Moralitet – Gatunek literacki

Moralitet to gatunek literacki powstały w epoce średniowiecza, a dokładniej w XIV w. Jak powszechnie wiadomo, epoka ta charakteryzowała się wzrostem religijności wśród ludzi. Znalazło to swoje odwołanie w literaturze, ponieważ większość dzieł tamtej epoki powstawała właśnie w oparciu o religię.

Moralitet jest jednym z odgałęzień dramatu średniowiecznego. Większość utworów należących do opisywanego przeze mnie gatunku literackiego była wystawiana jako sztuka teatralna. Najczęściej był to tekst filozoficzno – dydaktyczny, mający na celu skłonienie czytelnika do refleksji oraz pouczający.

Główną cechą charakterystyczną moralitetu jest tematyka. Dotyczy ona walki pomiędzy siłami dobra a siłami zła, w której nagrodą jest dusza człowieka; spraw ostatecznych, takich jak na przykład śmierć i życie po niej, wieczność. Część moralitetów dotyczyła przedśmiertnego życia bohatera. Utwory klasyfikowane jako opisywany przeze mnie gatunek literacki nierzadko podawały rozwiązania jak ludzie mogą zmienić swoje życie na lepsze. Czasami, człowiek musiał dokonać wyboru, którą ścieżką chce podążać. Miało to swoje odniesienie w głębokim uduchowieniu, które, jak już wspominałam, charakteryzowało społeczeństwo średniowiecza.

Kolejną ważną cechą średniowiecznego moralitetu jest główny bohater. Ma on charakter everymana. Oznacza to, że nie ma cech personalnych, takich jak osobowość, temperament, sytuacja materialna, inteligencja, wykształcenie, wygląd. Takie przedstawienie tej osoby miało na celu umożliwienie każdemu człowiekowi utożsamiać się z głównym bohaterem utworu. Dla ówczesnych pisarzy, bardzo ważne było to, aby każda osoba mogła spojrzeć na wydarzenia przedstawione przez pryzmat własnego życia i własnej osoby.

Innym istotnym elementem charakterystycznym moralitetu jest brak informacji na temat miejsca i czasu wydarzeń rozgrywających się w utworze. Miało to taki sam cel jak przedstawianie głównego bohatera jako everymana, o czym pisałam powyżej, czyli ułatwienie czytelnikowi adaptacji jego życia pod wydarzenia przedstawione w tekście.

Środkiem stylistycznym, który jest często używany przez pisarzy, w trakcie pisania średniowiecznego moralitetu jest uosobienie. Uosobione są najczęściej Dobro i Zło, Śmierć, Życie, Pycha, Skromność, Grzech, Czystość i tym podobne wartości. Miało to na celu łatwiejsze przekazanie trudnych i ostatecznych tematów osobom nawet ze znikomymi umiejętnościami i wykształceniem. Tak spersonifikowane cechy były przedstawiane pod maską alegorycznych postaci.

Średniowieczny moralitet najprężniej rozwijał się na zachodzie Europy, gdzie powstał. W Polsce możemy doszukać się tylko jednego takiego przykładu, o którym jednak opowiem w późniejszych akapitach.

Pierwszym zachowanym utworem o pewnych cechach moralitetu jest „The pride of life”, co znaczy tyle co „Duma życia”. Powstał on w 1337r. Od typowego średniowiecznego moralitetu różni się tym, że główny bohater nie jest uniwersalny dla wszystkich ludzi. Odpowiada on tylko schematowi ludzi pysznych, aroganckich i dumnych. Wyzywa Śmierć na pojedynek, który później przegrywa.

Kolejnym moralitetem, który chciałabym zaprezentować jest „La Moralité de Bien avisé, Mal avisé”, co w tłumaczeniu na polski oznacza „Moralność roztropnych i złych”. Mówi on o wyborze ścieżki życia. Są do wyboru dwie opcje: ścieżka „dobra”, pełna cnót, pobożnego życia, ale i też wyrzeczeń i pokory, prowadzi do zbawienia; oraz ścieżka „zła” z początku łatwa, lecz później coraz trudniejsza, pełna oszustw i kłamstw, prowadzi do zatracenia. Jak w typowym moralitecie poruszana jest tam kwestia wyboru pomiędzy dobrem, a złem, a bohaterowie są uniwersalni.

Jeszcze innym utworem zaliczającym się do opisywanego przeze mnie gatunku jest „Castel of Perseverance”, czyli „Zamek Wytrwałości”. W główne role tego moralitetu wcielają się uosobione wartości takie jak: Ludzkość, Bóg, Świat, Dobry Anioł, Diabeł, Siedem grzechów głównych, Śmierć. Dzieło opowiada historię niejakiego Mankinda, który z początku był próżny i spowity siłami zła, lecz chwilę przed śmiercią, aby uniknąć piekła zbacza ze wcześniej obranego kursu, i udaje się pod opiekę Cnót, Miłosierdzia i Pokoju do tytułowego Zamku Wytrwałości. Główny bohater, jak w przeważającej części moralitetów ma charakter uniwersalny.

Następnym utworem, zaliczającym się do grona moralitetów jest „La Moralité a cinq personnages”, co znaczy tyle co „Moralność ma pięć postaci”. Ta praca pisemna mówi nam o historii dwójki młodych pasterzy, którzy spotykają się ze Sprawiedliwością, we własnej osobie. Osądza ich ona o wyschnięcie Źródła Sprawiedliwości, lecz oni winę zrzucają na siebie nawzajem, na innych. W końcu wykonują polecenie Sprawiedliwości i źródło znowu tryska wodą. Jednakże, Paryżowi zostaje przydzielona funkcja pilnowania go. Po jego śmierci, to zajęcie przechodzić ma na miasto nazwane jego imieniem.

Sztandarowym przykładem średniowiecznego moralitetu jest angielski „Everyman”. Główny bohater po śmierci musi odbyć wędrówkę w kie