Dziennik – Gatunek literacki
Dziennik nieco błędnie równoznacznie nazywany do pamiętnika czy reportażu. Jest to gatunek który łączy ze sobą autobiografię, lekką nutę poezji. Jego główną cechą jest chronologia wydarzeń. W dzienniku wszystko co piszemy staramy się układać wg chronologii zdarzeń, nieco inaczej aniżeli w pamietniku, staramy się skupiać raczej na samej genezie wydarzeń czy tego co chcemy przekazywać. Stąd też często zanim Dzienniki i literaturze zaczęły być sławne i popularne były pisane głównie do szuflad czy dla własnego użytku.
Dziennik pochodzi z łaciny od słowa diarium, które swego czasu oznaczało codzienny pokarm, w wojsku na polu bitwy itd. z czasem tak zaczęto też z łaciny nazywać codzienne zapiski które przerodziły się potem w dziennik.
Jakie są cechy charakterystyczne dla dziennika? Dziennik w porównaniu chociażby do pamiętnika, jest gatunkiem który wymusza regularne najlepiej codzienne uzupełnianie danych, informacji, autor musi zapiski uzupełniać na bieżąco aby można było mówić o ciągu chronologicznym i faktycznie móc nazywać to dziennikiem. Plusem takiego rozwiązania w przypadku samych autorów jest to, iż sami mogą dowolnie operować długością takiego dziennika, mogą go zakończyć kiedy chcą, bez jakiś wyszczególnionych zakończeń, czy bogatych opisów zdarzeń które przez okres pisania tworzyli. Dziennik pod tym kątem jest bardzo elastyczną formą pisma. Bardzo ważnym jest też to, że kolejne jego zapiski, formy, tematy które poruszamy nie muszą być ze sobą ściśle powiązane. Oczywiście tym lepiej dla odbioru samego dziennika, jeżeli historię przedstawiane w trakcie opisu są kontynuowane i rozwijane. Ale nie ma w tym żadnego przymusu, chronologia zdarzeń pozwala pozostawiać pewne wątki niedokończone, jeżeli w trakcie trwania prac do żadnego większego rozwoju wypadków nie doszło. Przez co przyjmuje się twierdzić, że dzienniki są jednym z najbardziej, albo w ogóle najbardziej różnorodną obecnie znaną formą zapisków jaka istnieje. Gdyż autor może tam poruszyć czy zapisać niemal wszystko co mu przyjdzie do głowy. Nie wiem, ucieczkę psa ze schronisko, mężczyznę spacerującego po mieście z małpą, skaczącego po plaży kangura. No tematyka którą możemy sobie poruszać jest niemalże nieograniczona i zależna tak naprawdę tylko i wyłącznie od tego co nas w trakcie tego opisu spotka. Przyjmuje się przez to fakty, aby jednak tych zapisków przesadnie nie koloryzować. Oczywiście one dalej są tylko formą literacką, nikt nam głowy nie da, że wszystko co zostało tam zapisane jest kalka w kalkę z tym co się wydarzyło naprawdę. Ale na pewno bardziej wiarygodnym będzie to jeżeli faktycznie będzie pisać językiem czy też tworzyć historię które są w stanie pomieścić się w wyobraźni człowieka. Istotnym jest też, aby w miarę możliwości nie posiłkować się nadmiarem naszego komentarza. To nie jest powieść, to nie potrzebuje wyświechtanej narracji czy prowadzenia czytelnika za rączkę. On sam będzie wiedzieć co z czym, naszym zadaniem jest po prostu opis zdarzeń które w okresie które przedstawiamy w dzienniku, był prosty, był czytelny i abyśmy pozwolili każdego zrozumieć o co kaman.
Dzienniki możemy podzielić na takie dwie główne kategorie jeżeli chodzi o dziennik w gatunku literackim. Jest to :
Dziennik zewnętrzny – czyli taki który opisuje to co się wokół autora ale nie dotykają go bezpośrednio, jest jakby zewnątrz tych wydarzeń, dlatego mówimy w takim wypadku o dzienniku zewnętrznym.
