Sonet – Gatunek literacki
Sonet to mistrzowska struktura poetyckiego utworu literackiego, składa się 14 wersów pogrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch trójwierszach. Pierwsza część najczęściej opisuje temat, następna dotyczy podmiotu wiersza, a ostatnia część zawiera refleksję na temat całości utworu.
Wyróżniamy trzy odmiany sonetów:
– •włoski jest najbardziej klasyczny – charakteryzuje się dwoma zwrotkami czterowersowymi (mają charakter opisowy) oraz dwoma trzywersowymi (które są refleksją)
– •francuski – składa się z trzech czterowierszy i dwuwiersza na końcu
– •angielski -w odmianie tej mamy podział na trzy zwrotki czterowierszowe i jedną dwuwierszową
W sonetach cechą charakterystyczną są rymy.
Sonety powstały we Włoszech w XIII – XIV wieku na fundamencie wzorów z poezji ludowej. Autorem ego utworu jest poeta szkoły sycylijskiej Lacopo (Giacomo) da Lentini.
W XV – XVI w. sonet stał się sławny w całej Europie, i stał się jedną z głównych form literackich epoki odrodzenia, zwłaszcza w literaturze francuskiej, np. Pierre’a Ronsarda i Joachima du Bellaya.
W Hiszpanii sonety pisali m.in.: Juan Boscán Almogaver, Garcilaso de la Vega, w Anglii – Thomas Wyatt, Henry Howard (Surrey), Philip Sidney, Edmund Spenser, William Szekspir i Samuel Daniel, w Portugalii: Francisco de Sá de Miranda i Luís de Camões.
Pierwsze sonety w poezji polskiej (Mikołaj Sęp Szarzyński) odpowiadały wzorom francuskim, dopiero w XVII wieku ustaliła się definitywnie włoska forma sonetu (Jan Andrzej Morsztyn). Włoski model sonetu używał Sebastian Grabowiecki. Jednak już u Jana Kochanowskiego można zauważyć nawiązania do dwóch odmiennych form sonetu we Fraszkach, między innymi w dziełach: Do Franciszka”, „Do Panien” czy „Do Stanisława Wapowskiego”.
Ponowny rozwój sonetu jako gatunku miał miejsce w romantyzmie (Juliusz Słowacki, Aleksander Puszkin, Adam Mickiewicz, Stefan Garczyński, France Prešeren). Bogaty dorobek sonetowy przyniósł francuski parnasizm (Charles Baudelaire), w Polsce – Felicjan Faleński, Adam Asnyk, Maria Konopnicka. Sonety też ceniono w okresie modernizmu i Młodej Polski (Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer). Kasprowicz tworzył sonety składające się z oktawy i sekstyny (cykl Na jeziorach włoskich). W Stanach Zjednoczonych sonet tworzyli Henry Wadsworth Longfellow i Emma Lazarus, która napisała chyba najbardziej znany sonet amerykański Nowy kolos. Najnowszym cyklem sonetowym w twórczości literackiej polskiej są„44 sonety brynowskie Tadeusza Kijonki”.
Według Księgi Rekordów Guinnessa najwięcej na świecie sonetów, stworzył polski poeta Jan Stanisław Skorupski.
Bardzo dużo, bo ponad dwa tysiące napisał włoski poeta Giuseppe Gioachino Belli. Cykl „Córa sławy” który składa się z 645 sonetów stworzył słowacki poeta Ján Kollár. Ponad trzysta sonetów stworzył portugalski liryk António Diniz da Cruz e Silva. Czeski liryk Josef Svatopluk Machar napisał cztery księgi sonetów. Amerykański poeta William Ellery Leonard napisał cykl Two Lives, który składa się 250 sonetów.
Najbardziej znanym twórcą sonetów w średniowieczu był włoski poeta Franciszek Petrarka, autor utworów poświęconych Laurze. W Polsce sonety pisali w XVI w. Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Sarzyński, natomiast w XVII w. Jan Andrzej Morsztyn.
