Fraszka – Gatunek literacki
Temat: „Fraszka – Gatunek literacki”
Fraszka. Zacznijmy od tego, co to jest fraszka? Jest to gatunek liryczny, a utwory należące do niego charakteryzują się tym, że są pisane wierszem, mają niewielkie rozmiary oraz podejmują różnorodną tematykę. Wywodzi się ona z epigramatu, a jej początki były już w starożytności. Były one wtedy krótkimi napisami na kamieniach nagrobnych i przedmiotach codziennego użytku.
Czyli fraszka to krótki wierszowany utwór o różnorodnej tematyce, zwykle żartobliwej, czasem refleksyjnej, bywa zakończony zaskakującą puentą. Wiele o fraszkach możemy przeczytać w samych fraszkach (przede wszystkim we fraszkach autotematycznych).
Fraszki raczej nigdzie nie są ułożone chronologicznie, ponieważ nie są datowane. Jednakże, często zawierają różne anegdoty, nazwiska bohaterów rozmaitych książek, adresatów, dzięki temu można domyślać się mniej więcej kiedy niektóre z fraszek powstały. Fraszka renesansowa miała przeważnie charakter sytuacyjny. Współczesne fraszki chętniej posługują się komizmem językowym.
Fraszki możemy podzielić następująco, na fraszki:
1. autotematyczne (krótki utwór, w którym autor zawarł swoje poglądy na temat celu oraz procesu tworzenia tego utworu, po prostu wyrażają poglądy na własną twórczość), przykład fraszki Jana Kochanowskiego to fraszka „Do fraszek”,
2. autobiograficzne (wierszowany życiorys autora), przykład fraszki Jana Kochanowskiego to fraszka „Do gór i lasów”,
3. biesiadne, przykład fraszki Jana Kochanowskiego to fraszka „O doktorze Hiszpanie”,
4. historyczne,
5. filozoficzne, refleksyjne, przykłady fraszek Jana Kochanowskiego to fraszki takie jak „Na dom w Czarnolesie”, „O żywocie ludzkim”, czy też fraszka „Na zdrowie”,
6. liryczne,
7. humanistyczne,
8. miłosne, przykład fraszki Jana Kochanowskiego to fraszka „O miłości”,
9. matematyczne,
10. patriotyczne, przykład fraszki Jana Kochanowskiego to fraszka „Na sokalskie mogiły”,
11. religijne,
12. polityczne,
13. obyczajowe, przykład fraszki Jana Kochanowskiego to fraszka „O kapelanie”, ale również fraszka „Raki”,
14. satyryczne.
Jednak czy znamy jakieś fraszki? Myślę, że wiele osób słyszało o Janie Kochanowskim. Nie bez powodu o nim wspominam. Najbardziej znane fraszki napisał właśnie Jan Kochanowski. Jest to polski poeta z epoki renesansu. To właśnie on stworzył polską nazwę „fraszka”. Dokładnie to z włoskiego słowa „frasca” (dosłowne tłumaczenie to ‘gałązka’, a przenośne to ‘drobiazg, błahostka, żarcik’). Mówi się, że to właśnie Jan Kochanowski ustalił obowiązujący dotąd wzór stylistyczny gatunku.
Jan Kochanowski, pisząc fraszki, kierował się renesansową zasadą: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. Dlatego we fraszkach poruszał różne tematy dotyczące spraw człowieka. Między innymi opowiadał w nich o sobie, swoich przyjaciołach, zwyczajach panujących na dworze. Pisał również o miłości, ale też o ludzkich wadach. Ukazywał w nich codzienne życie i chwalił uroki wsi oraz piękno przyrody.
Do dziś fraszek Jana Kochanowskiego zachowało się około 485, a pierwsze fraszki poety zostały wydane w 1584 roku. Jedną chyba z najbardziej znanych fraszek Jana Kochanowskiego jest fraszka „Na lipę”. Tematem jest życie blisko z naturą oraz życie na wsi. Podmiotem mówiącym w tej oto fraszce to lipa. Zaprasza ona gościa znajdującego się nieopodal do odpoczynku w cieniu jej liści. Drzewo oferuje dla gościa spokój, chłód, ciszę i wygodę. Utwór definitywnie jest adoracją życia w zgodzie z naturą, dzięki temu człowiek może sobie zapewnić harmonię i bezpieczeństwo. Również dzięki pięknu przyrody, każdy z nas może zapomnieć o codziennych troskach i zmartwieniach.
