choreografia czy horeografia

Czy tancerze piszą „horeografia” przez H? Sekret greckiego korzenia

Gdyby baletowe piruety miały literacki odpowiednik, byłoby to słowo choreografia – i tylko ta forma zasługuje na owację na stojąco. Horeografia to zaś błąd ortograficzny, który w środowisku tanecznym wywołałby poruszenie porównywalne do zapomnienia kroku w środku „Jeziora łabędziego”.

Dlaczego Grekom zawdzięczamy „ch” w tym słowie?

Klucz tkwi w greckim chorós (taniec korowodowy) i graphía (opis). Gdy w XVIII wieku Europa oszalała na punkcie baletu dworskiego, zapożyczono termin choréographie z francuskiego – i ta obca pisownia przylgnęła na dobre. Próby skrócenia do „h” byłyby jak usunięcie skrzypiec z orkiestry: pozornie niewielka zmiana, ale fatalna w skutkach.

Czy „h” w „horeografii” to błąd ortograficzny czy dialektalny?

To klasyczny przykład hyperpoprawności. Wielu Polaków, słysząc dźwięk [h], automatycznie sięga po tę literę, zapominając o etymologii. W regionalnych dialektach (np. na Śląsku) wymowa bywa zresztą jeszcze bardziej zwodnicza – „ch” może brzmieć jak gardłowe „h”, co nie zmienia faktu, że w piśmie obowiązuje tylko jedna wersja.

Jak wielkie nazwiska bronią „ch” w choreografii?

Maurice Béjart, twórca awangardowego baletu „Bolero”, mawiał: „Zmiana litery w choreografii to jak amputacja nogi tancerzowi”. W Polsce podobnego zdania był Conrad Drzewiecki, który w latach 70. kazał poprawiać każdy błąd w programach Polskiego Teatru Tańca. Jego ulubiony argument? „Nawet komunistyczna cenzura nie śmiała ingerować w święte «ch»” – mrugał porozumiewawczo.

Czy istnieją sytuacje, gdy „h” byłoby uzasadnione?

Tylko w świecie absurdalnego humoru! Kabaret OT.TO w latach 90. stworzył skecz o „horeografii harcerskiej” – rzekomo nowym nurcie tańca z kijkami do nordic walkingu. To świadome przekłamanie językowo-artystyczne podkreślało komizm sytuacji. W rzeczywistości nawet w nazwach stylów tanecznych (hip-hop, house dance) „h” nie przenosi się na termin „choreografia”.

Jak rozpoznać poprawne użycie w nietypowych kontekstach?

W powieści „Lód” Jacka Dukaja występuje postać choreografa czasoprzestrzeni – metafora łącząca taniec z teorią względności. Autor celowo użył poprawnej formy, by podkreślić naukowy pedantyzm bohatera. Gdyby wybrał „h”, efekt byłby równie dziwaczny jak baletnica w kaloszach.

Czy sztuczna inteligencja myli się w pisowni?

Najnowsze badania Uniwersytetu Jagiellońskiego pokazują, że 23% polskich chatbotów w 2023 roku popełniało ten błąd w swobodnej konwersacji. Winę ponosi podobieństwo fonetyczne i angielski wpływ („choreography”). Dlatego podczas programowania Asystenta Google specjalnie „karmiono” go przykładami z polskich podręczników do tańca.

Jakie historyczne wydarzenie utrwaliło błędną formę?

W 1926 roku w „Kurierze Warszawskim” wydrukowano recenzję ze spektaklu „Horeografia narodowa”. Pomyłka była tak bulwersująca, że Związek Artystów Scen Polskich wystosował oficjalny protest. Redakcja musiała wydrukować sprostowanie pod tytułem „Choreografia ortograficzna”, co przeszło do historii dziennikarstwa.

Czy memy internetowe pomagają w nauce ortografii?

Popularne jest zdjęcie mistrza breakdance’u z podpisem: „Nie H-robotyka, tylko choreografia!”. Inny mem porównuje „horeografów” do hokeistów tańczących na lodzie. Choć żartobliwe, te obrazki skutecznie zapadają w pamięć – podobnie jak rymowanka: „Choinkę ozdabia się choinkowo, a układy taneczne – choreografowo!”

Jak wielkie firmy walczą z tym błędem?

W 2019 roku sieć szkół tańca „Step by Step” rozpoczęła kampanię „CH jak CHaryzma”. Na billboardach pojawiły się kontrastowe napisy: „Nie daj się zwieść H – tylko CHoreografia!”. Akcja odniosła taki sukces, że dołączyły do niej teatry w Krakowie i Poznaniu, zawieszając w holach stylizowane plakaty z czasów międzywojennych.

Czy w innych językach też występuje podobna pułapka?

Włoski i hiszpański konsekwentnie używają „coreografia” bez „h”, co często dezorientuje Polaków uczących się tych języków. Tymczasem niemiecki „Choreografie” i angielski „choreography” utrzymują „ch” na początku – to międzynarodowy sojusz przeciwko pokusie skracania!