je zjada.
Ważnym elementem baśni jest odwieczna walka dobra ze złem, gdzie (jakąkolwiek powieść byśmy analizowali) zawsze dobro wygrywa. Baśń również ma zawsze elementy edukacyjne. Można w nich spotkać nawiązania do religii, filozofii, czy aspektów psychologicznych. Jednak w odróżnieniu od bajek, nie ma w nich konkretnie wyszczególnionego morału. Problematyka w nich poruszona, sama w sobie, podczas trwającej historii, jest jedną wielką nauką. Bardzo często poruszanych jest kilka wątków, problemów, czy przemyśleń i ciężko jest znaleźć ten jeden najważniejszy płynący z niej bezpośrednio. Niekiedy wczytując się w baśń można stwierdzić, iż każde zdanie jest naszpikowane mądrościami, które tylko czekają, żeby je zebrać i przyswoić.
W Internecie oraz bibliotekach, czy swoich małych domowych biblioteczkach możemy znaleźć wiele baśni znanych bardziej lub mniej. Wiele z baśni zostało zekranizowanych w formie filmów i animacji. Niektóre z nich doczekały się kilku, a nawet kilkunastu wersji.

Najwybitniejszymi oraz najbardziej znanymi baśniopisarzami są przede wszystkim:
– Hans Christian Andersen, który napisał np. baśnie takie jak: „Mała Syrenka”, „Dziewczynka z zapałkami”, „Królowa śniegu” czy też „Calineczka”
– Bracia Grimm z baśniami, którymi są np.: „Roszpunka”, „