Poemat heroikomiczny – gatunek literacki
W dzisiejszej pracy wyjaśnię, czym jest gatunek literacki – poemat heroikomiczny. Podam przykłady utworów, gdzie można go znaleźć i wymienię autorów, którzy w swoich dziełach uwzględnili ten właśnie gatunek. Podam również cechy gatunkowe poematu heroikomicznego, głównie na podstawie jednego z utworów. Zacznę od tego, czym jest gatunek literacki, a mianowicie jest to forma utworu literackiego. Istnieje wiele gatunków literackich, które odnoszą się do czegoś. Może się on odnosić do: liryki (na przykład: hymn i fraszka), epiki (na przykład: opowiadanie i bajka narracyjna), dramatu (na przykład: komedia i tragedia), połączenia cech różnych rodzajów literackich (na przykład: ballada i poemat heroikomiczny), pogranicza z lekturą, publicystyką i nauką (na przykład: reportaż i esej).
Poemat heroikomiczny jest gatunkiem, który ma charakter komiczny. Łączy on w sobie powagę i styl wypowiedzi z niepoważnym tematem. Nawiązuje on do gatunku eposu bohaterskiego (właśnie dla tego bywa nazywanym antyepopeją), ale ma jedynie ośmieszyć ten gatunek literacki. Wykorzystanie go ma na celu wzmocnić efekt komiczny oraz zwrócenie uwagi na problemy, które są poruszane w utworze. Kolebką tego gatunku jest starożytna Grecja. W XVII i XVIII wiek to okres rozwoju i zwiększenia popularności tego gatunku. Około V wieku przed naszą erą powstał utwór „Batrachomyomachia” (wojna żab z myszami), uważa się go za wzór poematu heroikomicznego. Gatunek ten odwzorowuje cechy antycznego eposu bohaterskiego (na przykład utwór „Iliada”).
Cechami gatunkowymi na podstawie poematu „Monachomachii” Ignacego Krasickiego są: obecność bohatera zbiorowego, dwa plany wydarzeń (ziemski oraz pozaludzki), obecność scen walki, liczne porównania homeryckie oraz apostrofy. Najbardziej charakterystyczną cechą gatunkową jest komizm, który jest osiągany różnorodnymi środkami. Przykładami tej cechy jest kontrast między rangą bohaterów a sposobem ich zachowania i wykonywania działań.
Wymienię teraz wszystkich znanych mi polskich autorów, którzy pisali swoje utwory jako gatunek powieści heroikomicznej, ale podam również jednego zagranicznego autora.
Pierwszym autorem będzie Ignacy Krasicki, napisał on takie utwory jak:
1. „Monachomachia”
Jest to utwór, o którym wspominałam już wcześniej wymieniając cechy gatunkowe gatunku powieści heroikomicznej na podstawie właśnie tego poematu. Jest to dzieło, które opowiada o wojnie mnichów. Kiedy zostało wydane w 1778 (anonimowo), wywołało uznanie u twórców epoki oświecenia. Doprowadziło ono również do zdenerwowania hierarchii kościelnej. Charakterystyczny jest dynamizm i komizm utworu. Głównym motywem tekstu jest walka między mnichami dwóch zakonów, karmelitów i dominikanów. Mnisi walczą przy użyciu sandałów, talerzy, pasów i szklanek. Zebranych godzi dopiero puchar, na jego widok wszyscy krzyczą: „Zgoda!”. Wojnę mnichów autor opisuje stylem, który jest pełny patosu. Używa on poważnych określeń oraz porównań homeryckich. Bójki są przedstawione niczym sceny batalistyczne, przywołujące grecką boginię niezgody. Żeby lepiej przybliżyć format tego utworu, przytoczę z niego fragmenty:
„Wojnę domową śpiewam więc i głoszę,
Wojnę okrutną, bez broni i miecza,
Rycerzów bosych i nagich po trosze,
Same ich tylko męstwo ubezpiecza”
Celem utworu jest ośmieszenie zachowań, które pojawiają się wśród duchowieństwa (na przykład pijaństwo i lenistwo). Krasicki musiał się bronić przed pretensjami obrażonych ludzi. Właśnie dlatego napisał:
„I śmiech niekiedy może być nauką,
Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa,
I żart dowcipną przyprawiony sztuką
Zbawienny, kiedy szczypie, a nie kąsa.”