Kolejną fraszką Jana Kochanowskiego, o której chciałabym wspomnieć to fraszka „Na dom w Czarnolesie”. Jej głównym tematem jest życie rodzinne i dom. Podmiot mówiący w utworze zwraca się do Boga z prośbą o błogosławieństwo na dalsze życie. Nie zależy mu na bogactwie (na pałacach marmurowych). Najważniejsze jest dla niego zdrowie, czyste sumienie, życzliwość ludzka, dobre obyczaje i nieprzykra starość (pogodna, radosna starość). Ważne jest również dla niego dom, o którym mówi gniazdo ojczyste. Chce spokojnego domu, który nie musi być pałacem. Ważne, żeby był domem rodzinnym, żeby żyło się w nim szczęśliwie.
Fraszka „O doktorze Hiszpanie”, to również fraszka Jana Kochanowskiego. Mówi o dworskich obyczajach. Ta oto fraszka w komiczny sposób krytykuje obyczaje, które panują na dworze. Mowa tu o pijaństwie i jego skutkach. Doktor, który unika alkoholu, opuszcza biesiadę, ponieważ chce zachować trzeźwość. Jednakże dworzanie mu na to nie pozwalają. Wchodzą do jego pokoju, wyważając przy tym drzwi i poją doktora Hiszpana na siłę.
Fraszki Jana Kochanowskiego poruszają też temat ludzkich wad. Taką właśnie fraszką jest fraszka „Na nabożną”. Fraszka ta zawiera krytykę fałszywej pobożności oraz obłudy. Podmiot mówiący we fraszce zwraca się do bardzo pobożnej kobiety z pewnym pytaniem. Dokładnie to pyta ją, dlaczego tak często chodzi do spowiedzi, skoro cały czas twierdzi, że jest osobą nie grzeszną. Zachowanie dewotki przeczy zapewnioną przez nią religijność. Dewotka jest to osoba na pokaz, przerysowanie pobożna.
Bardzo krótka, dokładnie zawierająca dwa wersy fraszka Jana Kochanowskiego „O miłości”, jak z samego tytułu możemy się domyślać, mówi o miłości. Te krótkie dwa wersy ukazują potęgę uczucia. Siła ta jest tak wielka, że nie uda się nikomu przed nią uciec. Próżno przed nią uciekać, próżno się przed nią chować. Na końcu jest pytanie retoryczne, które wskazuje, że osoba, która leci, dogoni pieszego.
Refleksję nad ludzkim losem odnajdujemy we fraszce Jana Kochanowskiego pod tytułem „O żywocie ludzkim”. W tym utworze renesansowego poety została szczególnie podkreślona ulotność wszystkiego, co na Ziemi znajdziemy. Wszyściutko, do czego człowiek dąży, co człowiek poszukuje w życiu jest fraszką, jest zwykłą błahostką, ponieważ przemija. Władza i pieniądze, sława, uroda nie są wartościami trwałymi. We fraszce Jan Kochanowski porównuje życie ludzkie do teatru kukiełkowego. Człowiek jest taką kukiełką, nie decyduje o swoim losie. Jest wyłącznie aktorem, który odgrywa rolę wyznaczoną mu przez Boga. Natomiast samego Boga bawią ludzkie starania.
Krótko wspominając o fraszce „Na starą”, tak dobrze możemy się domyślić również autorstwa Jana Kochanowskiego. Jest to fraszka żartobliwa. Jan Kochanowski zastosował w niej ironię. Osoba mówiąca we fraszce krytykuje postawę głównej bohaterki utworu. Możemy dostrzec w jego ocenie coś w rodzaju szyderstwa.
Fraszka Jana Kochanowskiego „Raki” jest ogromnie oryginalną fraszką, ponieważ ten utwór charakteryzuje bardzo nietypowa oraz oryginalna forma. Każdy wers tej fraszki można czytać od lewej, ale też (co właśnie daje tej fraszce wyjątkową oryginalność) od prawej strony.