Sonety bardzo często tworzą cykle utworów. Bardzo znane są „Sonety Krymskie” oraz „Sonety do Laury”
Sonety Krymskie stanowiły efekt podróży krajoznawczej odbytej przez Adama Mickiewicza w 1825 roku z Odessy na Krym. Adam Mickiewicz wzorował się sonetem włoskim. Pierwsze dwie strofy to część opisowa, a następne dwie to część refleksyjna. Występują w nich cykliczne rymy. „Sonety krymskie” można uważać za obrazowe przedstawienie uczuć poety za pomocą odpowiednich krajobrazów. Występują tu dwa podstawowe symbole: między innymi morze – jako obszar życia, podróż do nieznanego przeznaczenia lub burza namiętności a drugi symbol to góra – jako miejsce wznoszące się ponad codziennością śmiertelników. W Sonetach Krymskich spotykamy bohatera obarczonego bagażem pamięci i skazanego na podwójną samotność-uczuciową i wygnańca oderwanego od rodzinnego kraju. Bohater jest gorzko doświadczony, któremu stale towarzyszy pamięć utraconej przeszłości. Podmiot liryczny jest wygnańcem: zagadkowym, tęskniącym za Litwą, nasłuchującym choćby najcichszego głosu z domu rodzinnego. Pamięć uważa za nośnik nieszczęścia. Bohater próbuje zapomnieć o tęsknocie dzięki wczuwaniu się w zachwyt otaczającego go świata przyrody czy też zajmowanie się pracą, chociażby utrzymaniem statku na wodzie w czasie sztormu. Sonety Krymskie składają się m.in. z takich utworów jak:
„Stepy akermańskie”
Mickiewicz w tym utworze ukazuje swoje niezwykłe zaskoczenie po tym jak ujrzał step nad Dniestrem. Znajdującą się tam roślinność poeta zestawia z falującym oceanem, na którym wyrosły kolorowe wysepki kwiatów. Z nadchodzącym zmierzchem nadeszła cisza, taka, że słychać było lecące żurawie i motyla bujającego się na trawie. W części refleksyjnej poeta przypomina sobie o Litwie, przysłuchuje się, czy nie dobiegnie żaden głos z dalekiej ojczyzny. Sonet ten wyraża uczucia: osamotnienia i tęsknoty do ojczyzny, smutku, zawiedzenia, oburzenia.
„Cisza morska”
W kolejnym sonecie współtowarzyszymy bohaterowi w jego podróży statkiem. Teraz mamy do czynienia z naturalnym morzem, fale kołyszą się lekko i spokojnie. Właśnie taki krajobraz staje się zarodkiem do refleksji poetyckiej. Autor dochodzi do wniosku, że meduza, która w czasie burzy spokojnie drzemie na dnie, a budzi się wtedy, gdy morze jest uspokojone, przypomina tęsknotę. Nie ukazuje nam tego uczucia wprost, ale używa zwrotu „hydra pamiątek”, odnosząc się do mitycznej postaci, której nie można było zabić, gdyż ścięcie jej głowy powodowało wyrośnięcie trzech następnych. Bohater twierdzi, że cisza i spokój sprzyjają medytacji o utraconej ojczyźnie i krewnych. Więc zaangażowanie się w jaką pracę, jak na przykład utrzymanie statku na powierzchni wody w czasie burzy pozwoli zająć głowę czymś innym i uspokoić serce.
„Żegluga”
W tym sonecie zrywa się silny wiatr. Zaczyna wiać coraz bardziej, a marynarz pokładowy ogłasza podróżującym, iż nadchodzi prawdziwy sztorm. Podróżnika bardzo ekscytuje to, że będzie mógł spotkać się twarzą w twarz z przerażającą siłą natury. Bohater cieszy się, że w końcu będzie miał czym się zająć i zapomni chociaż na chwilę zapomni tęsknocie za ojczyzną. Dołącza do reszty załogi i próbuje odczuć to co oni.
„Burza”
W sonecie tym występują niedługie, wtrącane zdania pozwalające na przedstawienie groźnych zjawisk natury, walki załogi statku ze złowrogim żywiołem. W części refleksyjnej pokazane zostały odczucia poety. Pielgrzym załamany i niczego już niechcący od życia, zazdrości tym, którzy potrafią znaleźć pociesznie w modlitwie lub mają się z kim żegnać.
„Widok gór ze stepów Kozłowa”
W utworze tym po raz pierwszy pojawia się postać Mirzy. Utwór to dialog wędrowca z przewodnikiem. Bohater zachwyca się pięknem krajobrazu Krymu, brak mu słów jak to opisać.
