Dramat właściwy – Gatunek literacki
Dramat właściwy to jeden z podgatunków dramatu, który ukształtował się dopiero w czasach nowożytnych, w XIX wieku, w przeciwieństwie do dramatu antycznego, który swoje początki miał w starożytności. Dramat właściwy powstał poprzez zerwanie ze sztywnym podejściem do oddzielania komedii i tragedii. Często (zwłaszcza na początku) był połączeniem tych dwóch skrajności, dlatego dramat właściwy nazywany był też tragikomedią – łączył ze sobą zarówno elementy komiczne, jak i elementy tragiczne. W sytuacjach szkolnych polecam jednak używać nazwy „dramat właściwy”, ponieważ termin „tragikomedia” nieco zmienił swoje znaczenie, a „dramat właściwy” jest jednak określeniem o szerszym znaczeniu. Nie każdy nowożytny dramat jest jednak dramatem właściwym. Dramat musi posiadać szereg określonych cech, aby można go było nazwać dramatem właściwym. 1) Przede wszystkim, podobnie jak w antycznym pierwowzorze, dramat taki zachowuje zasadę trzech jedności, czyli jedność czasu, jedność miejsca i jedność akcji. Przypomnijcie sobie, jak zbudowana jest „Antygona” lub Król Edyp”. a) Dla przypomnienia: Jedność czasu oznacza, że czas trwania akcji powinien pokrywać się z czasem trwania spektaklu lub przynajmniej nie powinien trwać dłużej niż jedną dobę. Można powiedzieć, że wydarzenia odbywają się w „czasie rzeczywistym”. Oglądając taki dramat zakładamy, że jeżeli widzimy pięciominutową rozmowę, to tyle ona trwa. Jeżeli bohater przez dwie minuty na kogoś czeka, to ten ktoś przyszedł dokładnie 2 minuty za późno. b) Jedność miejsca to nic innego niż wymóg, że akcja dramatu powinna toczyć się na stałe w jednym i tym samym miejscu. Oczywiście są dozwolone pewne zmiany, jednak powinny być one realne, zwłaszcza w stosunku do czasu. Raczej nie stosujemy skrótów w postaci teleportacji (chyba, że fabuła dramatu opiera się na przygodach młodego czarodzieja, który podróżuje dzięki przenoszeniu się z miejsca na miejsce). c) W jedności akcji chodzi o to, że fabuła powinna mieć charakter liniowy z jednowątkowym układem zdarzeń. W dramacie właściwym nie znajdziemy ani scen epizodycznych, ani wątków pobocznych. Rzadko również spotkamy się z jakimikolwiek zdarzeniami, które nie będą miały wpływu na fabułę. 2) Kolejną cechą dramatu właściwego będzie harmonijnie skonstruowana akcja. Harmonijny – to znaczy zgodny, równomierny. W przypadku naszego dramatu oznacza to, że mamy wstęp, rozwinięcie, punkt kulminacyjny i zakończenie. Każdy z tych elementów jest ważny. W dramacie właściwym raczej nie znajdziemy szybkich i niespodziewanych zwrotów akcji. 3) Dramat właściwy porusza problematykę społeczną i obyczajową. Zwykle dotyka problemów, które mogą być bliskie czytelnikom – jeżeli nie dosłownie, to w warstwie alegorycznej i symbolicznej. Pożądanym jest, aby czytelnik odnajdywał w bohaterach samego siebie, aby mógł się z bohaterami identyfikować. Taki dramat często posiada dialogi, w których bohaterowie posługują się językiem potocznym. To również ma pomóc czytelnikowi zbliżyć się do bohaterów, których losy poznaje. 4) Dramat właściwy będzie próbował być realistyczny. Jeżeli głównym bohaterem dramatu będzie mały pastuszek, nie możemy oczekiwać od niego, że w swoje wypowiedzi będzie wplatał sentencje łacińskie. I analogicznie – gdy głównym bohaterem będzie mnich, nie usłyszymy z jego ust przekleństw. 5) Akcja dramatu właściwego skupia się na wewnętrznych problemach i dylematach bohaterów. Ponownie – są to problemy bliskie czytelnikom, jeżeli nie na płaszczyźnie realniej, to przynajmniej na płaszczyźnie symbolicznej. 6) O kolejnej (ostatniej) cesze już wspomniałam, jednak chciałabym, żeby wybrzmiała raz jeszcze. Dramat właściwy łączy w sobie zarówno patos, podniosły styl (czyli elementy jednoznacznie tragiczne), jak i język potoczny, komizm (czyli elementy komiczne). DRAMAT WŁAŚCIWY – TYPYIstnieje kilka rodzajów dramatu właściwego, jednak dwa są szczególnie ważne. Są to dramat romantyczny i dramat psychologiczno-obyczajowy (zwany także obyczajowo-psychologicznym). a) Dramat obyczajowo-psychologiczny to gatunek literacki, który ukształtował się w XIX wieku pod wpływem dramatu mieszczańskiego. W utworach reprezentujących ten gatunek dużo jest treści obyczajowych, a postaci są rozbudowane pod względem psychologicznym. Język użyty w dramacie psychologiczno-obyczajowym pełen jest kolokwializmów, w który obfitują codzienne rozmowy. Dramat może przedstawiać normalne życie z jego smutkami i radościami.b) Dramat romantyczny jest gatunkiem, który pojawił się nieco wcześniej – na początku okresu romantyzmu. Jeszcze bardziej niż dramat psychologiczno-obyczajowy nawiązywał do tradycji dramatów klasycystycznych oraz do melodramatów. Typowe dla dramatu romantycznego było łączenie ze sobą sprzeczności, jak choćby realistyki i fantastyki czy patosu i groteski. Podobnie jak w przypadku pozostałych typów dramatu właściwego mamy tu elementy wywodzące się zarówno z tragizmu jak i komizmu.
