Pamiętnik – Gatunek literacki
Na pewno wielu z was posiadało chociażby przez bardzo krótką chwilę swój prywatny, osobisty pamiętnik. Miejsce, gdzie można było przelać wszystkie swoje troski na gładki papier, bo na przykład wyrodna mama nie pozwoliła nam na zakup nowej, wspaniałej zabawki, radosne chwile, gdy zaliczyliśmy niezwykle ważny egzamin, czy umówiliśmy się na pierwszą w życiu randkę z ukochaną osobą, jak również złość, a także smutek, kiedy zostaliśmy opuszczeni przez drugą połówkę. Tyle emocji może tam być skrywanych. Ta z pozoru mała, typowa książeczka pełniła niezwykle istotną rolę w naszym różnobarwnym życiu. Na swój śliczny papier przyjmowała dosłownie wszystko, co dana osoba chciała jej przekazać. Pomagała nam się skutecznie wyciszyć, zagłębiając się w dokładnym lub też nie, opisywaniu targających nami emocji. Jest to również wręcz doskonałą oraz naprawdę niepowtarzalna pamiątka z niezwykle radosnego okresu wspaniałego dzieciństwa jak i rozterek pochodzących już z trudnego życia nastoletniego. Można wręcz powiedzieć, iż jest lepsza od albumu wypełnionego po brzegi zdjęciami, gdyż zawiera nasze odczucia, spojrzenie na świat z pewnej perspektywy. Fotografie to tylko zwykły obrazek z danego momentu uwieczniony na specjalnym papierze. Jednak skupmy się na tym, czym jest pamiętnik z punktu widzenia polonistów, którzy nas uczą w szkołach, gdyż czasem mogą poprosić o jego napisanie. Forma ta jest relacją o zdarzeniach, w których braliśmy udział lub byliśmy świadkami. Dotyczy ona tylko i wyłącznie naszej własnej osoby. Jest to trochę przeciwieństwo znanego również dziennika, gdyż pamiętnik opowiada o czymś z pewnego dystansu czasowego, czasem nie podaje dokładnej daty wydarzenia, a jedynie jej przybliżenie (wszystko zależy od nas jak bardzo określimy czas, jednak standardowo umieszcza się tylko datę dzienną bez konkretnych godzin przed rozpoczęciem pisania i dopiero w treści możemy precyzować). Pozwala to nam na głębokie refleksje dotyczące sytuacji z przeszłości. Słowa, które przelewamy na doskonały papier naszego ,,spowiednika’’ pod taką formą gatunkową cechuje dwupłaszczyznowość, ponieważ my nie tylko dokładnie opisujemy co, gdzie i kiedy się wydarzyło, lecz również możemy doskonale wskazać stanowisko jakie obecnie zajmujemy i jakie ono było wtedy. Wydarzenia ułożone są po kolei, czyli chronologicznie, dzięki czemu łatwo nam przychodzi czytanie i możemy jeszcze lepiej wczuć się w opisywaną sytuację. Mimo to czasem nie jesteśmy w stanie obiektywnie spojrzeć na dany epizod z naszego życia, gdyż emocje są zbyt silne i potrzebują znacznie więcej czasu aby trochę opaść i pozwolić nam racjonalnie myśleć.
