Komedia – Gatunek literacki
Dramat to jeden z trzech rodzajów literackich i jest uważany za sztukę z pogranicza teatru i literatury. Istnieją różne gatunki dramatu – np. tragedia, komedia i dramat właściwy.
Cechy komediiKomedię, która jest tematem niniejszej pracy, cechuje pogodny nastrój, nierzadko żywa akcja i pomyślne zakończenie, a jej podstawową właściwością jest komizm. Komedie stawiają sobie za cel wywołanie śmiechu u widzą i zwykle opierają się na wyolbrzymionych na potrzeby sztuki wadach jej bohaterów, a także na komicznych sytuacjach, w których postacie biorą udział.Początki komediiPoczątki komedii sięgają starożytności. Pierwsze komedie zaczęły powstawać w Grecji, w V w. p.n.e., jako opozycja do tworzonych wówczas tragedii.
Komedia starogrecka wywodzi się z krótkich i improwizowanych żartobliwych scenek przedstawiających życie codzienne lub sceny mitologiczne. Innym źródłem starożytnych komedii greckich były pieśni ludowe, śpiewane podczas kommosów – uroczystości odbywających się ku czci boga teatru – Dionizosa. Wyróżnia się następujące etapy rozwoju komedii starogreckiej: staroattycki, średni i nowy.Komedie Arystofanesa jako przykład komedii staroattyckiejKomedia staroattycka powstała za sprawą Arystofanesa, który w swoich utworach łączył elementy baśniowe oraz groteskowe z elementami satyryczno-politycznymi.
Cechami charakterystycznymi dla tego typu komedii jest satyra społeczna i polityczna, śmiały język oraz obecność elementów fantastycznych, które przejawiały się zarówno w tematyce sztuki, jak i w noszonych przez aktorów strojach. Przykładem komedii staroattyckiej jest sztuka Arystotelesa pt. „Chmury”. Utwór przedstawia historię Strepsjadesa, który za sprawą swojego syna, Fejdippidesa, popada w długi. Aby z łatwością wytłumaczyć się przed sądem i tym samym uniknąć konsekwencji, główny bohater zapisuje się na naukę do Sokratesa. Ten jednak uważa Strepsjadesa za zbyt głupiego, dlatego postanawia udzielać nauki jego synowi. Komedia kończy się tym, że Strepsjadesowi udaje się uniknąć długów, jednak za sprawą nauki odbytej u Sokratesa Fejdippides potrafi udowodnić ojcu, że ma prawo go bić, wobec czego Strepsjades podpala szkołę, będącą równocześnie domem Sokratesa. Sztuka Arystofanesa to lekka i zabawna komedia napisana śmiałym i dosadnym językiem. Nie zawiera jednak, co należy dodać, ostrych akcentów politycznych, które pojawiały się w poprzednich sztukach tego autora.Komedia średniaPoczątki komedii średniej datuje się na IV wiek p. n. e. Komedia średnia porzuciła satyryczny charakter, który obecny był w komedii staroattyckiej, na rzecz realistycznych obrazków z życia codziennego, co było wynikiem ówczesnych przemian politycznych i społecznych.
Kolejną zmianą jest brak obecności chóru, który w komedii staroattyckiej odgrywał znaczącą rolę. Komedię średnią cechuje zatem tematyka obejmująca scenki familijne oraz literacką parafrazę scen mitologicznych. Do najbardziej znanych twórców tego okresu należą Antyfanes i Eubulos.Komedia nowa (nowoattycka)Trzecim z wyróżnianych etapów jest komedia nowa, zwana także nowoattycką, która powstała w drugiej połowie IV wieku i była tworzona przez cały III wiek.
Jako główne jej odmiany wymienia się komedię sytuacji oraz komedię intrygi, charakteryzujące się dynamiczną akcją, oraz komedię charakterów, która uwzględnia wszelkie przywary ludzkie oraz moralno-psychologiczne sylwetki bohaterów, wyolbrzymiając je i wyjaskrawiając w taki sposób, aby rozbawić publiczność, która szczególnie upodobała sobie oglądanie licznych ludzkich ułomności. Komedii nowej towarzyszy również – widoczny silniej niż dotychczas – komizm sytuacyjny. Najważniejszymi przedstawicielami komedii nowoattyckiej są Filemon, Menander i Difilos z Synopy.Do komedii nowoattyckiej nawiązała komedia rzymska. Komedia rzymskaKomedia rzymska rozwijała się od III wieku p.n.e., a jej pojawienie się w kulturze Rzymian zawdzięcza się Grekowi, Liwiuszowi Andronikowi, który przybył do Rzymu jako jeniec wojenny Liwiusza Salinatora (od niego pochodzi również jego rzymskie imię). Kiedy został przez niego wyzwolony, zaczął pisywać po łacinie sztuki dla teatru rzymskiego, głównie przerabiając tragedie Sofoklesa i Eurypidesa. Pisząc komedie, sięgał do komedii nowej. Zachowało się kilka fragmentów jego komedii, na przykład „Mieczyk” lub „Koślawiec”.