Mamy także dziennik intymny, osobisty – takie dzienniki były dużo rzadziej dostępne do publikacji czy przeczytania, były dużo bardziej prywatne i zawierały więcej szczegółów bezpośrednio związanych z autorem, właśnie jak wskazuje nazwa jakieś intymne fragmenty z życia w okresie który opisywaliśmy, jakieś wspomnienia o kimś bliskim, czy inne trudne życiowe momenty.
Dlatego własnie przez dziesiątki lat dzienniki nie były publikowane w ogóle, autorzy mimo podjęcia się pracy nad napisaniem swojego dziennika często po jego zakończeniu wrzucali takie prace do szuflady i już nigdy więcej jej nie wyciągali. Oczywiście zdarzały się przypadki kiedy takie zapiski były publikowane już po śmierci pisarza. Ale jeżeli sam z siebie ich nie opublikował to przyjmowało się by po jego odejściu także tego nie robić.
Złoty okres dla dzienników w Polsce to wiek XVII. nazywany potocznie „stuleciem pamiętników”. Tutaj jak w soczewce odbijała się własnie idea pisania dzienników na własny użytek, autorzy pisali bardzo szczegółowe, intymne, nierzadko wręcz zakazane zapiski, które miały nigdy nie być publikowane. Wiele z takich po śmierci jednak publikowane zostało. Okres XVI czy XVII wieku były bardzo bogate w różne historyczne wydarzenia, średniowiecze obfitowało w rzeczy które dzisiaj są oczywiście nie do wyobrażenia, a w tamtym okresie były na porządku dziennym. Dlatego mówimy o XVII wieku jako stuleciu pamiętników. W Polsce bardzo popularnym stylem pisania takich pamiętników były „gawędy” czyli luźne zapiski często o bardzo potocznym i lekkim zabarwieniu. Jedna z odmian dziennika która była kierowana przez narratora który jednocześnie był bohaterem i autorem tekstu. Największym autorem dzienników, był niejaki pan Jan Chryzostom Pasek, to właśnie jego gawęda była określona jako najbardziej znanym pamiętnikiem w historii. Pasek był kojarzony jako bardzo roztargniony ale jednocześnie bujny i posiadający dużą wyobraźnię pisarz.
Pamiętniki Paska dzielą się na dwie części, pierwsza została spisana w latach 1655-66 i opisywała głównie wojenne wojaże, pamiętajmy, że to był okres w których wojny były na porządku dziennym. Druga część spisywana była przez praktycznie resztę jego życia w latach 1667-1688 będące już zbiorem bardziej osobistych przekonań Paska.
Ciekawostką może być fakt, że mimo tego, że zapisy były bardzo bogate, to do XIX wieku dotrwały w bardzo okrojonej wersji, nie było ani początku ani końca, było też wiele braków w samym tekście. Więc można sobie tylko wyobrazić jak wielkim wysiłkiem i jak wielkim dziennikiem musiały być zapiski pana Paska.
Były też jednak pewne kontrowersje. Pamiętniki Paska były przedstawione jako lekkie podkolorowanie swoich przygód, przedstawianie siebie jako szlachcica idealnego. Jednak określony został jako człowiek niemal ułomny, który sarmatyzm który reprezentował był najgorszą cechą jaką ze sobą reprezentował. Chcąc przedstawić siebie w bardzo korzystnym świetle pomijał wątki które były dla niego niewygodne, sam się zresztą do tego przyznawał cytując go :
„Kto będzie po mnie sukcesorem tej książki mojej, przestrzegam i napominam, żeby się tym moim i z wielu inszych temu podobnych przykładów budował.”
Jasne przekazanie tego, że jeżeli ktoś chce czytać jego prace, albo upodobnić się do niego, to żeby jednak dobrze się nad tym zastanowił.
