chochla czy hochla

Czy drewniana łyżka kuchenna ma coś wspólnego z niemieckim „hoch”?

Gdyby kuchenne przybory mogły mówić, chochla opowiedziałaby historię pełną… błędów ortograficznych. Jedyna poprawna forma tego słowa – zapisywana przez „ch” – pochodzi wprost z czeskiego „chochol” (pęk liści), podczas gdy hochla to wymyślony potworek językowy, który uparcie wędruje przez polskie kuchnie i fora internetowe.

Dlaczego nawet mistrzowie kuchni mylą „chochlę” z „hochlą”?

Fonetyczna pułapka tkwi w dialektach. W Wielkopolsce i na Śląsku wymowa „h” bywa bardziej dźwięczna, co prowadzi do pisowni „hochcic się zupę” w lokalnych przepisach. W kulturze masowej błąd utrwalił mem z krzyczącą babcią: „Daj no tu tę hochlę, bo cię nią pacnę!” – co językoznawcy określają zjawiskiem „błędnej słuchowej kalki”.

Jak rozpoznać chochlę w dzikiej przyrodzie?

W przeciwieństwie do swej urojonej kuzynki, prawdziwa chochla ma imponujący życiorys:

• W „Lalce” Prusa służyła do mieszania bigosu w kamienicy Łęckich
• W filmie „Ziemia obiecana” zgarniała szumowiny z rosołu fabrykantów
• Współcześnie bywa bronią w komediach romantycznych (scena z „Kochaj i tańcz” gdzie chochla ląduje… na głowie tancerza)

Czy istnieje sytuacja, gdy „hochla” byłaby dopuszczalna?

Tylko w jednym przypadku – gdy mowa o… tytułowej bohaterce kabaretowego skeczu. W 2017 roku grupa improwizacyjna wystawiła farsę „Hochla, co się zowie!”, gdzie antropomorfizowana łyżka przeżywała kryzys tożsamości. To jednak wyjątek potwierdzający regułę – w standardowej polszczyźnie hochla pozostaje językowym fast foodem.

Jak nie pomylić chochli z innymi kuchennymi narzędziami?

Historycy języka podają zaskakujący trick mnemotechniczny: „Chochla chlupocze, warząchew paruje”. Pierwsze słowo związane z płynnymi dźwiękami (chlapanie), drugie z parą („ch” przechodzi w „ż”). Gdy w serialu „Ranczo” babcia przygotowuje rosół, dokładnie słychać to „chochlowe chlupotanie” – dźwiękowa wizytówka poprawnej formy.

Czy to prawda, że chochla miała kiedyś zupełnie inne znaczenie?

W XVI wieku słowo to opisywało… ozdobny pióropusz! Stąd powiedzenie „Wystroił się jak chochla na weselu”, które przetrwało w gwarach podhalańskich. Dopiero w XIX w. łyżka „ukradła” nazwę pióropuszowi – podobno przez skojarzenie z wyglądem (długi trzonek + „czupryna” zupy). Dziś ta dawana wieloznaczność inspiruje pisarzy – w powieści „Chochlą i piórem” główny bohater gotuje z jednej strony, a pisze manifesty z drugiej.

Jakie najdziwniejsze przedmioty nazywano chochlami?

Muzeum Etnograficzne w Krakowie przechowuje:

• Chochlę do czerpania smoły (XIX w.) z 2-metrowym trzonkiem
• Srebrną „chochlę ceremonialną” z herbem Radziwiłłów
• Glinianą miniaturę służącą dzieciom do zabawy w gotowanie (XVIII w.)

Żadna z nich nie nosiła jednak miana hochli – nawet ta ostatnia, choć czasem gryziona przez maluchy, zawsze była chochlą.

Czy współczesna technologia pogłębia zamieszanie?

Autokorekta w smartfonach często zmienia chochla na hochla, szczególnie w klawiaturach z domyślnym słownikiem niemiecko-polskim. W 2023 roku pewna firma cateringowa wysłała klientom ofertę na „obiady z hochlą szefa kuchni” – co wywołało lawinę żartów o kulinarnym nazizmie. Językoznawcy apelują: „Nie ufajcie bezmyślnym algorytmom – chochla ma polskie korzenie!”