Gatunek ten znany był już w odległej starożytności. Przykładami realizacji tej formy, zwłaszcza te, które pochodziły z okresów rozwoju literatury, często nazywa się wypowiedziami literackimi (do nich możemy zaliczyć między innymi ,,Pamiętniki Paska’’ autorstwa Jana Chryzostoma Paska). W nowszych czasach jak i współcześnie uważa się go za bardziej paraliteracki wytwór przynależący do tak zwanej literatury użytkowej. To w bardzo dużym stopniu przyczyniło się do narodzenia powieści. Staropolszczyzna ma na swoim koncie wiele pamiętników. Często (nie bez przesady) wiek siedemnasty nazywa się ,,stuleciem pamiętników’’. Wtedy ich autorzy nie brali w ogóle pod uwagę dotarcia do szerokiego grona odbiorców. Te z tamtych okresów powstawały głównie z myślą o rodzinie oraz ich potomkach. Jako, że z początku miała być to forma dosyć prywatna, ludzie opisywali tam dosłownie wszystko co im się przydarzyło. Zwyczaje szlacheckie, informacje o przodkach z danego rodu oraz własną historię – zaakcentowane były zwłaszcza wojny oraz konflikty zbrojne, w którym autor brał udział jak również rolę jaką odegrał w życiu publicznym swojego miasta, wioski czy nawet całego kraju. Te proste przekazy zwykłych szarych ludzi zachowały się po dziś dzień, dzięki czemu możemy dowiedzieć się co miało miejsce setki wieków temu. Były więc to dzieła, dzięki którym mogliśmy lepiej poznać świat opisywany punkt widzenia pisarza, czy jego doświadczenia życiowe i rozterki miłosne. Jako, że jest to forma taka prywatna, to najbardziej skrywane tajemnice czy najszczersze wyznania również często się tam pojawiały. Warto również dodać, iż niekiedy (zwłaszcza w epokach takich jak renesans czy barok) utwory te obejmowały znaczną część życia nadawcy lub nawet jego całość.
– pamiętniki Jana Chryzostoma Paska opisywały okres jego dzieciństwa oraz młodości. Uznawane są one za wybitne arcydzieło pamiętnikarskiej sztuki barokowej. Narrator nie tylko bardzo dokładnie zrelacjonował czasy rozlicznych wojen pomiędzy Moskwą oraz Szwedami, ale również wytworzył portret siedemnastowiecznego sarmaty. Dało to idealne świadectwo obyczajów obecnych ówczesnej szlachty zagrodowej. Aż po dziś dzień stanowi to niewyczerpane źródło wiedzy historyków. Stąd też inni ludzie czerpią informacje między innymi do autorzy do napisania jakiejś książki opartej na faktach.
– pamiętniki Stanisława Żółkiewskiego skupiały się na jednym, konkretnym epizodzie lub kilku ważniejszych zdarzeniach, które w ocenie autora były znaczące. To też ma swoje plusy, gdyż wiele szczegółów zostało w nich zawartych, o których moglibyśmy się nigdy lub o wiele później dowiedzieć. Autor wzorował się na utworze napisanym przez Cezara i zatytułowanym ,,De bello Gallico’’. Dzieło to nie posiadało już językowej, trochę gawędziarskiej barwności zwykle prezentowanej przez Paska. Relacjonowało ono za to dość wiernie dzieje zakończonej niepowodzeniem wyprawy króla Władysława IV na Kreml. Stąd też czerpane są informacje na przykład do dokładnego ustalenia, co działo się w tym okresie historycznym
– pamiętniki Jerzego Ossolińskiego również opisywały dzieciństwo i młodość, jednak znane bardziej są te wyżej wymienione
Popularność ogromną zyskały one ze względu na przemiany społeczne, które kilkukrotnie pomnożyły liczbę osób zdolnych (znających się na) do pisania. Edukacja stała się znacznie tańsza, dzięki czemu osoby pochodzące z mniej zamożnej szlachty mogły sobie na nią swobodnie pozwolić. Obudziło to w młodych ludziach dużą chęć dokładnego dokumentowania przebiegu swojego życia, żeby przyszłe pokolenia mogły daną osobę lepiej poznać, mimo iż mogła ona żyć setki lat przed nimi.
Cechy tego gatunku (które dobrze znać, jednak nie ma jako takich wyznaczników dla tejże formy):
– pierwszą i zdecydowanie najistotniejszą cechą jest charakterystyczne rozpoczęcie słowami takimi jak: kochany lub najdroższy pamiętniku. To występuje zawsze. Nie zapisanie tego jest już liczone jako błąd na sprawdzianach czy egzaminach.