Z twórczości Liwiusza Andronika czerpał Plaut, który był największym rzymskim komediopisarzem okresu nazywanego fabula palliata (od noszonego wówczas stroju – zwanego pallium). Jego dzieła można reprezentują kilka odmian:
– komedia pomyłek, której przykładem jest komedia „Bracia”, gdzie obu bohaterom sztuki, bliźniakom, autor nadał takie same imiona;- komedia intrygi, w której osobą prowadzącą akcję jest niewolnik pomagający swojemu panu wydostać się z trudnej sytuacji;- komedia typów, np. „Żołnierz samochwał”, w której główny bohater staje się ofiarą własnej zarozumiałości. Komedie Plauta, podobnie jak komedie Andronika, opierały się na komediach nowoattyckich, do których Plaut często wprowadzał zmiany – niekiedy pomijał jakieś elementy, inne zaś rozbudowywał, a istota jego komizmu polegała na jemu tylko właściwych chwytach scenicznych. Żaden z późniejszych komediopisarzy rzymskich nie zyskał już tak wielkiego jak Plaut rozgłosu, jednak na wyróżnienie zasłużyli również Cecyliusz Stacjusz i Publiusz Terencjusz. Co ciekawe, ten drugi jest autorem sześciu komedii, z czego wszystkie zachowały się w całości aż do naszych czasów.Po Terencjuszu miejsce palliaty zaczęła zastępować na scenie rzymskiej tak zwana fabula togata, która przedstawiała życie mieszkańców w prowincjonalnych miasteczkach Italii. W tego typu sztukach, w przeciwieństwie do sztuk palliaty, niewolnicy nie mogli już górować nad swoimi panami, za to większe znaczenie zyskały postacie kobiece. Twórcami tego okresu są między innymi Tityniusz, Lucjusz Afraniusz i Kwinkcjusz Atta. Niestety, z ich twórczości zachowały się jedynie fragmenty.
Farsa i komedia elegijnaW późniejszych czasach we Francji rozwinęła się farsa – sztuka, która w sposób niewyszukany wzbudzała w widzach śmiech, a oparta była na komizmie sytuacyjnym oraz na nieistotnych, lekkich problemach i konfliktach między jej bohaterami.
Również w tym okresie powstała tak zwana komedia elegijna, pisana dystychem elegijnym, której twórcą jest Witalis z Blois, czerpiący prawdopodobnie z Plauta. Tematem komedii elegijskiej najczęściej były wątki przygodowo-miłosne ukazane w sposób komiczny.Commedia dell’arteNa szczególną uwagę zasługuje powstała w XVI wieku we Włoszech commedia dell’arte, która wywodzi się ze komedii antycznej, rzymskiej pantomimy oraz improwizowanych błazeńskich występów średniowiecznych histrionów.
Commedia dell’arte nawiązywała do form ludowych, łącząc realizm z fantastyką, a za tło stawiając często przyrodę. Jedną z głównych cech komedii dell’arte jest improwizacja oraz powtarzalność postaci scenicznych, czego skutkiem było utrwalenie się pewnych szczególnych typów postaci. Najczęściej był to młody kochanek, starzec lub heroina.Komedia molierowskaKomedia molierowska to komedia realistyczno-obyczajowa, oparta na wzorach stworzonych przez Moliera.
Należy tutaj dodać, że komedia molierowska była swoistym połączeniem farsy, commedii dell’arte oraz satyry społecznej. Charakteryzowała ją więc szybka i żywa akcja, błaha tematyka oraz niewyszukany, a nawet rubaszny komizm słowny. Świetnym przykładem komedii molierowskiej jest „Skąpiec”, komedia, w której główny bohater staje się ucieleśnieniem przywar ludzkich. Komizm postaci czyni ze „Skąpca” komedię charakterów, ponieważ to właśnie charakter głównego bohatera – jego wielkie skąpstwo – stoi w centrum wydarzeń w sztuce. Innymi odmianami tego typu komedii jest komedia obyczajowa oraz komedia intrygi. Komedia łzawaKomedia molierowska, która dominowała w XVIII wieku we Francji przekształciła się w tak zwaną komedię łzawą. Czerpali z niej liczni twórcy, na przykład Aleksander Fredro, który zasłynął komediami takimi jak „Zemsta” i „Śluby panieńskie”.Odmiany komedii w czasach realizmu i naturalizmuW późniejszym okresie, w którym panował realizm i naturalizm, zaczęły pojawiać się nowe odmiany komedii.
Powstała komedia bulwarowa, której pojęcie ściśle związane jest z powstającymi w tamtych czasach teatrami bulwarowymi. Jej przedstawicielem jest Eugène Scribe. Innym powstałym wówczas typem komedii jest komedia salonowa, określana również jako komedia wyższa, która oparta jest na kunsztownym dialogu, a bohaterowie takiej komedii pochodzą z wyższych sfer. Wśród komedii salonowych do najbardziej znanych należą: „Mąż idealny” Oscara Wilde’a, a w Polsce sztuki autorstwa Gabrieli Zapolskiej.Komedie XX wiekuKomedie XX wieku występowały w różnych formach.
Powstał na przykład teatr absurdu, który cechowała groteska, parodia, czarny humor i absurd przedstawionych sytuacji. W komediach tamtych czasów sięgano również do motywów mitologicznych, historycznych oraz innych dzieł literackich, a niekiedy komedia była instrumentem działania dydaktyczno-politycznego. Zaczęły być widoczne coraz większe tendencje do łączenia elementów komicznych i groteskowych ze środkami nienależącymi do gatunku komedii, czego wynikiem są gatunki pośrednie, takie jak tragikomedia lub tragigroteska, w których nurcie tworzył chociażby Sławomir Mrożek.Znaczenie komediiKomedia to gatunek, który kształtowany był przez wieki. Poszczególni komediopisarze inspirowali się dziełami wcześniej żyjących twórców, czerpiąc z ich dorobku oraz nieustannie rozwijając gatunek komediowy, kształtując w ten sposób literaturę.
Komedie są świadectwem humoru ludzi żyjących w poszczególnych epokach oraz ich spojrzenia na otaczający ich świat. Służą głównie rozrywce publiczności oraz wywołaniu śmiechu u widzów, ukazują również w zabawny sposób życie codzienne. Poza tym mogą być także narzędziem wskazania licznych przywar ludzkich oraz niedoskonałości porządku społeczno-politycznego.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!