bożyszcze czy borzyszcze

Bożyszcze czy borzyszcze?

Nietrudno złapać się za głowę i zakrzyknąć „mój Boże, co za dylematy!”. Skąd on się właściwie wziął? Czyżby bożyszcze jest boskiego pochodzenia? Czy to człowiek, czy może raczej istota pokroju ludzkiego złotego cielca?
Dziś w naszym codziennym słownictwie jest sporo określeń, będących pochodną od wyrazu „bóg”. Utworzyliśmy bardzo wiele rzeczowników czy przymiotników – wystarczy nadmienić tylko kilka, od „boski”, „bożek”, „pobożny”, „boży”, aż po imiona rodzaju „Bogusław”, „Bogumiła”, czy okrzyk „przebóg!”, nie mówiąc o przysłowiach. A co istotne, nasz rodzimy Bóg wywodzi się z prasłowiańskiego *bogъ, co można interpretować dwojako – zarówno jako bóstwo, jak i ‘przydzielający bogactwo, szczęście, dobrobyt’.
Warto wspomnieć, że wyraz, który omawiamy, był odnotowywany już w szesnastowiecznej polszczyźnie – wówczas jednak oznaczał bożka i stosowano go w zakresie regionalnym. Pierwotnie oznaczał wyobrażenie bóstwa i stanowił przedmiot czci pogan. Co istotne, mógł równie dobrze określać człowieka, jak i przedmiot.
Współcześnie jego znaczenie odrobinę się zmieniło – mówimy tak o kimś uwielbianym bezkrytycznie, na kogo zwraca się uwagę, kto jest znany i sławny (i najczęściej także przystojny!). Wszakże nierzadko mówi się o jakimś aktorze lub muzyku „bożyszcze nastolatek”.

Skoro już ustaliliśmy, co to słowo oznacza i jakie jest jego pochodzenie, warto pochylić się nad pisownią. W przypadku wątpliwości może nam pomóc powrót do słowa źródłowego i próba odmienienia go („bóg, boski, boży… a skoro jest boży, to i jest bożyszcze”). A jeszcze bardziej mogą nam pomóc w tym zasady pisowni – przyjmuje się, że zapisujemy dany wyraz przez „rz” w kilku wypadkach:
– jeśli odmienia się go przez „r”, na przykład „rowerzysta – rower, traktorzysta – traktor, marzec – marca, starzec – starca” (aczkolwiek, co istotne, zdarza się, że niektóre wyrazy nie mają już odmiennego „r” gdyż pochodziły z obcego języka – przykładem może być „jarzębina” wywodząca się od rosyjskiego określenia „riabina”)
– występuje po spółgłoskach p, b, t („reguła pbt”) – po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w (np. chrząkać, brzdąkać, wrzeć)
– w zakończeniach wyrazów, które koń