Epopeja – Gatunek literacki

1) Epopeja – definicja i cechy gatunkoweEpopeja (epos) to jeden z głównych i najstarszych gatunków literackich należących do epiki.
Epos przedstawia przełomowe momenty w historii danej grupy ludzi, np. narodu czy warstwy społecznej. Ma podniosły charakter, wysoki styl i opiewa czyny wybitnych bohaterów. Nastrój powagi występujący w eposie jest nazywany patosem. Wiąże się z antyczną zasadą decorum, czyli odpowiedniością treści i formy dzieła. Epopeja posiada bogaty zasób środków literackich (przeważają porównania, epitety, apostrofy). Tematem przewodnim eposu mogą być dzieje postaci mitycznych, legendarnych bądź historycznych. W tym gatunku występuje tzw. epicka rozlewność. Rozbudowane, drobiazgowe, długie i uplastycznione opisy, które dominują nad opowiadaniem, sprawiają, że narracja płynie wolno i trzyma czytelnika w napięciu. Retardacja (opóźnienie) rozwoju wydarzeń powoduje wzmożenie ciekawości osoby czytającej utwór.2) „Pan Tadeusz” jako epopejaNajbardziej znaną epopeją w Polsce jest „Pan Tadeusz” autorstwa Adama Mickiewicza. Utwór ukazał się w 1834 r. w czasie, gdy autor przebywał na emigracji w Paryżu. Pełny tytuł dzieła brzmi: „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”. Wieszcz narodowy po klęsce powstania listopadowego stworzył epos, który wówczas miał dla polskich czytelników ogromne znaczenie. Był źródłem pociechy, scalał naród, zagrzewał do walki o niepodległość i pobudzał uczucia patriotyczne, by naród mógł zachować swą tożsamość. Autor wyraża w „Panu Tadeuszu” swoją tęsknotę za ojczyzną, wspomina lata młodości i dodaje rodakom otuchy w trudnych chwilach. Romantycznemu pisarzowi zależy na tym, by czytelnicy zapomnieli choć na chwilę o kłótniach i bezustannych oskarżeniach po porażce powstania. Z kolei dla osób przebywających na Wielkiej Emigracji twórczość Mickiewicza pełniła funkcję terapeutyczną i była pocieszeniem oraz wspomnieniem chwil spędzonych w ojczyźnie.
Dzieło stanowi epopeję narodową, ponieważ odgrywa ważną rolę w kształtowaniu dziejów Polski. Jest to ogromny utwór rozpoczynający się od inwokacji do Litwy, napisany regularnym trzynastozgłoskowym wierszem sylabotonicznym. Ma charakter synkretyczny (łączy w sobie cechy poematu opisowego, sielanki, gawędy szlacheckiej, komedii, poematu heroikomicznego, satyry oświeceniowej, powieści poetyckiej, legendy i baśni ludowej). Zawiera liczne i rozbudowane porównania homeryckie. Narrator eposu jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny, ale zachowuje dystans wobec opisywanych zdarzeń. Przedstawia dzieje bohatera zbiorowego na tle historii wraz z realistycznymi opisami ważnych przedmiotów. Utwór opowiada o polskiej szlachcie w ważnym okresie zmian narodowych i społecznych (kampania napoleońska, zniesienie pańszczyzny). Na zasadzie retrospekcji zostają też przywołane wcześniejsze wydarzenia historyczne: uchwalenie Konstytucji 3 maja,  insurekcja kościuszkowska, konfederacja targowicka. Bohaterami epopei są m.in.: Jacek Soplica (ksiądz Robak), Tadeusz, Hrabia, Sędzia, Zosia, Telimena, Podkomorzy, Gerwazy Rębajło, Wojski, Jankiel. Osoby przedstawione w eposie to w głównej mierze zwykli, przeciętni ludzie, choć pojawiają się również przedstawiciele szlachty i arystokracji. Miejscem akcji jest dworek szlachecki w Soplicowie, karczma Jankiela, zamek Horeszków, zaścianek w Dobrzynie i litewskie okolice. W utworze występuje konflikt pomiędzy rodami Horeszków i Sopliców. Pojawia się także wątek wielu przemian, m.in. Jacka Soplicy, Zosi i Tadeusza. Epopeja przedstawia obraz kultury sarmackiej. Pojawia się mnóstwo wątków miłosnych: Jacek i Ewa, Telimena i Tadeusz, Telimena i Hrabia oraz Tadeusz i Zosia. W utworze Adama Mickiewicza ważną rolę odgrywają opisy natury, która urasta do rangi pełnoprawnego bohatera. Przyroda harmonizuje stan ducha postaci, wyznacza rytm dnia, a także zwiastuje nadchodzące wydarzenia i chroni Soplicowo po bitwie. Opisane krajobrazy są niezwykle malownicze, baśniowe, barwne, sielankowe, swojskie, arkadyjskie. Dworek w Soplicowie pełni funkcję ostoi polskości i królestwa tradycji. Jest to miejsce bezpieczne, gościnne, harmonijne.3) „Iliada” jako epopejaEpopeją narodową w dziejach starożytnej Grecji jest „Iliada” Homera. Tytuł dzieła Homera wziął się od innej nazwy Troi – Ilion. „Iliada” to dłuższy utwór epicki spisany heksametrem. W 24 pieśniach antyczny poeta przedstawia losy legendarno-mitologicznych bohaterów na tle wojny trojańskiej, która zgodnie z mitologią grecką trwała 10 lat. Wybitny starożytny pisarz ukazuje w swym dziele związki między światem boskim a ludzkim.
„Iliada” podobnie jak „Pan Tadeusz”, rozpoczyna się inwokacją, czyli rozbudowaną i utrzymaną w podniosłym stylu apostrofą. Homer zwrócił się do muz z prośbą o natchnienie i inspirację. Narrator eposu jest wszechwiedzący i obiektywny. Epopeja charakteryzuje się stałymi epitetami (tj. „szybkonogi Achilles”, „gromowładny Zeus”), częstymi powtórzeniami, peryfrazami imion postaci oraz rozbudowanymi porównaniami (zwanymi homeryckimi). Charakterystyczne dla „Iliady” są szczegółowe opisy przedmiotów przy najważniejszych wydarzeniach, np. słynny opis tarczy Achillesa. Utwór przedstawia wątek wojny tr