„Myszeida”
Utwór ten został wydany w 1775 roku, jest napisany oktawą (jest to sfora złożona z ośmiu wersów) i jest zapisany w dziesięciu księgach. Nawiązuje on do legendy o królu Popielu. Jest to utwór, który opowiada o wojnie kotów (pod dowództwem Mruczysława) z wojskami szczurzo-mysimi (pod dowództwem Gryzomira). Poemat zawiera przemówienia kotów i myszy przed pojedynkami, uroczyste pogrzeby i dokładne przeglądy wojsk. Styl poematu jest uroczysty i podniosły. W swoim utworze autor wyśmiewa literacką manierę baroku i sentymentalizmu. Wydaje się, że fabuła i postacie są bezpiecznym rozwiązaniem dla autora, ale także „Myszeidę” odczytywano jako dzieło aluzyjne. Celem utworu jest wykpienie tradycyjnej historiografii, która nie liczyła się prawie w ogóle z prawdą historyczną (posługiwała się bardzo chętnie baśnią i legendą).
„Antymonachomachia”
Utwór został wydany po raz pierwszy w 1780 roku, anonimowo. Dzieło zawiera 6 pieśni, które są podzielone na oktawy. Głównym powodem powstania „Antymonachomachii” była odpowiedź na głosy krytyki. Jest to przeciwieństwo „Monachomachii”, utwór zawiera pochwały życia zakonników opisane w sposób ironiczny. Treścią utworu jest historia klasztoru, do którego wiedźma podrzuca egzemplarz „Monachomachii”, wywołuje to ogromne oburzenie wśród mnichów. W utworze są liczne momenty ofensywne, jest także lekkie wzruszenie i zażenowanie. Przytoczę teraz fragmenty z tego dzieła, które według mnie najlepiej oddają temat tego utworu:
„Nieczęsto – rzekła – tak mnie ludzie widzą,
Chociaż się zawżdy chętna ku nim spieszę,
Zamiast wdzięczności wszyscy ze mnie szydzą
I bylem tylko weszła w którą rzeszę,
Rzadki mnie uczci, a wielu się wstydzą,
Bo złych zasmucam, a niewinnych cieszę.
Dziś z wami jestem; bo chociaż w rozruchu,
Godniście mego widzenia i słuchu. (…)”
Oraz
„W słowach dobranych, zwięzłych i uczonych
Od gór libańskich wszczął asumpt mówienia;
Spuścił się potem, a wszystkich, zdziwionych,
I duchownego, i świeckiego stanu,
Ciągle prowadził do rzeki Jordanu.
Dopieroż stamtąd jak się wzbił do góry,
Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął”
Kolejnymi utworami będą „Margites” i „Batrachomyomachia”, które przypisywane są Homerowi.
„Margites”
Utwór ten w całości nie zachował się do dzisiejszych czasów, znane są tylko 3 niewielkie fragmenty, które dodatkowe są przepełnione lukami. Tradycja antyczna uważała, że jest to pierwsze dzieło Homera napisane w latach młodzieńczych. W starożytności poemat ten był bardzo popularny. Treścią tego utworu była historia Margitesa (jeżeli przetłumaczymy to imię na język, którym w naszym kraju się posługujemy, czyli na polski, otrzymamy „głupiec” lub „rozpustnik”), który nie wiedział jak ma odbyć stosunek płciowy z żoną.