„Bakczysaraj”
W utworze tym poeta zebrał wiele wyrazów wschodnich, tatarskich, oznaczających rekwizyty, pojęcia znane na ziemiach zamieszkałych przez wyznawców islamu. Bakczysaraj to dawna stolica Girajów, czyli chanów krymskich, rządzących na Krymie. Sonet ten przedstawia obraz przemijania, tego, co człowiek kiedyś uważał za wielkie wartości. Zawarty jest w nim obraz opustoszałego miasta oraz świadomość, że nawet przepiękne pałacyki ulegają zniszczeniu, a wszystko z czasem ulega upadkowi. Twórca mówi o tym bez smutku.
„Bakczysaraj w nocy”
Sonet ten ma charakter opisowy. Miejsce to wygląda jednak całkiem inaczej po zmroku niż w dzień. W ten delikatny sposób autor wyeksponował, że nie wszystko jest zawsze takie jak myślimy, czasem należy spojrzeć na sposób postrzegania pewnych rzeczy, aby były one inne. W dzień zmieniające się w ruinę miasto, nocą zmienia się w coś na formę imprezy cieni. Utwór ten w całym zbiorze Sonetów Krymskich nasycony jest wschodnim słownictwem.
„Grób Potockiej”
W tym utworze bohater znalazł się nad grobem młodej Polki, którą pogrzebano na Krymie. Mogiła krajanki wprowadziła go w medytacyjny nastrój, a jego myśli skierowały się w kierunku utęsknionej ojczyzny. Podmiot liryczny jest przekonany, iż może go spotkać podobny los, boi się, że umrze i zostanie pochowany z dala od ojczystej ziemi.
„Czatyrdah”
Narratorem w tym sonecie jest Mirza. Czatyrdah, jest to jeden ze szczytów górskich na Krymie, który został ukazany w całej swej obfitości i potędze, toteż właściwe jest jego porównanie z sułtanem tureckim. Góra niczym sułtan przeistacza się w srogiego władcę o nadmiernej potędze, zobojętniałego na to co dzieje się wokół niego.
„Ajudah”
W utworze tym liryk porusza motyw sławy, która zapewnia mistrzowi wieczne życie. Poeta podparty na skałach Ajudahu, przygląda się spienionym falom rozbijającym się o brzeg. W serce autora uderzają różnorodne emocje, ale akurat te burze życiowe, męczeństwa są stałym początkiem poezji, to one dzięki zdolności zapewniają poecie nieśmiertelność.
„Pielgrzym”
Autor zastosował dysharmonię opisując przyrodę Krymu i Litwy. Krajobraz Krymu jest zróżnicowany, egzotyczny, przyciąga uwagę, jest zachwycający, ale to pamięć o krajobrazie litewskim budzi tęsknotę za ojczyzną, czyli za krajem mniej urozmaiconym, bardziej monotonnym.
Porównanie tych dwóch zakątków jest pretekstem do wyrażenia doznań bohatera lirycznego (dominuje tęsknota za naturą, ale także tęsknota do dawnych uczuć, do swojej byłej przyjaciółki Maryli). Pojawia się również ogromne uczucie samotności.
„Sonety do Laury” Francesco Petrarca
Sonety Petrarki to liryczna opowieść o wielkiej, niezrealizowanej miłości. Zakładamy, że piękna muza istniała rzeczywiście. Podmiot liryczny przedstawia dwie ważne daty odnoszące się do jej życia. Pierwsza z nich wyznacza chwilę pierwszego spotkania z ukochaną, druga zaś wskazuje na moment śmierci Laury W sonetach nie odnajdziemy opisów wydarzeń ani spotkań (oprócz pierwszego) ani żadnych rozmów, (jedyna rozmowa podmiotu ze zmarłą Laurą).
Pisarz doznaje wszystkich możliwych złych uczuć pozwiązywanych ze stanem nieszczęśliwego zakochania m.in.: ból, brak nadziei, zniechęcenie, rozpacz, pragnienie śmierci, poczucie winy. Cierpienie było wywołane przez to, że była to miłość platoniczna, czyli nie możliwa do spełnienia
W drugiej części zbioru poeta opisuje Laurę umarłą. Wydawałoby się, że śmierć ukochanej zmniejszy mękę bohatera, jednak o n jeszcze bardziej tęskni za nią. Nawiązuje z nią rozmowę, gdzie muza go pociesza i uspokaja. W ostatnich sonetach ból dojrzałego już mężczyzny znajduje ukojenie w cierpieniu Chrystusa. Po latach cierpień poeta nadal nie potrafi uwolnić się od tęsknoty. Podmiot liryczny wierzy, że doznał na ziemi maksymalnego szczęścia, które zostanie „wypełnione” po spotkaniu z duszą ukochanej w raju.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!