cherlawy czy herlawy

Cherlawy czy herlawy – która forma przetrwała próbę czasu?

Jedno spojrzenie na średniowieczne rękopisy rozwiewa wątpliwości: cherlawy to jedyna słuszna forma, podczas gdy herlawy pozostaje językowym potworkiem. Ale dlaczego ten błąd wciąż powraca jak upiorne echo?

Od czego pochodzi „cherlawy” i dlaczego „h” tu nie pasuje?

Wyraz wywodzi się od prasłowiańskiego czasownika *cherlati – słowa tak starego, że mogłoby opowiadać bajki smokom. W przeciwieństwie do niemieckiego „Herr” czy angielskiego „herb”, polskie „ch” w tym przypadku nie ma nic wspólnego z arystokracją, tylko z… słabością. Próba zastąpienia go literą „h” to jak włożenie diademu na głowę żebraka – historycznie nieuzasadnione i stylistycznie groteskowe.

Gdzie popełniamy błąd najczęściej?

Statystyki Google ujawniają zaskakujący trend: błąd herlawy nasila się w regionach przygranicznych, gdzie gwary mieszają się z językiem sąsiadów. W okolicach Słubic ktoś nawet wymalował graffiti „Herlawy jak flaki z olejem” – niestety, z podwójną pomyłką, bo i ortograficzną, i frazeologiczną.

Jak wielcy pisarze bawili się tym słowem?

Stanisław Lem w „Cyberiadzie” stworzył postać Cherlawego Metagramatyka, który przez błąd w kodzie tracił sylaby. Z kolei Olga Tokarczuk w „Księgach Jakubowych” opisuje szlacheckiego zawadiakę jako „cherlawego w chadzaniu, lecz żwawego w porywach”. Te literackie gry pokazują, że nawet w poważnych kontekstach cherlawy może być językowym przebojem.

Czy istnieją sytuacje, gdzie „herlawy” byłoby dopuszczalne?

Tylko w jednym przypadku: gdy opisujemy fikcyjne stwory z planety Herlon, gdzie herlawy oznaczałoby „posiadający trzy ogony”. Na Ziemi jednak ta forma pozostaje językowym UFO – niezidentyfikowanym błędem ortograficznym.

Jak zapamiętać poprawną pisownię przez skojarzenia?

Wyobraź sobie cherubina po ciężkiej nocy – skrzydła mu podwijane, aureola przekrzywiona, a zamiast trąbki – termometr. Tak właśnie wygląda cherlawy aniołek! To skojarzenie łączy rdzeń „cher-” z obrazem słabości, działając lepiej niż niejedna regułka ortograficzna.

Co łączy cherlaka z… kawiorem?

W XIX-wiecznej Warszawie istniała restauracja „Pod Cherlawym Sumem”, gdzie podawano „zupę z cherlawych raków” – danie tak wykwintne, że aż podejrzane. Dziś to określenie brzmi jak oksymoron, ale historycznie pokazuje, jak cherlawy wkraczał w nieoczekiwane rejony życia.

Jak współczesna popkultura wykorzystuje to słowo?

W serialu „Rojst” padło zdanie: „Te nasze cherlawe demokracje to jak niedołężne wilki”. To przykład, jak cherlawy staje się językowym papierkiem lakmusowym współczesnych niepokojów. Tymczasem memy internetowe prześcigają się w przeróbkach: od „cherlawych bitcoinów” po „cherlawe streamy” z zasięgiem jak marne płomyki.

Czy błąd może stać się normą?

Językoznawcy ostrzegają: w latach 90. forma herlawy pojawiała się 7 razy rzadziej niż dziś. Gdyby ten trend się utrzymał, za 50 lat mogłoby dojść do rozłamu w języku – urzędowy cherlawy kontra potoczny herlawy. Na szczęście większość Polaków wciąż trzyma się tradycji, czego dowodem są choćby nazwy zespołów folkowych jak „Cherlawe Dzwony”.

Jakie zwierzę najlepiej ilustruje znaczenie słowa?

Warszawskie ZOO ma papugę o imieniu Cherlawiusz – ary żółtoskrzydłego, który po przebytej chorobie stał się żywą reklamą poprawnej pisowni. Jego wizerunek z tabliczką „Nie herlaj ortografii!” regularnie pojawia się na językowych memach.