Sonet – Gatunek literacki

Sonet to mistrzowska struktura poetyckiego utworu literackiego, składa się 14 wersów pogrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch trójwierszach. Pierwsza część najczęściej opisuje temat, następna dotyczy podmiotu wiersza, a ostatnia część zawiera refleksję na temat całości utworu.
Wyróżniamy trzy odmiany sonetów:
– •włoski jest najbardziej klasyczny – charakteryzuje się dwoma zwrotkami czterowersowymi (mają charakter opisowy) oraz dwoma trzywersowymi (które są refleksją)
– •francuski – składa się z trzech czterowierszy i dwuwiersza na końcu
– •angielski -w odmianie tej mamy podział na trzy zwrotki czterowierszowe i jedną dwuwierszową
W sonetach cechą charakterystyczną są rymy.
Sonety powstały we Włoszech w XIII – XIV wieku na fundamencie wzorów z poezji ludowej. Autorem ego utworu jest poeta szkoły sycylijskiej Lacopo (Giacomo) da Lentini.
W XV – XVI w. sonet stał się sławny w całej Europie, i stał się jedną z głównych form literackich epoki odrodzenia, zwłaszcza w literaturze francuskiej, np. Pierre’a Ronsarda i Joachima du Bellaya.
W Hiszpanii sonety pisali m.in.: Juan Boscán Almogaver, Garcilaso de la Vega, w Anglii – Thomas Wyatt, Henry Howard (Surrey), Philip Sidney, Edmund Spenser, William Szekspir i Samuel Daniel, w Portugalii: Francisco de Sá de Miranda i Luís de Camões.
Pierwsze sonety w poezji polskiej (Mikołaj Sęp Szarzyński) odpowiadały wzorom francuskim, dopiero w XVII wieku ustaliła się definitywnie włoska forma sonetu (Jan Andrzej Morsztyn). Włoski model sonetu używał Sebastian Grabowiecki. Jednak już u Jana Kochanowskiego można zauważyć nawiązania do dwóch odmiennych form sonetu we Fraszkach, między innymi w dziełach: Do Franciszka”, „Do Panien” czy „Do Stanisława Wapowskiego”.
Ponowny rozwój sonetu jako gatunku miał miejsce w romantyzmie (Juliusz Słowacki, Aleksander Puszkin, Adam Mickiewicz, Stefan Garczyński, France Prešeren). Bogaty dorobek sonetowy przyniósł francuski parnasizm (Charles Baudelaire), w Polsce – Felicjan Faleński, Adam Asnyk, Maria Konopnicka. Sonety też ceniono w okresie modernizmu i Młodej Polski (Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer). Kasprowicz tworzył sonety składające się z oktawy i sekstyny (cykl Na jeziorach włoskich). W Stanach Zjednoczonych sonet tworzyli Henry Wadsworth Longfellow i Emma Lazarus, która napisała chyba najbardziej znany sonet amerykański Nowy kolos. Najnowszym cyklem sonetowym w twórczości literackiej polskiej są„44 sonety brynowskie Tadeusza Kijonki”.
Według Księgi Rekordów Guinnessa najwięcej na świecie sonetów, stworzył polski poeta Jan Stanisław Skorupski.
Bardzo dużo, bo ponad dwa tysiące napisał włoski poeta Giuseppe Gioachino Belli. Cykl „Córa sławy” który składa się z 645 sonetów stworzył słowacki poeta Ján Kollár. Ponad trzysta sonetów stworzył portugalski liryk António Diniz da Cruz e Silva. Czeski liryk Josef Svatopluk Machar napisał cztery księgi sonetów. Amerykański poeta William Ellery Leonard napisał cykl Two Lives, który składa się 250 sonetów.
Najbardziej znanym twórcą sonetów w średniowieczu był włoski poeta Franciszek Petrarka, autor utworów poświęconych Laurze. W Polsce sonety pisali w XVI w. Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Sarzyński, natomiast w XVII w. Jan Andrzej Morsztyn.
Sonety bardzo często tworzą cykle utworów. Bardzo znane są „Sonety Krymskie” oraz „Sonety do Laury”
Sonety Krymskie stanowiły efekt podróży krajoznawczej odbytej przez Adama Mickiewicza w 1825 roku z Odessy na Krym. Adam Mickiewicz wzorował się sonetem włoskim. Pierwsze dwie strofy to część opisowa, a następne dwie to część refleksyjna. Występują w nich cykliczne rymy. „Sonety krymskie” można uważać za obrazowe przedstawienie uczuć poety za pomocą odpowiednich krajobrazów. Występują tu dwa podstawowe symbole: między innymi morze – jako obszar życia, podróż do nieznanego przeznaczenia lub burza namiętności a drugi symbol to góra – jako miejsce wznoszące się ponad codziennością śmiertelników. W Sonetach Krymskich spotykamy bohatera obarczonego bagażem pamięci i skazanego na podwójną samotność-uczuciową i wygnańca oderwanego od rodzinnego kraju. Bohater jest gorzko doświadczony, któremu stale towarzyszy pamięć utraconej przeszłości. Podmiot liryczny jest wygnańcem: zagadkowym, tęskniącym za Litwą, nasłuchującym choćby najcichszego głosu z domu rodzinnego. Pamięć uważa za nośnik nieszczęścia. Bohater próbuje zapomnieć o tęsknocie dzięki wczuwaniu się w zachwyt otaczającego go świata przyrody czy też zajmowanie się pracą, chociażby utrzymaniem statku na wodzie w czasie sztormu. Sonety Krymskie składają się m.in. z takich utworów jak:
„Stepy akermańskie”
Mickiewicz w tym utworze ukazuje swoje niezwykłe zaskoczenie po tym jak ujrzał step nad Dniestrem. Znajdującą się tam roślinność poeta zestawia z falującym oceanem, na którym wyrosły kolorowe wysepki kwiatów. Z nadchodzącym zmierzchem nadeszła cisza, taka, że słychać było lecące żurawie i motyla bujającego się na trawie. W części refleksyjnej poeta przypomina sobie o Litwie, przysłuchuje się, czy nie dobiegnie żaden głos z dalekiej ojczyzny. Sonet ten wyraża uczucia: osamotnienia i tęsknoty do ojczyzny, smutku, zawiedzenia, oburzenia.
„Cisza morska”
W kolejnym sonecie współtowarzyszymy bohaterowi w jego podróży statkiem. Teraz mamy do czynienia z naturalnym morzem, fale kołyszą się lekko i spokojnie. Właśnie taki krajobraz staje się zarodkiem do refleksji poetyckiej. Autor dochodzi do wniosku, że meduza,