Nowela – Gatunek literacki
Jeśli ktoś ciekawy jest czym charakteryzuje się nowela, jakie cechy posiada, czym się wyróżnia oraz jakie są jej przykłady, zapraszam do przeczytania mojego wypracowania.
Gatunek nowelistyczny, inaczej nowela jest krótkim utworem literackim. Pisana jest najczęściej prozą. Oprócz prozy znajdziemy również kilka wierszowanych. Nowela to jedna z odmian epiki, która jest jednym z trzech podstawowych gatunków literatury. Epiki nie należy mylić z liryką. Początki tego gatunku literackiego sięgają jeszcze okresu antycznego, gdzie była przekazywana ustnie. Nowela narodziła się w Jonii, czyli w Azji Mniejszej, jednak największy rozwój miała w Grecji. Grecy przejmowali wiele wątków z kultury dalekiego wschodu, a następnie, przemieniając ją w greckie realia. Jednym z najstarszych, znanych zbiorów nowelistyki greckiej były „opowieści mieleckie”. Autorem tego utworu jest Arystydes z Miletu, który żył na przełomie wieku I oraz II p.n.e. Tematyka nowel w Starożytnej Grecji była zazwyczaj romantyczna lub przygodowa. Przedpisemne wydania noweli były najczęściej realistyczne.
Nowela ze względu na swoją długość nie posiada epizodów, szeroko rozbudowanych opisów otoczenia, postaci czy sytuacji. Jej fabuła w większość i przypadków jest jednowątkowa. Akcja rozwija się szybko oraz nie wychodzi poza jej temat. Swoją uwagę skupia na punkcie kulminacyjnym, który swoją drogą jest najważniejszy w tym gatunku literackim. Po punkcie kulminacyjnym następuje rozwiązanie, gdzie jak sama nazwa wskazuje, historia się rozwiązuje. Tak jak wcześniej napisałam nie posiada rozbudowanej charakterystyki postaci, nie posiada również wątków niezwiązanych z główną akcją. Gatunek ten posiada zarówno części fantastyczne, jak i realistyczne. Treść noweli nie wykracza poza motyw utworu oraz ma ścisły, a nie raz dosłowny związek z tematem dzieła. Często temu gatunku literackiemu towarzyszy rekwizyt, wokół którego rozgrywa się główna akcja, tak jak w utworze pod tytułem „Katarynka”, autorstwa Bolesława Prusa. Miejsce i czas nie jest jasno określone, a jedynie przytoczone, na przykład: na przedmieściach Warszawy czy w centrum Krakowa.
Zazwyczaj początek noweli jest w przybliżonym czasie, do jej końca, co oznacza, że akcji a toczy się na przestrzeni od kilkunastu dni, do kilku miesięcy. Tak samo jest z miejscem. Czyny przedstawione w książce toczą się zazwyczaj w tym samym mieście, miasteczku czy wiosce. Osobą opowiadającą historię jest narrator, mówiący w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Zachowuje on dystans do całej historii. Nie raz bierze udział w utworze. Zakończeniem zawsze jest puenta, czyli zabawne lub zaskakujące zakończenie utworu. Puenta w noweli ma duże znaczenie.Nowela towarzyszyła wielu epokom literackim. Największy rozwój osiągnęła we Włoszech, w średniowieczu i epoce renesansu, inaczej, w Polsce zwana epoką odrodzenia. Wraz z nowelą w świecie literatury ukazał się bohater mieszczański. Po ciężkich latach w średniowieczu, gdzie główną rolę w życiu człowieka miała religia, nastąpił renesans. Natomiast w epoce odrodzenia ważne miejsce stanowił człowiek. Utworzył nowe idee, oraz otworzył czasy nowożytne. Oprócz tych epok nowela występowała także w epoce baroku, oświecenia, romantyzmu oraz pozytywizmu. Każda z tych epok wykazywała się innymi ideami oraz poglądami:
– średniowiecze-religia
– renesans-człowiek
– barok-dziwność, bogactwo
– oświecenie-filozofia, przyroda
– romantyzm-muzyka, malarstwo, religia.
