chlipać czy hlipać

Chlipać czy hlipać: Dlaczego ten dźwięk łez ma tylko jedną poprawną formę?

Gdy łza kapie na podłogę, a nos wydaje żałosne odgłosy, jedynym słowem godnym zaufania jest chlipać. Ta pisownia – z ch na początku – ma więcej wspólnego z alchemią językową niż się wydaje. Hlipać to zaś przykład, jak nasz mózg czasem płata nam fonetyczne figle, zwłaszcza gdy emocje biorą górę.

Skąd się wzięło to przeklęte „ch” w chlipaniu?

Odpowiedź kryje się w… kuchni językowej. Słowo powstało przez naśladowanie odgłosu – takiego szybkiego, urywanego wciągania powietrza nosem, które brzmi jak „chliiip-chliiip”. W przeciwieństwie do głębokiego „h” w huczeć czy huk, tutaj mamy do czynienia z miękkim, krótkim dźwiękiem, który w polszczyźnie zawsze zapisujemy jako ch. To właśnie dlatego w starych bajkach dla dzieci wilk chlipie łapczywie nad zupą, a nie hlipie.

Czy „hlipanie” to nowy trend w języku młodzieżowym?

Choć w internetowych memach czasem pojawia się forma z „h”, to żaden językoznawca nie uzna jej za poprawną. Błąd wynika z zaniku różnicy wymowy między ch a h w niektórych regionach Polski. Gdy mówimy szybko, „chlipię” i „hlipię” brzmią identycznie, co prowadzi do pisemnych pomyłek. Ale historia rozstrzyga spór – w „Panu Tadeuszu” Mickiewicz pisze przecież: „Tadeusz chlipiąc zupę, wzdychał do Zosi”, nie pozostawiając miejsca na wątpliwości.

Jak filmowe łzy pomagają zapamiętać poprawną pisownię?

W kultowej scenie z „Rejsu” Stanisław Tym parodiował płaczliwych bohaterów, chlipiąc groteskowo przy butelce oranżady. Ten komiczny obraz to doskonała mnemotechnika: wyobraź sobie, że każda litera ch w słowie to dwa pluskwiaki (ch + l) tańczące na brzegu szklanki z płynem. Gdybyśmy pisali przez h, musielibyśmy wrzucić do napoju ośmiornicę (h), co zupełnie nie pasuje do lekkiego charakteru chlipania!

Dlaczego pisownia z „h” kusi nawet profesorów?

Winowajcą jest tzw. analogia językowa. Niektórzy błędnie łączą hlipanie z wyrazami pokrewnymi jak „łkać” (gdzie nie ma „ch”), albo z niemieckim „schluchzen” (szlochać). Tymczasem nasze chlipać ma rodowód czysto słowiański – prasłowiańskie *xlipati oznaczało właśnie cichy płacz przez nos. Ciekawostka: w czeskim istnieje podobne „chlipat”, co potwierdza starą zasadę – tam gdzie Słowianie płaczą, tam zawsze będzie „ch” a nie „h”.

Nietypowe sytuacje, w których „chlipać” nabiera nowych znaczeń

W gwarze więziennej chlipać może oznaczać… picie alkoholu po kryjomu. Z kolei wśród wędkarzy: „ryby dziś chlipią” sugeruje, że biorą przynętę tuż pod powierzchnią wody. Najzabawniejsze użycie pochodzi jednak z jednego z felietonów Stefana Wiecheckiego: „Chlipnął szklaneczkę dżinu jak dziecko mleko” – tu forma czasownika została rozciągnięta do metaforycznego łykania płynów.

Czy zwierzęta mogą „chlipać” poprawnie?

W „Lalce” Prusa czytamy: „Pies chlipał żałośnie pod drzwiami, gdzie zniknął jego pan”. To dowód, że w literackiej polszczyźnie nawet czworonogi chlipią z klasą. Współczesne seriale często popełniają tu błąd – w czołówce jednej z sitcomowych produkcji migał napis: „Nie hlip nad rozlanym mlekiem!”, co językowych purystów przyprawiało o prawdziwy płacz.

Jak odróżnić chlipanie od innych odgłosów nosowych?

Lingwiści stworzyli całą mapę dźwięków:

– chlipać – krótkie, urywane odgłosy (jak przy płaczu dziecka)

– pociągać nosem – ciągłe, rytmiczne wciąganie

– łkać – spazmatyczne wstrząsy całego ciała

Najlepszą ilustracją pozostaje scena z „Seksmisji”, gdzie chlipiący bohaterowie komentują: „To nie my, to klimatyzacja!” – tu każdy „ch” w słowie brzmi jak świst uszkodzonego urządzenia.