Dramat mieszczański – poprzednik dramatu właściwegoPoświęcę trochę uwagi dramatowi mieszczańskiemu, czyli poprzednikowi dramatu właściwego. Lata jego świetności przypadają na XVIII wiek i na początek XIX wieku. Jak wskazuje nazwa, powstał on jako odpowiedź na potrzeby jednej z grup – mieszczaństwa. Dramat mieszczański w swoim założeniu przeciwstawiał się regułom dramatu klasycystycznemu. Dramat właściwy w literaturze polskiejW literaturze polskiej powstało sporo dramatów właściwych. Jako naród uwielbiający inną rzeczywistość niż ta, w której żyjemy, lubujemy się zwłaszcza w dramacie romantycznym. a) Chciałabym teraz opowiedzieć o najbardziej znanym (w moim odczuciu) dramacie właściwym, który został napisany przez polskiego autora. Dramatem właściwym (dramatem romantycznym), który chciałabym streścić, jest dramat Adama Mickiewicza pod tytułem „Dziady część II”. Akcja rozgrywa się na Litwie, na wsi, w cmentarnej kaplicy (zachowano zasadę jedności miejsca). Czas wydarzeń to zaledwie jeden wieczór (pojawiają się czasem retrospekcje) – zachowano zasadę jedności czasu. Cała opowiadana historia zaczyna się w momencie, kiedy wieśniacy gromadzą się w kaplicy podczas nocy dziadów, na uroczystości poświęconej zmarłym. Guślarz, który jest kimś w rodzaju kapłana i przewodzi obrzędom, ma za zadanie przywołać duchy zmarłych, które różnych powodów nie dostały się do nieba. Są to tak zwane czyśćcowe duszyczki. Pierwsze duchy, które zostają nam przedstawione, to duszyczki dwójki dzieci: Józia i Rózi. Maluchy nie mogą iść do nieba, ponieważ nigdy na ziemi nie zaznały cierpienia, a okazuje się, że jest to warunek konieczny, żeby móc dostać się do raju. Dzieci dostają po ziarnu gorczycy i mogą iść do nieba. Kolejny duch nie jest już tak niewinny. Jest nim okrutne i nieczuły na ludzkie cierpienia Widmo Złego Pana, właściciela wioski, w której toczy się akcja. Zjawie towarzyszą ptaki, które są duszami ludzi, którzy zmarli przez okrucieństwo Złego Pana. Jest wśród nich Sowa – kobieta, która zamarzła przez brak empatii mężczyzny, ponieważ Zły Pan zostawił ją leżącą w zaspie śnieżnej. Jest też Kruk -młodzieniec, który zmarł w wyniku ran zadanych podczas chłosty, która była karą za kradzież jabłka z sadu. Widmo Złego Pana skazane jest na wieczną włóczęgę i cierpienie. Ostatni jest duch młodej dziewczyny o imieniu Zosia. Była ona za życia pasterką, do której zalecało się wielu kawalerów, jednak ona z każdego kpiła i nie odwzajemniła miłości żadnego z nich. Guślarz na jej przykładnie poucza tłum, że ci, którzy nigdy nie kochali, nie dostąpią szczęścia w niebie. Dziewczyna w ramach pokuty musi jeszcze przez jakiś czas błąkać się pomiędzy ziemią a niebem.Gdy zjawa znika odprawiona przez tłum, uczestnicy przygotowują się do zakończenia obrzędu. Nagle jednak pojawia się czwarte widmo, którego nikt nie wzywał. Jest to duch młodego mężczyzny, który ciągle wskazuje na swoją pierś, na której widnieje wielka rana. Jednocześnie patrzy uporczywie na jedną z wieśniaczek. Ona również na niego patrzy i wydawać by się mogło, że kobieta dobrze go zna. Wszędzie tam, gdzie ona idzie, widmo podąża za nią – nawet po wyjściu z kaplicy. Chłopi są przerażeni, a Guślarz nie może sprawić, żeby ten ostatni upiór zniknął. Widmo nie reaguje ani na słowa „W imię Ojca, Syna, Ducha”, ani na zaproszenie na ucztę. Po prostu bez słowa podąża za wieśniaczką. Tak właśnie kończy się akcja tego dramatu właściwego. Jak widzicie, również zasada jedności akcji w tym utworze została zachowana. Również bardziej konkretne zasady dotyczące dramatu romantycznego zostały uwzględnione. Łatwo możemy tu zauważyć, zarówno elementy realne (ludzi, kaplice), jak i elementy fantastyczne (dusze zmarłych). Bez trudu dostrzeżemy tu również inne cechy dramatu właściwego (romantycznego). b) Przykłady innych dramatów właściwych to „Nie-Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego oraz „Balladyna” i „Kordian”, które to dramaty napisał Juliusz Słowacki. c) Można też wymienić „Niemcy” Leona Kruczkowskiego oraz „Uciekła mi przepióreczka” autorstwa Stefana Żeromskiego. Dramat właściwy w literaturze obcejWarto również pamiętać o zagranicznych autorach. Do takich bez wątpienia należy Victor Hugo ze swoją „Marią Tudor” oraz „Hernanim”, Molier jako autor „Mizantropa” oraz Alfred de Musset z dramatem „Lorenzaccio”. Dramat właściwy jest bez wątpienia jednym z bardziej zróżnicowanych gatunków literackich. Jestem pewna, że każdy znajdzie jakiś dramat właściwy, w którym bez pamięci się zakocha. Życzę powodzenia w odkrywaniu dramatów psychologiczno-obyczajowych, dramatów romantycznych, a także wszystkich innych. Dziękuje za zapoznanie się z moim wypracowaniem.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!