W epoce renesansu powstawała współczesna forma noweli. Giovanni Boccaccio był autorem tej formy oraz utworzył najpopularniejszą teorię na świecie. Nosi ona tytuł „Teoria Sokoła”. Polega na nadaniu tytułu utworu, związanego lub takiego samego jak jej motyw. W Polsce nowela rozwinęła się w epoce pozytywizmu. Pisarze w tamtych czasach wykonywali różne typy. noweli:
– Nowele konkretu codzienności.
– Społeczne i środowiskowe.
– Portrety i biografie.
– Nowele paraboliczne.
W dzisiejszych czasach nowele są równie popularne jak kiedyś. Teraz gatunek ten różni się nie co od tego w starożytności, choć jego cechy charakterystyczne oraz forma się nie zmieniły. Wielu polskich pisarzy posiada na swoim koncie nowele. We współczesnych czasach, podobne są do opowiadań lub powieści.
Nowele dla dzieci często przypominają baśnie lub najzwyklejsze w świecie bajki. Utwory tego gatunku literackiego, przeznaczone dla młodszych często nie są typowymi nowelami, takimi jak „Dym” czy „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”. Są one często postrzegane jako powieści. Jedną z najpopularniejszych jest „Mały Książę”, której autorem jest Antoie de Saint-Exupéry. Książka jest napisana w tematyce miłosnej. Opowiada o miłości Małego Księcia do Róży. Chłopiec wyrusza w podróż, poznaje przyjaciół oraz odwiedza inne planety. Książka „Mały Książę” jest lekturą w klasie 7. Kolejną znaną nowelą jest „Czarnoksiężnik z Krainy Oz”, której autorem jest Lyman Frank Baum oraz „Kot w butach”. W obydwu nowelach zawarty jest motyw podróży. Doczekały się też wielu ekranizacji filmowych oraz stały się rozpoznawalne na całym świecie.Oprócz papierowych wersji noweli, istnieją również w postaci filmu. Nowela filmowa to krótki film oparty na zasadach tworzenia noweli. Nie posiadają również szczegółowych opisów oraz wątków, które wykraczają poza główną akcję dzieła. Cała akcja toczy się szybko i zmierza do punktu kulminacyjnego. Filmowe wersje nowel posiadają również puentę oraz mają charakter fabularny. O to kilka przykładów: „Błękitny pokój” czy ,,Paryż widziany przez…”.
Jednymi z najpopularniejszych nowel na świecie są nowele pozytywistyczne. W epoce pozytywizmu czy znaną inaczej realizmu, główną funkcję pełniła filozofia, nauka oraz przyroda. Pozytywizm był epoką, która zamknęła etap narodowych zrywów niepodległościowych. Pisarze często sięgali po ten gatunek literacki, ze względu na szybkie i sprawne reagowanie na problemy w tamtejszym społeczeństwie. Pozytywiści początkowo pisali w artykułach oraz gazetach, lecz szybko porzucili typ dziennikarski i przeszli do małych „narracji” czyli noweli. W nowelach powstałych w tamtym czasie nie znajdziemy wątków człowieka szczęśliwego czy radosnego. Pisarze preferowali emocje takie jak: rozdarcie, samotność czy smutek. Nowele były różnorodne pod względem wyższości społecznej. Począwszy od szlachty i arystokracji, kończąc na warstwie społecznej jaką są chłopi. Pojawiali się także robotnicy i mieszczanie. Dużą różnicą była również fabuła czy problem w niej poruszany. Problematyka noweli pozytywistycznej najczęściej podejmuje tematy takie jak:
– Trudny los i życie dziecka
– Sprawy państwowe i narodowe
– Sytuacje i życie na wsi, po uwłaszczeniu chłopów
– Społeczne antagonizmy.