„Batrachomyomachia”
Jest to grecki poemat heroikomiczny, przypisywany przez starożytnych Homerowi. Utwór obejmuje około 300 wersów, stał się wyznacznikiem całego gatunku, tuż przy utworze „Margites”. Autor jest nieznany, istnieje kilka świadectw, które udowadniają, że został przepisany razem z „Margites” i wieloma innymi utworami epickimi, ale również z hymnami. Termin „post quem” (termin, który był używany w archeologii, odnosił się on do datowania względnego) wyznacza znajdujące się w utworze reminiscencje (synonim w literaturze to na przykład: zapożyczenie) wiersza Anakreonta (grecki poeta, który pochodził z jońskiego miasta Teos). O tym, że poemat powstał później niż epika okresu archaicznego świadczy także zepsucie języka i niedbałość metryczna. Niepewny jest termin „ante quem” (termin, który także był używany w archeologii, historii sztuki i paleografii, oznacza „zakończony przed czasem”). Część uczonych uznaje „Batrachomyomachię” za uczone dzieło hellenistyczne. Datuje się go na IV, III, albo nawet na II w. p.n.e. (wiek przed naszą erą). Ostatni termin wyznacza się na skutek podobieństwa fragmentu „Batrachomyomachii” do jednego z utworów Kalimacha (uważany jest on za najwybitniejszego poetę w tak zwanej epoce aleksandryjskiej, uważany jest on także za twórcę historii literatury). Niewykluczone jest jednak to, że to Kalimach naśladował utwór „Batrachomyomachia”. Nie można także wykluczyć tego, że utwór powstał nawet na początku V wieku przed naszą erą, ponieważ jego wady językowe i wersyfikacje (zasady budowy wiersza) mogą stanowić przejaw rozkładu stylu epickiego w początkach okresu klasycznego. Utwór „Batrachomyomachia” stanowiła przedmiot wykładów w XVI-wiecznej Polsce. Przekład na język łaciński (autorstwa Johanna Reuchlina) dostępny był początkowo w licznych odpisach, a następnie został wydany przez Hieronima Wietora (drukarza, który działał w Wiedniu i Krakowie, uznawany jest on za jednego z najwybitniejszych polskich drukarzy w połowie XVI wieku). Inny przekład został wydany w Bolonii, a przygotowany przez Jana Siemuszowskiego. Pierwszą osobą, która przełożyła ten poemat na język polski był Paweł Zaborowski, który zrobił to w 1588 roku. Następnie byli Jacek Idzi Przybylski (w 1789), Bruno Kiciński (w 1815 roku), Roman Palmstein (w 1883 roku) i Ignacy Wieniewski (w 1929 roku). Istnieje również anonimowy przekład, który został opublikowany w czasopiśmie „Wędrowiec” (był to polski ilustrowany tygodnik, który na początku był o tematyce podróżniczo-geograficznej, natomiast później o tematyce społeczno-kulturalnej. Wydawany był w Warszawie od czerwca 1863 do 1906 roku).
Ostatnim autorem, którego dzieło przytoczę będzie Tomasz Kajetan Węgierski.
„Organy”
Został on napisany w latach 1775-1777, a wydany w 1784 roku. Dzieło to jest swobodną przeróbką utworu „Pulpit” Nicolasa Boileau. W swoim utworze Tomasz Kajetan Węgierski w stosunku do oryginału zmienił fabułę i wprowadził polskie realia. Węgierski zadedykował swój utwór Ignacemu Krasickiemu, ponieważ „Organy” powstały pod wpływem dzieła „Myszeidy” (o którym pisałam wcześniej). Utwór ma charakter satyry libertyńskiej i antyklerykalnej. Poemat jest skierowany przeciw klerowi i zakonnikom (podobnie jest w dziele Ignacego Krasickiego „Monachomachii”). Dzieło przedstawia realia Polski sarmackiej, zawiera wątki antymagnackie, aluzje do współczesności i wątki antydworskie. Nawiązuje on także do myśli Woltera (właściwie François-Marie Arouet, francuski pisarz epoki oświecenia, filozof, historyk i publicysta). Język dzieła zawiera dosadne słowa i zwroty. Utwór zawiera obszerny odautorski komentarz, który przedstawia czytelnikowi rozważania decyzji twórczych autora, ale również dygresję.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!