– od formy pisemnej jaką jest autobiografia różni się tym, że nie skupia się szczególnie na intymnych uczuciach bohatera. To nie jest opis przeżyć wewnętrznych. Bardziej można powiedzieć, iż są to suche fakty z wplecionymi silnymi emocjami.
– narrator jest w formie pierwszoosobowej. Relacjonuje on wybrane przez siebie etapy z własnej perspektywy. Jest tu więc subiektywne spoglądanie na świat oraz zaistniałe sytuacje. Opowiadania zapisane tutaj często były przekłamane, gdyż idealizowano narratora. Również nie sposób nie wspomnieć o tle historycznym, które niekiedy różniło się z tym, co ustalili historiografowie.
– prozatorska forma – niezwykle rzadko można znaleźć całe dzieło w formie wierszowanej. Często był tak, że ich główna treść była wzbogacona cechami charakterystycznymi dla innych gatunków literackich jak chociażby wstawka o charakterze lirycznym, mowa, list czy również panegiryk.
Czym się różni typowy pamiętnik od dziennika?
Po pierwsze dziennik tworzymy na bieżąco, natomiast pamiętnik uzupełniamy przeżyciami z bliższej lub dalszej przeszłości. Nie jest też wymagana systematyczność w zapisywaniu. Z drugiej strony piszemy w nim o całym dniu albo wydarzeniu, a w notatkach z wymienionej powyżej rodzaju spisania skupiamy się na poszczególnych faktach i opisujemy tylko najważniejsze chwile i momenty. Zwięźle staramy się streścić najistotniejsze dla nas wydarzenia dnia. W naszym powierniku wspomnień znajdziemy bardzo dużo informacji niepotrzebnych innemu czytelnikowi, dlatego, iż jest on niezwykle osobisty i spersonalizowany. ,,Spowiadamy się’’ z tego co pragniemy wyrzucić, co nas niepokoi lub sprawia, że chcemy komuś jeszcze powiedzieć, ale nie mamy do kogo. Niekoniecznie musimy uzupełniać pamiętnik ważnymi sprawami. Możemy tworzyć w nim notatki o wszystkim co nas spotkało kiedyś, chociażby o pięknym psie, którego spotkało się dwa tygodnie wcześniej, sukience w idealnym kolorze lub o zakazie gry na komputerze i złości naszych wspaniałych rodziców dbających oczy swoich pociech.
Co łączy te dwa gatunki literackie?
W obu tych przypadkach zapisujemy datę wykonania wpisu. W jakimś stopniu opowiadamy o swoich przeżyciach i zaobserwowanych zdarzeniach ważnych dla właściciela takich zapisków. Nie skupiamy się na poszczególnych emocjach i ich nie opisujemy zbyt dokładnie. Możemy napisać krótko i zwięźle na ten temat i raczej nie zagłębiamy się w takie tematy. Napisany tekst zawsze ma narrację pierwszoosobową oraz pisany jest w sposób wyraźnie przedstawiający nasz punkt widzenia.
Ciekawostki:
– niektóre słynne książki są pisane właśnie w formie pamiętnika, mimo że czasami nie zdajemy sobie z tego sprawy,
– pamiętnikiem mogą być również przypadkowe notatki opisujące wydarzenia, którymi byliśmy świadkami, niekoniecznie muszą być spisane w specjalnym zeszycie przeznaczonym do tego,
– z pamiętników historycy dowiedzieli się więcej o stylu życia i funkcjonowaniu ówczesnych ludzi, co pomogło zobrazować żywot społeczeństwa kilka set lat przed obecnymi czasami
– ten typ zapisywania wspomnień stał się bardziej popularny dopiero po wprowadzeniu możliwości kształtowania się za darmo lub za bardzo niską opłatą, gdyż wtedy młodzi ludzie w większości potrafili pisać, a wizja prostego dokumentowania zdarzeń na papierze stała się niezwykle atrakcyjna, ponieważ pragnęli zostawić po sobie cenne pamiątki, które mogłyby pomóc w poznaniu sposobu życia typowych osób
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!