Kolejnym fragmentem który może budził dwojakie skojarzenie jest opis Paska jako człowieka który był do rany przyłóż w okresie wojennym, zawsze skłonnym do pomocy i lojalnym dla swoich decydentów. No super fajnie, tylko tu pojawia się pewny dysonans. Pan Pasek zostaje wysłany przez króla Jana Kazimierza do Czarnieckiego żeby dostarczył mu list który do niego adresował. No i jak jego lolajnosc ma się do tego, że po drodze balował przez dwa tygodnie i nie czuł przy tym żadnej urazy. Mocno to koliduje z obrazem jaki wobec siebie Pasek przedstawił, okrucieństwo i poczucie bezwstydnosci często dominuje pomimo tego, że autor sam stara się nakreślać siebie jako wizjonera. Człowieka jak to mawiał klasyk niemal krystalicznego, który żadnego zadania się nie bał. No ale jednocześnie to zadanie sobie całkowicie olewał. W drugiej części jego dzienników, pomimo odejścia już ze służby wojskowej i ożenienia się, dalej rysował się jako osoba bardzo lekkoduszna, butna, uważa, że tylko klasa szlachecka jest godna jego klasie. Jawi się jako osoba religijna, wierząca, pomimo jego problemów chociażby z nadużywaniem przemocy wobec dzieci czy plameniem swoich rąk krwi uważa, że jest kimś to nie widzi życia bez Boga. Często opisuje swoje wierzenia do najwyższego do tego jak religijną jest osobą. Trochę mówi się o tym dzisiejszym problemie, że mamy przykłady ludzi „wierzących niepraktykujących”. Mniej więcej coś podobnego mamy do czynienia z Paskiem, niby przyjmował pokuty, nie odbywał wszystkie obrządki kościelne. Ale miał je daleko i głęboko w nosie.
Pasek został uznany za osobę która mimo wielkości swojego pamiętnika i prekursorach była osobą zacofaną, osobą która traktowała swoje życie w sposób bardzo lekki. Paradoksalnie jednak był dzięki temu bardziej poważany bo według wszelakich interpretacji właśnie odkrywał wszelkie słabości i stan szlachty w tamtym okresie.
Dzienniki przez lata przedstawiały obraz tego jak na przestrzeni dziesiątek lat zmieniał się świat, jak zmieniała się optyka widzenia tego co nas trapi, jak widzi się wydarzenia wojenne czy życie szlachty w średniowieczu.
Pamiętniki były też lubowane przez królów polskich, chociaż nie były one już tak popularne i tak ubóstwiane jak pracę bardziej ludzkie i odkrywające swoje niedoskonałości jak Paska. Swoje pamiętniki spisywali chociażby Stanisław August Poniatowski, Jan Kazimierz czy Zygmunt III Waza.
Dzienniki dzisiaj są bardziej nakreślone na kierunek stricte dziennikarski, przedstawiają najważniejsze wydarzenia w kraju czy na świecie. Jednak są one już okraszane dużo bardziej zgryźliwym komentarzem autora, przez co bliżej takim twórcom do reportażu niż typowo dziennikowej formy. Ludzie bardziej wolą korzystać z możliwości pisania pamiętników, pozwalają na dużo większą swobodę i nie wymuszają na tym chronologii i ciągłości zdarzeń. Dzienniki nieprzypadkowo za swój złoty okres uważają XVII wiek. Bo faktycznie można śmiało stwierdzić, że były one najbliższe tej pierwotnej funkcji dziennika, i były najbliższe takim prawdziwym odczuciom autora.
Gdybyście kiedyś mieli możliwość chociaż prześledzić w dużym skrócie Pamiętniki Paska, ale także współczesnych autorow jak Nałkowska, Białoszewski. Ponieważ są one inspiracją i pokazują, że życie nie zawsze musi być aż takie kolorowe, a jednocześnie są napisane w bardzo piękny i lekki sposób który nie gryzie czytelnika i pozwala swobodnie przejść przez te wyznania.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!