Wielu polskich, jak i zagranicznych autorów pisało nowele. Jedną z nich jest Maria Konopnicka. Ogłosiła ona cztery zbiory nowel, których skład wchodziły głównie portrety i biografie sławnych osób. Nowele Konopnickiej powstały w epoce pozytywizmu. Innymi autorami, nowel powstałych w tamtym czasie są: Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus czy Stefan Żeromski. ich nowele były różne pod względem tematyki, lecz u wszystkich pisarzy można było zauważyć dobrze zawartą formę pisania tego gatunku oraz teorię sokoła. Utwory nie posiadają wątków pobocznych, akcja szybko się rozwija i zmierza do wyraźnie zaznaczonego punktu kulminacyjnego oraz kończyła się puentą.
Utwór „Latarnik” autorstwa Henryka Sienkiewicza, to doskonały przykład dzieła wykonanego teorią sokoła. Opowiada o mężczyźnie, który na starość postanawia objąć posadę latarnika. Nowela jest zwięzła i nie zawiera wątków nietyczących się głównej akcji takich jak: przeszłość mężczyzny, opis wyspy, na której mieszkał czy dokładniejsza charakterystyka postaci. Motywami utworu jest przyroda i podróż. Wszystkie zdarzenia toczą się według latarni, co utwierdza nas w przekonaniu, że nowela ta została napisana na wzór teorii sokoła.
Kolejną znaną nowelą jest „Kamizelka” autorstwa Bolesława Prusa. Nowela jest szkicem życia mieszkańców. Utwór ten także napisany jest na wzór teorii sokoła. Opowiada o kamizelce i parasolu. Przedmioty należą do mężczyzny, który twierdzi, że przedmioty nie mają żadnej wartości materialnej. Kamizelka w końcu trafia do narratora. Tak jak w poprzednim utworze nie mamy zawartych szczegółowych opisów. Mało tego nie znamy dokładnego miejsca i czasu, wiemy tylko, że wydarzenia miały miejsce w Warszawie. Odstęp czasu od początku do końca dzieła jest niewielki.
Jeszcze jednym przykładem noweli, pisanej na wzór teorii sokoła jest nowela, autorstwa samego Givonniego Baccaccia pod tytułem „Sokół”. Nowela zgodnie z teorią posiada motyw (w tym przypadku motyw sokoła) który towarzyszy głównemu bohaterowi cały czas. Utwór opowiada o chorym chłopcu, który powoli umiera. Pewnego dnia powiedział matce, że gdyby miał sokoła wyzdrowiałby. Matka nie mając wyboru, wraz z towarzyszką wybrała się do swojego sąsiada. Mężczyzna chcąc dobrze ugościć swoją pierwszą miłość, zabił sokoła na kolację. Tak jak możemy zobaczyć, forma noweli została zachowana. Dzieło nie posiada innych wątków, a akcja toczy się szybko. Utwór zakończony jest puentą.
Oprócz podanych utworów, istnieje ich o wiele więcej. O to kilka kolejnych przykładów:
– „Siłaczka”-Stefan Żeromski
– ,,Doktor Piotr”-Stefan Żeromski
– -„Nasza szkapa”-Wisława Szymborska
– „Mendel Gdański”-Wisława Szymborska
– „Pokuta Aweryli”-Anna Shirley
– „Sachem”-Henryk Sienkiewicz
– „Dobra Pani”-Eliza Orzeszkowa
– „Tadeusz”-Eliza Orzeszkowa
– „Janko Muzykant”-Henryk Sienkiewicz
Najczęstsze tematy nowel są dramaturgiczne. Poruszają problemy tamtejszego społeczeństwa. Mają raczej charakter pesymistyczny i realistyczny co nie zmienia faktu, że są wyjątki. Wiele osób myli nowele z powieściami, bajkami czy dramatami. Nowele to odmiana epiki i można mylić jej z liryką. Pamiętajmy że nowela to krótki, zwięzły utwór pisany prozą. Jest jednowątkowy i nie posiada szczegółowych charakterystyk.
Mam nadzieję, że dzięki mojemu wypracowaniu poznaliście gatunek literacki jakim jest nowela oraz że dowiedzieliście się kilku istotnych faktów na jej temat. Mam również nadzieję, że wiedza jaką zdobyliście pomoże wam odróżnić nowelę od innych gatunków literackich oraz że będziecie w stanie wymienić kilka tytułów.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!