Jeden wielki zbiór fraszek Jana Kochanowskiego pod tytułem „Fraszki” zawiera również utwory, w których renesansowy poeta nawiązywał do dość znaczących wydarzeń rozgrywających się w czasach, w których żył Kochanowski. Właśnie do takich wydarzeń należała bitwa pod Sokalem w 1519 roku, w której wojska polsko‑litewskie, spróbowały swoich sił w obronie walcząc z Tatarami. Jednak, nie zdołały odeprzeć ataku wroga.
I właśnie ostatnią fraszką Jana Kochanowskiego, o której chciałabym wspomnieć jest fraszka „Na sokalskie mogiły”. Porusza ona temat patriotyzmu. Głównym celem fraszki jest podkreślenie wartości postawy patriotycznej. Rycerze, którzy mieli odwagę poświęcić swoje życie dla ojczyzny, w obronie ojczyzny, zasługują na najwyższe uznanie. Każdy człowiek powinien zazdrościć takiej śmierci. Nie może być ona powodem żalu.
W wielu fraszkach Jana Kochanowskiego osobę mówiącą można utożsamiać z Janem Kochanowski. Na przykład fraszka „O fraszkach”. W tej oto fraszce jest użyta pierwsza osoba liczby pojedynczej oraz wspomina o twórczości literackiej, którą dokładnie zna tylko Jan Kochanowski. Jako ciekawostka powiem, iż w ostatnich dwóch wersach tej fraszki występuje środek stylistyczny, który nazywa się wyliczenie.
Fraszki Jana Kochanowskiego wyróżniają się poniższymi cechami:
– krótkie, zwięzłe utwory,
– wierszowana forma,
– żartobliwe, czasem refleksyjne,
– bazujące na barwnym, błyskotliwym pomyśle,
– często zakończone trafną puentą (puenta to zrozumiałe, czasem zaskakujące i dowcipne podsumowanie utworu, jego myśl przewodnia),
– tytuły zaczynają się od przyimków: na, o, do (na przykład: „Na dom w Czarnolesie”, „O żywocie ludzkim”, „Do gór i lasów”).
Fraszki również pisał Wacław Potocki (między innymi „O fraszkach”), a z literatury współczesnej możemy wspomnieć o Janie Sztaudyngerze (napisał na przykład „Niechętnie”). Mikołaj Rej swoje utwory o podobnym charakterze nazwał figlikami. Możemy również się spotkać z fraszkami takich autorów jak: Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid, Julian Tuwim, Stanisław Jerzy Lec.
Współcześnie słowa „fraszka” możemy użyć w różnych sytuacjach w życiu codziennym. Określenie to może się pojawić, gdy jest mowa o jakiejś prostej rzeczy, drobnostce (wtedy możemy się spotkać z wypowiedzią w stylu „To dla mnie fraszka”), a także, gdy chcemy wskazać utwory, które są niewielkich rozmiarów lub są to teksty żartobliwe („Napisałem kilka fraszek”). Jednakże nie ważna jaka epoka, czy rok to najczęściej słowo „fraszka” jest kojarzone po prostu z Janem Kochanowskim.
Podsumowując, fraszka to krótki utwór liryczny, rymowany bądź wierszowany, który podejmuje różnorodną tematykę, żartobliwy, czasem poważny lub refleksyjny. Często opisują budzące śmiech zachowania ludzi lub po prostu zabawne sytuacje. W Polsce pierwsze fraszki pisał Jan Kochanowski – renesansowy polski poeta. Fraszka to błahostka, drobnostka, drobiazg.
Bezpośrednio mówiąc: fraszka to drobny utwór poetycki, żartobliwy lub refleksyjny, krótki i rymowany, podejmujący różnorodną tematykę. Jest to tekst oparty na błyskotliwym, dowcipnym pomyśle.
Fraszki śmiało można użyć w wypracowaniach dotyczących między innymi: zdrowia, miłości, natury, wsi, radości, rodzinnego domu, rodziny, domu, codzienności, obyczajów, obyczajów panujących na dworze, patriotyzmu, ludzkich wad i słabości czy też dotyczących wartości ważnych w życiu.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!